Ὁ ἀπόδημος Ἑλληνισμός στήν Σλοβακία

π. Ἰωάννου Ζόζουλακ
κοσμήτορος τῆς θεολογικῆς Σχολῆς
στήν Σλοβακία

Μετά τήν κατάκτηση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἀπό τούς Ὀθωμανούς Τούρκους τό 1453, πολλοί Ἕλληνες ἄρχισαν νά μεταναστεύουν στό ἐξωτερικό. Μικρές ὁμάδες τῶν Ἑλλήνων ἐγκαταστάθηκαν τόν 16ο αἰῶνα καί στήν Κεντρική Εὐρώπη. Στήν Οὐγγαρία ὅμως ὑπῆρχαν μικρές ἑλληνικές Κοινότητες καί στό παρελθόν, γιά παράδειγμα, κάποιοι Βλάχοι (Ἀρμάνοι) στήν Βόρειο Σλοβακία, οἱ ὁποῖοι προέρχονταν ἀπό τά νότια Βαλκάνια καί μιλοῦσαν τά ἀρουμανικά καί τά ἑλληνικά. Ὑπῆρχε πιθανῶς καί μικρός ἀμιγῶς ἑλληνικός πληθυσμός.
Οἱ περισσότεροι Ἕλληνες ἐγκαταστάθηκαν στό κέντρο τῆς Εὐρώπης, συγκεκριμένα στήν Οὐγγαρία, περίπου ἀπό τόν 17ο αἰῶνα καί ἦταν κυρίως ἔμποροι καί ἐπιχειρηματίες. Κατά τόν 19ο αἰῶνα σέ αὐτή τήν περιοχή ὑπῆρχαν περίπου 20.000 Ἕλληνες.
Μεγαλύτερο κῦμα τῶν Ἑλλήνων ἦρθε στήν Αὐστρο ― Οὐγγαρία τό 1718. Ὅμως ὁ μεγαλύτερος ἀριθμός τῶν Ἑλλήνων ἐγκαταστάθηκε στήν Κεντρική Εὐρώπη κατά τά ἔτη 1760 ― 1770. Ἦταν συχνά ὁλόκληρες οἰκογένειες πού μετανάστευσαν, ὄχι τόσο λόγῳ τῆς ἐθνικῆς καταπιέσεως ἀπό τούς Τούρκους, ἀλλά μᾶλλον λόγῳ τῶν ἐμπορικῶν δραστηριοτήτων. Εἶναι γεγονός πώς οἱ Ἕλληνες μαζί μέ τούς Ἀρμενίους καί τούς Ἑβραίους ἦταν ἀπό τά ἰσχυρώτερα ἐμπορικά στρώματα στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία.
Ὁ ὅρος Ἕλληνες ἀπό τούς ντόπιους χρησιμοποιοῦνταν συχνά καί γιά τούς ὀρθοδόξους βαλκανικούς λαούς πού ζοῦσαν στήν Αὐστρο ― Οὐγγρική μοναρχία, μολονότι ἡ μητρική τους γλῶσσα δέν ἦταν ἑλληνική. Ὡς γλῶσσα ἐπικοινωνίας ὅμως χρησιμοποιοῦσαν τήν ἑλληνική, πού ἦταν ἡ γλῶσσα τῶν ἐπιχειρήσεων καί τοῦ πολιτισμοῦ στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἐπί πλέον οἱ ἀνώτατοι κύκλοι τῆς Αὐστρο ― Οὐγγαρίας ὅρισαν στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τήν ὀνομασία “Ἑλληνική μή ἑνωμένη Ἐκκλησία” (1), τήν ὁποία αὐτή ὄφειλε νά χρησιμοποιῆ στίς ἐπίσημες σχέσεις της μέ τόν κρατικό μηχανισμό.
Οἱ Ἕλληνες ἐγκαταστάθηκαν κυρίως στό ἔδαφος τῆς σημερινῆς Οὐγγαρίας. Ὅπου ἐγκαταστάθηκαν δημιούργησαν σχετικά ἀπομονωμένες κοινωνίες πού ὀνομάζονταν Κοινότητες ἤ κομπανίες. Αὐτές οἱ κοινωνίες ἕνωναν Ἕλληνες ἐπιχειρηματίες πού εἶχαν ἀναλάβει κοινές ἐπιχειρηματικές δραστηριότητες, ἀλλά καί παρεῖχαν τήν Ἑλληνική Ὀρθόδοξη χριστιανική ἀγωγή. Στίς πόλεις μέ τήν ἑλληνική μειονότητα, συχνά κτίστηκαν οἱ Ἑλληνικές ἐκκλησίες καί σχολεῖα. Ὁ μεγαλύτερος Σύλλογος ὑπῆρχε στήν οὐγγρική πόλη Kecskemet.
Πολυάριθμες Ἑλληνικές Κοινότητες ὑπῆρχαν στίς πόλεις Miskolc, Tokaj, Eger, Gyöngyös κ.λπ. Ἕνας μικρός ἀριθμός τῶν Ἑλλήνων ἐγκαταστάθηκε καί στήν σημερινή Νότιο Σλοβακία, ἰδιαίτερα στίς ἀγροτικές περιοχές, ὅπου οἱ Ἕλληνες ἐργάζονταν ὡς τεχνῖτες.
Οἱ Ἑλληνικές Κοινότητες στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰῶνα σταδιακά ἀποσυντέθηκαν, ἰδιαίτερα μετά τήν κατάρρευση τῆς Αὐστρο ― Οὐγγαρίας. Ἕνα μέρος τῶν Ἑλλήνων ἀφομοιώθηκε μέ τόν αὐτόχθονο πληθυσμό καί στήν Οὐγγαρία καί στήν Σλοβακία. Μιά μικρή ὁμάδα τῶν Ἑλλήνων ὑπάρχει στήν Οὐγγαρία μέχρι σήμερα καί ἀποτελεῖ τήν ἑλληνική μειονότητα μαζί μέ ὁμογενεῖς Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι ἦρθαν σέ αὐτήν τήν περιοχή ἀπό τήν Ἑλλάδα μετά τόν Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Σήμερα στήν Οὐγγαρία ζοῦν περίπου 3.000 Ἕλληνες. Οἱ περισσότεροι ἀπ᾿ αὐτούς εἶναι ἀπόγονοι τῶν μεταναστῶν μετά τόν Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ὅταν στήν Ἑλλάδα ἦταν ὁ ἐμφύλιος πόλεμος. Τότε ἕνα μεγάλο μέρος τῶν Ἑλλήνων βρῆκε καταφύγιο στήν Τσεχοσλοβακία, ἡ ὁποία ἀπό τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1948 ἕως τούς πρώτους μῆνες τοῦ 1950 δέχθηκε 5.221 παιδιά καί ἀρκετές ἑκατοντάδες ἐνήλικες (2). Στήν νέα κατοικία τούς παρεῖχαν τήν ἐκπαίδευση, τήν ἐργασία καί τήν ὑλική ὑποστήριξη, ἀφοῦ ἦρθαν ἀπό τά κατεστραμμένα σπίτια τους. Μερικοί ἀπό τούς πρόσφυγες ἐπαναπατρίστηκαν κατά τήν διάρκεια τῶν δεκαετιῶν, ἐνῶ ἄλλοι βαθμιαῖα ἀφομοιώθηκαν.
Σημερινή κατάσταση
Στήν Σλοβακία ὑπάρχει σήμερα ὁ Σύνδεσμος σλοβακικο ― ἑλληνικῆς Φιλίας “ΦΙΛΙΑ”, ὁ ὁποῖος ἱδρύθηκε τό 1998 μέ τήν ἐγγραφή του στό Ὑπουργεῖο Ἐσωτερικῶν τῆς Σλοβακικῆς Δημοκρατίας. Τά μέλη τῆς Φιλίας” εἶναι οἱ Ἕλληνες καί Κύπριοι πού μένουν στήν Σλοβακική Δημοκρατία καί οἱ φοιτητές ἀπό τήν Ἑλλάδα καί Κύπρο πού σπουδάζουν στά σλοβακικά Πανεπιστήμια, καθώς καί οἱ Σλοβάκοι φίλοι πού συμμερίζονται τήν γνώμη τους μέ τήν Κύπρο καί τήν Ἑλλάδα, μέ τήν ἱστορία καί τόν πολιτισμό τους καί ἄλλοι ἀλλοδαποί πού μένουν μόνιμα στήν Σλοβακία.
Ὁ Σύνδεσμος εἶναι μιά μή κυβερνητική, ἀνεξάρτητη, μή πολιτική καί μή κερδοσκοπική κοινωνική ὀργάνωση τῶν ἀτόμων καί τῶν συλλογικῶν μελῶν. Θεμελιώδεις στόχοι τοῦ συνδέσμου εἶναι:
― Ἀνάπτυξη φιλικῶν σχέσεων μεταξύ Σλοβακίας ἀφ᾿ ἑνός, καί τῆς Ἑλλάδος καί Κύπρου ἀφ᾿ ἑτέρου, ἰδίως στούς τομεῖς τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς ἐκπαιδεύσεως, τῆς ἐπιστήμης, τῆς τεχνολογίας, τοῦ ἐμπορίου,
τῶν ἐπιχειρήσεων, τοῦ ἀθλητισμοῦ καί τοῦ τουρισμοῦ.
― Προώθηση τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Κύπρου στήν Σλοβακία μέ πολιτιστικές καί κοινωνικές ἐκδηλώσεις, ἐκθέσεις, διαλέξεις καί μέ τήν συμμετοχή σέ ἐκδηλώσεις ἄλλων ὀργανώσεων καί Ἱδρυμάτων.
― Συνεργασία μέ τήν Ἑλληνική Πρεσβεία στήν πρωτεύουσα τῆς Σλοβακίας Μπρατισλάβα καί μέ τήν Πρεσβεία τῆς Κύπρου στήν διάδοση τῶν πληροφοριῶν σχετικά μέ τήν Ἑλλάδα καί τήν Κύπρο χρησιμοποιώντας διαφημιστικό ὑλικό, ὅπως τά βιβλία, περιοδικά καί τά παρόμοια.
― Συνεργασία μέ τίς ἑταιρεῖες, ἑνώσεις καί ἄλλες ὀργανώσεις πού λειτουργοῦν στήν Σλοβακία.
― Προώθηση τῆς Σλοβακίας στήν Ἑλλάδα καί στήν Κύπρο μέ πολιτιστικές καί κοινωνικές ἐκδηλώσεις, ἐκθέσεις, διαλέξεις καί μέ τήν συμμετοχή σέ ἐκδηλώσεις ἄλλων ὀργανώσεων καί Ἱδρυμάτων καί μέσῳ τῆς συνεργασίας μέ συναφεῖς ὀργανισμούς στήν Ἑλλάδα καί στήν Κύπρο.
Ὁ Σύνδεσμος “ΦΙΛΙΑ” στίς 11 Μαρτίου τοῦ 2014 ὀργάνωσε τήν πολιτιστική ἐκδήλωση καί γενική συνέλευση τοῦ Συνδέσμου στό Κέντρο Πολιτισμοῦ καί Παιδείας τῆς παλαιᾶς πόλεως Μπρατισλάβας, πρωτεύουσας τῆς Σλοβακικῆς Δημοκρατίας. Μετά τήν εἰσαγωγική ὁμιλία τοῦ προέδρου τῆς Ἑταιρείας, τοῦ κ. Τίτου Παπαδοπούλου, ἀκολούθησαν οἱ χαιρετισμοί ἐπισήμων προσκεκλημένων μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί ὁ Πρέσβης τῆς Ἑλλάδος στήν Σλοβακία κ. Νικόλαος Πλεξίδας καί ἀντιπρόσωπος τῆς Κυπριακῆς Πρεσβείας στήν Μπρατισλάβα Ὁ Σύνδεσμος σλοβακικο ― ἑλληνικῆς Φιλίας σέ συνεργασία μέ τήν Γλαγολική Ἀκαδημία τῆς ὀργανώσεως Matica Slovenska πού συγκεντρώνει τούς Σλοβάκους στήν Σλοβακία καί στό ἐξωτερικό, παρουσίασε μέ λόγο καί ἀπαγγελίες τήν πορεία τῶν ἁγίων ἀδελφῶν Κυρίλλου καί Μεθοδίου ἀπό τήν Θεσσαλονίκη μέχρι τό Ντέβιν (Devin), στήν Σλοβακία.
Τό κύριο μέρος τοῦ προγράμματος ἦταν τό σλοβακικό ποίημα Πρόγλας, τό ὁποῖο διάβασε στά σλοβακικά ὁ κ. Ἰωσήφ Σιμόνοβιτς, πρῶτος ἀντιπρόεδρος τῆς Matica Slovenska, στά ἀρχαῖα σλοβακικά ὁ κ. Βίλιαμ Τουρτσάνυ, στά ἑλληνικά ὁ π. Ἰωάννης Ζόζουλακ καί ἡ κυρία Σοφία Καραγιαννάκη.
Οἱ ἀπαγγελίες σέ αὐτές τίς τρεῖς γλῶσσες ζωντανά, θύμισαν τήν ἱεραποστολή τῶν ἁγίων ἀδελφῶν Κυρίλλου καί Μεθοδίου ἀπό τήν Θεσσαλονίκη στήν περιοχή τῆς Σλοβακίας πού ἐκείνη τήν ἐποχή ὀνομαζόταν Μεγάλη Μοραβία. Ἔπειτα τήν παρουσίαση μέ λόγο καί εἰκόνες ἔκανε ἡ κυρία Ἕλενα Σουμπιάκοβα, ἡ ὁποία ἔδειξε πολλά ἱστορικά γεγονότα πού δείχνουν πολύ στενό σύνδεσμο μεταξύ τῶν Ἑλλήνων καί Σλοβάκων.
Ἡ συνεργασία μεταξύ τῶν Ἑλλήνων καί Σλοβάκων
Ἡ συνεργασία μεταξύ τῶν Ἑλλήνων καί Σλοβάκων προχώρησε στήν ἔκδοση τοῦ πρώτου ἑλληνο ― σλοβακικοῦ καί σλοβακο ― ἑλληνικοῦ λεξικοῦ (3) , τό ὁποῖο βοηθᾶ τούς Ἕλληνες πού ζοῦν στήν Σλοβακία, ἀλλά ταυτόχρονα δίνει στούς Σλοβάκους τήν εὐκαιρία νά μάθουν τήν ἑλληνική γλῶσσα. Εἶναι γεγονός ὅτι τόν τελευταῖο καιρό στήν Σλοβακία παρατηρεῖται αὐξημένο ἐνδιαφέρον γιά τήν ἑλληνική γλῶσσα. Τό λεξικό περιέχει βασικούς ὅρους ἀπό διαφόρους τομεῖς. Στό λεξικό ἐκτός ἀπό τίς πιό συχνόχρηστες λέξεις περιλαμβάνονται καί ὅροι πού δέν ἀναφέρονται σέ ἄλλα λεξικά καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ἔγινε ἀπόπειρα νά δημιουργηθῆ εὐρύτερο πλαίσιο γιά τόν χρήστη του.
Σέ μερικά λήμματα ἀναφέρονται παραδείγματα καί φράσεις γιά τήν καλύτερη κατανόηση τῆς συγκεκριμένης ἔννοιας, ἐνῶ κάποιες θεολογικές λέξεις βρίσκονται σέ μορφή στήν ὁποία χρησιμοποιοῦνται ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στήν Ἑλλάδα καί στήν Σλοβακία. Ὅπως γράφει ὁ Α. Κυριακοῦ, «αὐτό πού ἀντιλαμβάνεται ὁ προσεκτικός ἀναγνώστης εἶναι ὅτι μέσῳ τῶν λέξεων καί τῶν ἐννοιῶν, ὁ συγγραφέας ἐπιχειρεῖ νά μπάση τόν Σλοβάκο ἀναγνώστη στόν Ἑλληνικό πολιτισμό καί τήν Ὀρθοδοξία… Μέ συστηματικό τρόπο παρουσιάζει τήν ἐκκλησιαστική σημασία πολλῶν λέξεων» (4).
Τό λεξικό εἶναι γραμμένο πολύ ἁπλά καί μποροῦν νά τό χρησιμοποιήσουν στήν προφορική καί γραπτή ἐπικοινωνία οἱ Ἕλληνες πού θέλουν νά γνωρίσουν τήν σλοβακική γλῶσσα καί γραμματεία. Μπορεῖ νά χρησιμεύση ὡς βάση γιά τήν μελέτη τῆς γλώσσας γιά τήν μετάφραση ἁπλῶν καί πιό ἀπαιτητικῶν κειμένων, καθώς καί γιά τ΄ήν καθημερινή ἐπικοινωνία. Εἶναι ἕνα χρήσιμο ἐργαλεῖο γιά τούς φοιτητές, τούς δασκάλους, τούς μεταφραστές, τούς τουρίστες, τούς ἐμπόρους, τούς ἐπιστήμονες κ.λπ. Τό λεξικό ἀποτελεῖ σπουδαῖο συνεργάτη γιά ὅλους τούς Ἕλληνες, οἱ ὁποῖο μένουν ἤ ἔρχονται στήν Σλοβακία καί τούς παρέχει τήν δυνατότητα νά γνωρίσουν καλύτερα τήν σλοβακική γλῶσσα καί κατ᾿ ἐπέκταση τόν σλοβακικό πολιτισμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Griechisch nicht unirte Kirche. Βλ. Pravoslavna cirkev na Slovensku ― Dejinny prehlad (1996): Mimoriadna priloha casopisu Odkaz sv. Cyrila a Metoda, σελ. 12.
2. HRADECNY, P. (1999): Czechoslovak Material Aid to the Communist, “Democratic Army of Greece” in the Years 1948 ― 1949. Balkan Studies, vol. 40, ἀρ. 2, σελ. 365
3. ZOZULAK, J. a kolektiv (2011): Grecko ― slovensky a slovensko ― grecky slovnik (Ἑλληνο ― σλοβακικό καί σλοβακο ― ἑλληνικό λεξικό). Presov.
4. ΚΥΡΙΑΚΟΥ, Α. (2014): Βιβλιοκρίσεις ― βιβλιοπαρουσιάσεις. Ὀρθόδοξη μαρτυρία, ἀρ. 102, Λευκωσία, σελ. 108.
STOJANOVICH, T. (1960): The Conquering Balkan Orthodox Merchant. In: Journal of Economic History, 20.
[enromiosini.gr]