Φλάβιος Αέτιος -«Ο τελευταίος των Ρωμαίων»

Ο Φλάβιος Αέτιος[3] (λατινικά: Flavius Aetius, 390 – 21 Σεπτεμβρίου 454) ήταν Ρωμαίος ηγέτης (dux) και πατρίκιος, και στρατηγός της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ήταν ικανός στρατιωτικός διοικητής και ο πιο ισχυρός άνθρωπος στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία για δύο δεκαετίες (433-454).

Άσκησε πετυχημένη αμυντική πολιτική στις επιθέσεις των βαρβάρων μισθοφόρων Φοιδεράτων που εγκαταστάθηκαν σε όλη τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος συγκέντρωσε ένα μεγάλο ρωμαϊκό και συμμαχικό (Φοιδεράτοι) στρατό για να σταματήσει τους Ούννους στη Μάχη των Εθνών, που έληξε με την καταστροφή της εισβολής των Ούννων του Αττίλα το 451 μ.Χ.
Μαζί με τον αντίπαλο του τον Βονιφάτιο, συχνά αποκαλείται ως «ο τελευταίος των Ρωμαίων».
Καταγωγή και οικογένεια
Ο Φλάβιος Αέτιος γεννήθηκε στο Ντουροστόρουμ της Κάτω Μοισίας (σημερινή Σιλίστρα, Βουλγαρία), περίπου το 390 μ.Χ. (εφόσον το 405 εμφανίζεται στις πηγές σαν έφηβος). Πατέρας του ηταν ο Γαουδέντιος και η μητέρα του ηταν μια πλούσια κυρία ιταλικής καταγωγής αλλα δυστυχώς δεν μας έχει διασωθεί το όνομα της. Ο Αέτιος παντρεύτηκε την κόρη του Καρπίλιου ίσως πριν το 425 καθώς ο Γρηγόριος της Τούρ αναφέρει οτι ο Αέτιος παντρεύτηκε πριν μπει στην υπηρεσία του σφετεριστή Ιωάννη και απέκτησαν ένα γιο τον Καρπίλιο.
Μετα το 432 ο Αέτιος φέρεται να ξαναπαντρεύεται με την Πελαγία χήρα του Κόμη της Αφρικής Βονιφάτιου με την οποία αποκτά ένα γιο τον Γαουδέντιο και ενδεχομένως μια κόρη της οποιας το όνομα δεν έχει διασωθεί και η οποία φέρεται να παντρεύτηκε έναν απο τους αξιωματικούς του Αέτιου τον Θραυστίλα.
Πρώιμα χρόνια και θητεία υπό Ιωάννη
Από το 405 φέρεται να υπηρετεί στην Αυτοκρατορική Αυλή στους Tribuni praetoriani partis militaris. Για 3 όμως χρόνια ήταν όμηρος στα χέρια του Βισιγότθου Αλάριχου (405-408). Το 408 επέστρεψε, αλλά ο Αλάριχος τον ζήτησε πάλι πίσω σαν όμηρο λίγους μήνες αργότερα αλλά το αίτημα του απορρίφθηκε. Πάντως λίγο καιρό πιο μετά ο Αέτιος βρίσκεται ξανά όμηρος αλλά αυτή τη φορά στα χέρια των Ούννων.
Την περίοδο 423-425 βρίσκεται στην υπηρεσία του σφετεριστή Ιωάννη οπου κατείχε το αξίωμα του Κουροπαλάτη. Εστάλη υπό του Ιωάννου ως πρέσβης στους Ούννους μέ αιτημα για βοήθεια περι το 424. Επέστρεψε στην Ιταλία το 425 μαζί με ενα μεγάλο Ουνικό στρατό και παρότι ο Ιωάννης είχε ηδη ανατραπεί ο Αέτιος πολέμησε τον Ρωμαϊκό στρατό που ηταν υπό τη διοίκηση του Άσπαρου. Μετά απο μερικές μάχες έκανε ειρήνη με τον Αυτοκράτορα Βαλεντινιανό Γ’ και τη μητέρα του Πλακιδία και κανόνισε την ασφαλή επιστροφή του Ουνικού στρατού πίσω στην πατρίδα τους με αντάλλαγμα να διοριστεί Κόμης και Magister Utriusque Militum per Gallias.
To 429 δολοφονεί τον Μagister Militum Praesentalis (ανώτατο διοικητή του Στρατού της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) Φλάβιο Κωνσταντίνο Φήλιξ και τη γυναίκα του με την κατηγορία οτι συνομωτούσαν εναντίον του. Μετά τη δολοφονία του Φήλικος ο Αέτιος παρέμεινε μόνος de facto ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής της Δύσης (αν και δεν έιχε τον τίτλο του Πατρικίου που εθιμοτυπικά έφεραν όλοι οι ανώτατοι διοικητές). Το 430 νίκησε τους Αλαμανούς και με μια αστραπιαία κίνηση κατέστρεψε μια ομάδα Βισιγότθων που λυμαίνονταν την περιοχή της Άρλ αιχμαλωτίζοντας μάλιστα και τον αρχηγό τους Ανάολσο. Τον επόμενο χρόνο νίκησε τους Νόρι στην περιοχή του Νορικού και επέστρεψε στη Γαλατία οπου και συναντήθηκε με τον Επίσκοπο Aquae Flaviae Υδάτιο ο οποίος του έκανε παράπονα για την συμπεριφορά των Σουηβών στην Ισπανία.
Ο ανταγωνιστής Βονιφάτιος
Το 432 αφου νίκησε τους Φράγκους και έκλεισε ειρήνη μαζί τους έστειλε τον Επίσκοπο Υδάτιο πίσω στην Ισπανία συνοδευόμενο από τον Κηνσόριο. Η εκστρατεία όμως δεν είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα και ο Αέτιος υποσκελίστηκε απο τον Κόμη της Αφρικής Βονιφάτιο στην άσκηση επιρροής. Πάντως το 432 ορίστηκε Ύπατος στη Δύση με συνύπατο τον Βαλέριο στην Ανατολή.
Ο Αέτιος και ο Βονιφάτιος ήταν δύο εξαίρετοι Στρατηγοί στην υπηρεσία του Βαλεντινιανού και της Πλακιδίας αλλά ήταν ανταγωνιστές και εχθροί και όσο ο Βονιφάτιος έλειπε στην Αφρική μεταξύ 425 και 432 ο Αέτιος έχτιζε το προφίλ και τις διασυνδέσεις του στη Ρώμη και μεταξύ 427 και 429 συνομωτούσε με σκοπό την ηθική εξόντωση του αντιπάλου του, κάτι το οποίο είχε πετύχει μέχρι το 429 οπότε και αποκαλύφθηκε η αλήθεια και ο Βονιφάτιος αποκαταστάθηκε αλλά ο Αέτιος ηταν παντοδύναμος και ακόμα και ο Αυτοκράτορας Βαλεντινιανός δεν μπορούσε να τον τιμωρήσει για τη συνομωσία του κατά του Βονιφάτιου.
Το 432 ο Βονιφάτιος επέστρεψε απο την Αφρική με στρατό και συνάντησε τον Αέτιο σε μάχη κοντά στο Ρίμινι. Ο Βονιφάτιος νίκησε τον Αέτιο αλλά ο ίδιος τραυματίστηκε θανάσιμα στη μάχη. Ο Αέτιος διέφυγε στα κτήματα του στην Β. Ιταλία αλλά μετά απο μια απόπειρα δολοφονίας διέφυγε στη Ρώμη και από εκει μέσω Δαλματίας και Παννονίας στους Ούννους. Με την βοήθεια των Ούννων για δεύτερη φορά επέστρεψε και ξανακέρδισε τα αξιώματα του και την δύναμη του (φοβερίζοντας τον Βαλεντινιανό με Ουννική εισβολή) ενώ παράλληλα απαίτησε και πέτυχε την εξορία του Σεβαστιανού γαμπρού του Βονιφάτιου ισοβίως για να μην τον προκαλέσει (καθώς ο Βονιφάτιος είχε ακόμα κάποιους οπαδούς στο στρατό), παντρεύτηκε την Πελαγία χήρα του Βονιφάτιου και μέσω αυτής απέκτησε και την τεράστια περιουσία του Βονιφάτιου την οποία πρόσθεσε στην ήδη μεγάλη δικιά του. Το 435 παράλληλα με τα αξιώματα που του ξαναδόθηκαν έλαβε και τον τίτλο του Πατρικίου (όλα τα αξιώματα του, τα κράτησε μέχρι το θάνατο του το 454).

Εκστρατείες εναντίων Βουργουνδών, Βισηγότθων, Βανδάλων, Φράγκων
Στις 5 Σεπτεμβρίου 435 ο Αυτοκράτωρ Βαλεντινιανός Γ’ τον ονόμασε Πατρίκιο στην Ραβέννα και εστάλη άμεσα να αντιμετωπίσει τους Βουργουνδούς. Τον επόμενο χρόνο οι Βουργουνδοί υπό τον βασιλιά Γουνδίχαρο ηττήθηκαν και ο Αέτιος έκλεισε ειρήνη μαζί τους και έφυγε για την Αρμορίκη μαζί με τον Λιτόριο οπου είχε ξεσπάσει επανάσταση. Αλλά το 437 έστειλε τους Ούννους εναντίον τους για να τους αποτελειώσουν. Την ίδια χρονιά έγινε για δεύτερη φορά Ύπατος με συνύπατο τον Φλάβιο Σιγισβούλτο και συνόδευσε τον Βαλεντινιανό στην Κωνσταντινούπολη όπου ο τελευταίος παντρεύτηκε την Λικινία Ευδοξία.
Το 438 ο Αέτιος κατήγαγε μεγάλη νίκη εναντίων των Βησιγότθων (πιθανότατα η μάχη του Mons Colubrarius) και ο πόλεμος συνεχίστηκε μέχρι το 439 στην Γαλατία μεχρι την ήττα και το θάνατο του Λιτόριου στη μάχη οπότε και ο Αέτιος αναγκάστηκε να κλείσει ειρήνη με τους Βησιγότθους και να επιστρέψει στην Ιταλία. Εκεί τιμήθηκε απο τη Σύγκλητο με ανέγερση αδριάντα στην Αγορά της Ρώμης. Τον επόμενο χρόνο επέστρεψε στη Γαλατία αλλά ένα φραστικό επεισόδιο με τον Ύπαρχο του Πραιτωρίου της Γαλατίας Αλμπίνο παραλίγο να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις εμφυλίου. Τελικά παρενέβη ο Διάκονος Λέων (μελλοντικός Πάπας Λέων Α΄) και τους συμφιλίωσε.
Την ίδια χρονια οι Αλανοί υπό τον Σαμπιδα εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα του Ροδανού στη Γαλατία μετά απο πρόσκληση του Αέτιου. Στη Γαλατία έμεινε πολύ λίγο καθώς τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου επέστρεψε στην Ιταλία επικεφαλής ενός μεγάλου στρατού για να αντιμετωπίσει τις Βανδαλικές επιδρομές όπου και παρέμεινε μέχρι το 442 οπότε επέστρεψε στην Γαλατία για να αποκαταστήσει την τάξη στην Αρμορίκη επιτρέποντας στους Αλανούς υπό τον βασιλιά Γκόαρ να εγκατασταθούν εκεί, και πιθανότατα ο Αέτιος εγκατέστησε όσους Βουργουνδούς γλίτωσαν απο τους Ούννους στην Σαβοΐα το 443.
Το 446 έγινε τρίτη φορά Ύπατος με συνύπατο τον Σύμμαχο. Κατά τη διάρκεια της Υπατείας του έλαβε και την τελευταία έκκληση για βοήθεια από την Βρεταννία την οποία η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε εγκαταλείψει από το 410 και τώρα είχε πλημμυρίσει από Σάξωνες, αλλά δεν είχε στρατιώτες για να στείλει. Το 447 ξανάρχισαν τα προβλήματα στην Αρμορίκη ενώ ο Αέτιος ήταν απασχολημένος στην Τούρ. Παράλληλα οι Φράγκοι εισέβαλλαν στην περιοχή Αττρεβάτη (σημερινό Βέλγιο) και ο Αέτιος αναγκάστηκε να πάει ο ίδιος στην περιοχή να επιληφθεί του προβλήματος δίνοντας μάχη με τους Φράγκους την ώρα που περνούσαν ένα ποτάμι στην περιοχή Vicus Helena.
Εισβολές των Ούννων σε Γαλατία και Ιταλία
Το 448 ο Αέτιος διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία με τον Αττίλα με την οποία οι Ούννοι θα έπαιρναν μια περιοχή στην Παννονία κοντά στον ποταμό Σαύο επίσης έστειλε το Κωνστάντιο στον Αττίλα σαν προσωπικό του γραμματέα (ο οποίος θα τον κατασκόπευε κιόλας και θα έστελνε αναφορά στον Αέτιο για τις κινήσεις του Αττίλα) Το 449 έστειλε στον Αττίλα μια πρεσβεία με επικεφαλής τον Ρωμύλο η οποία είχε σκοπό να εξευμενίσει τον Αττίλα ο οποίος είχε εξαγριωθεί απο την κλοπή ενός χρυσού δίσκου απο Ρωμαίο υπηρέτη. Ο Αττίλας δέχτηκε να μην προβεί σε αντίποινα και χάρισε στον Αέτιο τον νάνο γελωτοποιό Ζέρκο τον οποιο είχαν πιάσει αιχμάλωτο σε επιδρομή στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Αέτιος τον ξανάδωσε πίσω στον προηγούμενο αφέντη του Άσπαρ (από τον οποίο τον είχε αιχμαλωτίσει ο Αττίλας).
Το 450 ο βασιλιάς των Φράγκων με τους οποίους ο Αέτιος ηταν φιλικά διακείμενος απεβίωσε και ο Αέτιος υποστήριξε τον νέοτερο γιο του ως διάδοχο (ο οποίος βρισκόταν στη Ρώμη σε πρεσβεία όταν πέθανε ο πατέρας του) τον οποίο και υιοθέτησε και τον έστειλε πίσω με δώρα. Εδώ ο Πρίσκος μάλλον κάνει λάθος είτε έχοντας μπλέξει τους Φράγκους με τους Βησιγότθους. Ο βασιλιάς που πέθανε πρεπει να είναι ο Θεοδώριχος Α’ (σκοτώθηκε στην Μάχη των Καταλαυνικών Πεδίων το 451) και ο νεότερος γιος που υποστηρίχθηκε πρέπει να είναι ο Θορισμούνδος. Είτε έχοντας κάνει λάθος με το θάνατο του βασιλιά των Φράγκων (ο Αέτιος ηταν όντως φιλικά διακείμενος προς τον Χιλδέριχο αλλά ο Μερόβις δεν πέθανε το 450-451).
Οταν ο Αττίλας σχεδίαζε να εισβάλλει στην Γαλατία η πρώτη του σκέψη πριν καταστρώσει σχέδια ήταν πως θα εξουδετερώσει τον Αέτιο ο οποίος από το 451 είχε αναλάβει προσωπικά την διοίκηση του στρατού της Γαλατίας απέναντι από τους Ούννους. Μέσα σε σύντομο διάστημα με τη βοήθεια του Αβίτου κατορθώνει να κλείσει συμμαχία με τους Βησιγότθους εναντίον των κοινών εχθρών τους Ούννων και από τη νότια Γαλατία κινήθηκαν βόρεια και οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στην Ορλεάνη την οποία ήδη πολιορκούσε ο Αττίλας. Ο Αττίλας έλυσε την πολιορκία και πέρασε στα Καταλαυνικά πεδία αναζητώντας πιο πρόσφορο έδαφος για μάχη.
Τελικά η μάχη δόθηκε στα Καταλαυνικά πεδία (451) και παρότι δεν υπήρχε καθαρός νικητής ο Αέτιος είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα και ο Αττίλας αναγκάστηκε να υποχωρήσει καθώς ειχε αποδυναμωθεί πολύ και μια επίθεση θα ήταν αρκετή για να διαλύσει τελείως το στρατό του. Στη μάχη σκοτώθηκε ο βασιλιάς των Βησιγότθων Θεοδώριχος Α΄ και ο Αέτιος εδωσε μεγάλο αγώνα να συγκρατήσει τον γιο του Θορισμούνδο από το να επιτεθεί και να εξοντώσει τους Ούννους (καθώς εάν εξέλειπαν οι Ούννοι τελείως, οι Βησιγότθοι θα έσπαγαν την συμμαχία και θα επιτίθονταν στη Ρώμη) και τον συμβούλεψε να γυρίσει αμέσως στην Τολόσα για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του έναντι των αδελφών του. Ετσι ο Αέτιος κράτησε όλα τα λάφυρα για τον στρατό του.
Το 452 όμως ο Αέτιος απέτυχε να πάρει τα κατάλληλα μέτρα για να προασπίσει τις Άλπεις και ο Αττίλας τις διέσχισε χωρίς να ενοχληθεί καν από τις Ρωμαϊκές φρουρές και εισέβαλλε στην Ιταλία. Αφού λαφυραγώγησε όλη την Β. Ιταλία, ο Αττίλας σταμάτησε στη Ρώμη μετά απο παρέμβαση του Πάπα Λέοντα Α’ και γύρισε πίσω όπου λίγο αργότερα πέθανε είτε από φυσικά αίτια είτε δηλητηριασθείς (ο Ιωάννης Μαλάλας αναφέρει ότι ο Αέτιος πλήρωσε έναν από τους σωματοφύλακες του να τον δολοφονήσει).
Μεταξύ του 451 και 453 παράλληλα με τις Ουνικές εισβολές ο Αέτιος κατάφερε να σταματήσει την επέκταση του Βησιγοτθικού Βασιλείου προς βόρραν στο Λίγηρα αλλά δεν κατάφερε να σπάσει την πολιορκία της Αρλ η οποία έπεσε στα χέρια των Βησιγότθων.
Δολοφονία Αέτιου και συνέπειες αυτής
Το 454 ο Αέτιος συμφώνησε με τον Αυτοκράτορα Βαλεντινιανό Γ’ να νυμφευθεί ο γιος του Γαουδέντιος την κόρη του Αυτοκράτορα με απώτερο σκοπό να τοποθετήσει τον γιο του στη θέση του Βαλεντινιανού, αλλά ο Συγκλητικός Πετρώνιος Μάξιμος συνομώτησε εναντίον του Αέτιου και αποκάλυψε στον Βαλεντινιανό τα σχέδια του Αέτιου ο οποίος τον κάλεσε στα ανάκτορα στην Ραβέννα στις 21 Σεπτεμβρίου 454 με το πρόσχημα οτι ήθελε μια οικονομική αναφορά και τον δολοφόνησε με τα ίδια του τα χέρια την ώρα που του παρέδιδε την αναφορά μαζί με τον Ύπαρχο του Πραιτωρίου Βοήθιο ο οποίος ήταν μαζί με τον Αέτιο.
Περίπου 1 χρόνο μετά ο Πετρόνιος Μάξιμος οργάνωσε την δολοφονία του Αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’ πείθοντας τους 2 Γότθους Αξιωματικούς του Αέτιου τον Οπτίλα και τον Θραυστίλα να δολοφονήσουν τον Αυτοκράτορα για να εκδικηθούν τον θάνατο του Αέτιου. Η δολοφονία έγινε και ο Πετρώνιος Μάξιμος ανακηρύχτηκε Αυτοκράτορας μόνο για να ανατραπεί και να εκτελεστεί 77 μέρες μετά. Ήταν για χρόνια ο πλέον παντοδύναμος άνθρωπος στην Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και οι μελλοντικοί Αυτοκράτορες Μαιοριανός (και ο πατέρας του) και Άβιτος υπηρέτησαν υπό τις διαταγές του.
Συμπεράσματα
Πολλοί τον θεώρησαν απλό καιροσκόπο που έπαιζε διπλό παιχνίδι μεταξύ Ρώμης και βαρβάρων εξυπηρετώντας δικά του σχέδια και άλλοι των θεωρούν ως τον «τελευταίο των Ρωμαίων» και τον άνθρωπο που έσωσε την Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από βέβαιο θάνατο όταν επιτέθηκαν οι Ούννοι και οι λοιπές βαρβαρικές φυλές.
Παραπομπές
1. Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. 118643932. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2015.
2. «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Flavius-Aetius. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
3. Hughes, Ian. Aetius: Attila’s Nemesis. List of Plates, 1
[wikipedia]