"Το Μακεδονικό Μέτωπο 1915-1918: Πολιτική, Κοινωνία και Πολιτισμός σε καιρό πολέμου"

Η συμπλήρωση εκατονταετηρίδας είναι ίσως “ικανός” χρόνος, όχι μόνο για το άνοιγμα των αρχείων (που “απαιτούν” τριακονταετία σύμφωνα με τον γενικά αποδεκτό κανόνα), αλλά και για την πλέον ψύχραιμη συζήτηση από επιστήμονες μελετητές, ιστορικούς και ιστοριογράφους, όσον αφορά τα ίδια τα γεγονότα αλλά και τους τρόπους και τις “μεθόδους” διαμόρφωσης της λεγόμενης συλλογικής μνήμης.

“Το Μακεδονικό Μέτωπο 1915-1918: Πολιτική, Κοινωνία και Πολιτισμός σε καιρό πολέμου” είναι ο τίτλος του διεθνούς συνεδρίου, που διοργανώνει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) για τα 100 χρόνια από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το συνέδριο, που ξεκίνησε το απόγευμα της Πέμπτης, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών (Αγ. Δημητρίου 159Α), διοργανώνεται από το ΑΠΘ σε συνεργασία με το King’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, το Imperial War Museum και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών και τελεί υπο την αιγίδα της Βρετανικής Πρεσβείας των Αθηνών.
Σύμφωνα με τους διοργανωτές, “φιλοδοξία μας είναι να προσφέρουμε στο ευρύτερο κοινό της πόλης, ιδιαίτερα στους φοιτητές του ΑΠΘ, ένα συνέδριο υψηλού επιστημονικού κύρους, που θα προάγει τη γνώση και θα ενισχύσει τη μνήμη γεγονότων σημαντικών για την ιστορία της Θεσσαλονίκης, της Μακεδονίας, της Ελλάδας και όλων των ευρωπαϊκών κρατών που ενεπλάκησαν”.
Στο συνέδριο συμμετέχουν περίπου 40 ομιλητές, μερικοί από την Ελλάδα και τη Μ. Βρετανία, μεταξύ των οποίων ο πρώην Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα sir Michael Llewellyn Smith, o ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ (εισήγησή του με θέμα:”Η μεγάλη μεταμόρφωση: Μακεδονία, 1912-22″ θα μεταδοθεί μέσω βίντεο στην αποψινή εναρκτήρια συνεδρία) κ.ά.
Στις άκρως ενδιαφέρουσες θεματικές ενότητες του συνεδρίου, που ξεκινούν από σήμερα (11/5), εξετάζονται από τους εισηγητές ζητήματα όπως: η διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης, ο πόλεμος στα μετόπισθεν, οι έμφυλες σχέσεις ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό και τη συμμαχική Στρατιά της Ανατολής στην πόλη της Θεσσαλονίκης, οι επιδρομές αεροπλοίων στη Θεσσαλονίκη και ο αντίκτυπός τους στη συμμαχική πολεμική προσπάθεια, η εμπειρία της βουλγαρικής κατοχής, οι ασθένειες και οι ιδιαιτερότητες της Στρατιάς της Ανατολής, 1915-18, η χρήση των αρχαιοτήτων ως όπλων: “φιλελεύθερη πράξη διεθνούς συμπαράστασης” ή εκδήλωση Realpolitik; Ακόμα και η πρώτη διαμόρφωση της κουζίνας … fusion στη Θεσσαλονίκη που “έπρεπε” να …ταΐσει μαζί με τους μόνιμους κατοίκους της, στην πλειονότητά τους αμάχους, και 250.000 στρατιώτες (Άγγλους, Γάλλους, Σέρβους, Ρώσους) κ.ά. και να ικανοποιήσει και τη γευστική τους κουλτούρα επαναπροσδιορίζοντας και τη δική της…
Ειδική συνεδρία (το πρωί του Σαββάτου) είναι αφιερωμένη στον Εθνικό διχασμό, που αποτέλεσε τη “βάση” στα επόμενα “δίσεκτα” χρόνια (μικρασιατική καταστροφή, έλευση προσφύγων, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος) για τη διαμόρφωση της …επιλεκτικής συλλογικής μνήμης αλλά και την “εργαλειοποίηση” της ιστορίας. Ζητήματα που θα συζητηθούν είναι: “Βασιλιάς Κωνσταντίνος: Χαρισματικός ηγέτης ή μαριονέτα”, “Πέρα από το Ανάθεμα: Η Εκκλησία της Ελλάδος ως φορέας άσκησης πολιτικής, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο”, “Αντίσταση στην Εθνική Άμυνα: ελληνικές ανταρσίες και λιποταξίες, 1916-18”).
Η εισήγηση με τίτλο “Απόηχοι από ένα μακρινό παρελθόν; Σφυγμομετρώντας τη σύγχρονη αντίληψη του κοινού για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο” από τον καθηγητή Διπλωματικής Ιστορίας του ΑΠΘ, Ιωάννη Στεφανίδη, αφορά έρευνα- σφυγμομέτρηση της σύγχρονης κοινής γνώμης, που πραγματοποιήθηκε στις περιοχές του Μακεδονικού Μετώπου (Θεσσαλονίκη, Κιλκίς, Πέλλα, Σέρρες, Φλώρινα, Χαλκιδική) και καταδεικνύει το περιορισμένο ή και παραποιημένο επίπεδο γνώσεων των πολιτών για το ζήτημα που καθόρισε ολόκληρη την ιστορία του “υπόλοιπου” 20ου αιώνα στην ελληνική Ιστορία. Είναι χαρακτηριστικό πως -σύμφωνα με τις απαντήσεις των πολιτών στην έρευνα- μόλις το 30% των ερωτηθέντων γνωρίζουν ότι η Ελλάδα συμμετείχε στον Α’ Π.Π. υπό την ηγεσία του Ελευθέριου Βενιζέλου, ενώ ποσοστό 37,5% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο Βενιζέλος ηγήθηκαν από κοινού των ελληνικών δυνάμεων. Λιγότεροι από τους μισούς (ποσοστό 43%) τοποθετεί το μέτωπο των επιχειρήσεων των ελληνικών δυνάμεων στη Μακεδονία και 32% στη Μικρά Ασία.
Ειδική ενότητα του συνεδρίου, τέλος, αφορά την Τέχνη του πολέμου (λογοτεχνία, εικαστικές δημιουργίες), όπως αυτή διαμορφώθηκε από Έλληνες αλλά και ξένους την περίοδο αυτή (“ο αντίκτυπος των πολεμικών επιχειρήσεων του μετώπου της Θεσσαλονίκης στους Βρετανούς στρατιώτες-καλλιτέχνες”, “Από την Καλλίπολη στη Μακεδονία: δύο διαφορετικές λογοτεχνικές εικόνες του πολέμου”, “Το πρώτο ελληνικό ‘βιβλίο του Πολέμου’: η μαρτυρία ως λόγος αμφισβήτησης στο ‘Η ζωή εν Τάφω'”) κ.ά.
“Συμπληρωματική” -και …για του λόγου το “αληθές”- του συνεδρίου, ξεκινά την ερχόμενη Τετάρτη (ειδικά για τους συνέδρους θα “ανοίξει” πρόδρομα αύριο το βράδυ), στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης – Βίλα Καπαντζή, η μεγάλη έκθεση ντοκουμέντων, με τίτλο “Το ξεχασμένο Μέτωπο και η ελληνική εμπειρία- The forgotten Front and the Greek experience 1915-1919”.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η Βίλα Καπαντζή, που φιλοξενεί σήμερα το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας και τις εγκαταστάσεις του Ελληνικού Λογοτεχνικού Αρχείου (ΑΛΙΑ) στη Θεσσαλονίκη, αποτελεί η ίδια ως κτίριο εμβληματικό στοιχείο για την ιστορία της πόλης και στη συγκεκριμένη -υπό εξέταση από το συνέδριο αλλά και την έκθεση- εποχή.
Το 1912, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στο κτίριο της Βίλας Καπαντζή, εγκαταστάθηκε ο πρίγκιπας Νικόλαος ως πρώτος στρατιωτικός διοικητής της πόλης. Το 1917, η Βίλα Καπαντζή γνώρισε την πιο ένδοξή της περίοδο, αφού εγκαταστάθηκε σ’ αυτήν ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, επικεφαλής της Προσωρινής (επαναστατικής) Κυβέρνησης με έδρα τη Θεσσαλονίκη, σε μια περίοδο κρίσιμη για την Ελλάδα.
Στην έκθεση παρουσιάζονται παραγνωρισμένες έως σήμερα πτυχές του πολέμου αυτού στην Ελλάδα, όπως η αλληλογραφία στρατιωτών, οι νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν (υποβρύχια, ζέπελιν και αεροπλάνα, πόλεμος αερίων), η κατασκοπεία, αλλά και οι στρατιωτικοί χάρτες που σχεδιάστηκαν για τον πόλεμο και χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για ειρηνικούς σκοπούς.
Η έκθεση βασίζεται στο πλούσιο και πολυποίκιλο υλικό των συλλογών του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ). Τεκμήρια από αρχεία πολιτικών και στρατιωτικών, έντυπα, βιβλία, εφημερίδες, φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ, χάρτες και αντικείμενα συνθέτουν μια πολυεπίπεδη και ανοιχτή σε πολλαπλές αναγνώσεις αφήγηση. Χρησιμοποιήθηκε ακόμη υλικό που παραχωρήθηκε από τους εξής φορείς και ιδιώτες: Imperial War Museum, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Σάββα Δεμερτζή, Βασίλειο Νικόλτσιο, Άγγελο Παπαϊωάννου, Δημήτρη Πόρτολο, Αλεξάνδρα Χαριτάτου, Εταιρεία Δημοπρασιών Α. Καραμήτσος & Σία.
Στην έκθεση αυτή επανατοποθετείται η Ελλάδα στο πλαίσιο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αναδεικνύονται οι επιπτώσεις του Πολέμου για τη χώρα και επανεντάσσονται οι εξελίξεις του ελληνικού χώρου στο πλαίσιο της παγκόσμιας Ιστορίας. Η σύγκρουση Βενιζέλου-Κωνσταντίνου, ο Εθνικός Διχασμός, η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, η Στρατιά της Ανατολής, τα Νοεμβριανά, ο συμμαχικός αποκλεισμός, η μάχη του Σκρα, και οι υπόλοιπες εξελίξεις αποτέλεσαν αναπόσπαστο μέρος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και επηρέασαν την έκβασή του σε ένα πολεμικό θέατρο, όπου η Ελλάδα, εκ των πραγμάτων, είχε σημαίνοντα ρόλο.
Το συνέδριο ολοκληρώνεται την Κυριακή, ενώ η έκθεση ντοκουμέντων εγκαινιάζεται επίσημα την Τετάρτη 16 Μαΐου, στις 20.00, και θα είναι ανοιχτή για το κοινό ως και τις 3 Αυγούστου 2018.
[ΑΠΕ-ΜΠΕ]