Αφήνοντας την Ευρώπη να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο -Η υπόθεση για την στρατηγική αυτονομία της ΕΕ

Ο δυνητικός αντίκτυπος της PESCO ξεπερνά τον στρατιωτικό τομέα. Η ικανότητα για πιο αξιόπιστη προβολή ισχύος θα ενισχύσει συνολικά την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Συγκεκριμένα, θα ενίσχυε την ικανότητα της ΕΕ να αντιδρά στις πολιτικές των ΗΠΑ που αντιβαίνουν άμεσα στα ευρωπαϊκά συμφέροντα.

Η διοίκηση Trump φαίνεται να πιστεύει ότι οι σύμμαχοι είναι για να πληρώνουν και να υπακούν. Όταν πρόκειται για την Ευρώπη, αυτό μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αυτό που ήταν καλό για τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν καλό και για την Δυτική Ευρώπη. Αλλά σε έναν πολυπολικό κόσμο όπου πολλαπλές δυνάμεις ανταγωνίζονται και συνεργάζονται μεταξύ τους, αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε.
Τον Ιούνιο του 2016, η ΕΕ υιοθέτησε μια νέα Παγκόσμια Στρατηγική (Global Strategy) η οποία επισήμως έκανε έκκληση για στρατηγική αυτονομία -την ικανότητα να επιδιώκει τα συμφέροντά της χωρίς να περιορίζεται από άλλα κράτη. Αυτό πέρασε ως επί το πλείστον απαρατήρητο στην Ουάσινγκτον, όπως γίνεται με πολλά έγγραφα της ΕΕ, αλλά μετά την εκλογή του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ, ο διχασμός μεταξύ αμερικανικών και ευρωπαϊκών προτεραιοτήτων και συμφερόντων έχει γίνει πιο εμφανής.
Τον Δεκέμβριο του 2017, εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών σχετικά με την δέσμευση της διοίκησης Trump για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, η ΕΕ ξεκίνησε τη Μόνιμη Δομημένη Συνεργασία (Permanent Structured Cooperation, PESCO), η οποία συγκεντρώνει τις αμυντικές προσπάθειες 25 εκ των 28 κρατών-μελών της ΕΕ. Ωστόσο, προς έκπληξη των Βρυξελλών, οι Ηνωμένες Πολιτείες καταδίκασαν γρήγορα τη νέα πρωτοβουλία ως απειλή για το ΝΑΤΟ. Η απόκριση αυτή προκάλεσε την αντίδραση των ηγετών της ΕΕ, ιδίως επειδή δεν φαίνεται να καθοδηγείται από γνήσιες ανησυχίες για την ασφάλεια. Εάν η PESCO πετύχει, θα βελτιώσει, δεν θα βλάψει, την διατλαντική ασφάλεια.
Τα μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας που συναντώνται στην σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στις 11 Ιουλίου, πρέπει να ενωθούν πίσω από την ανάγκη μιας ισχυρής και αυτόνομης ΕΕ.
ΜΟΙΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΒΑΡΩΝ
Παρά τα όσα ισχυρίζονται οι επικριτές της, η PESCO είναι η απάντηση στην μακρόχρονη αμερικανική απαίτηση για περισσότερη κατανομή των βαρών στο ΝΑΤΟ. Αυτό ισχύει ακριβώς επειδή πρόκειται για μια πρωτοβουλία της ΕΕ και όχι του ΝΑΤΟ. Πλέον, ακόμα κι αν όλοι οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ τιμούσαν την δέσμευση να δαπανήσουν το 2% του ΑΕΠ τους στην άμυνα (όπως είχαν υποσχεθεί να κάνουν μέχρι το 2024) θα εξακολουθούσαν να εξαρτώνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανάπτυξη των δυνάμεών τους.
Το κύριο χάσμα μεταξύ των ευρωπαϊκών και αμερικανικών οπλοστασίων έχει να κάνει με στρατηγικούς παράγοντες -εργαλεία και πόρους, όπως οι υπηρεσίες πληροφοριών και επιτήρησης, οι μεταφορές και τα καθοδηγούμενα πυρομαχικά ακριβείας, τα οποία επιτρέπουν στις χώρες να προβάλλουν στρατιωτική δύναμη με ασφάλεια και ταχύτητα. Αυτές οι στρατηγικές ικανότητες είναι τόσο δαπανηρές ώστε κανένα μεμονωμένο ευρωπαϊκό κράτος δεν μπορεί να τις αντέξει χωρίς να διακυβεύσει τις βασικές του ικανότητες για την διεξαγωγή πολέμου.
Η συγκέντρωση αμυντικών προσπαθειών είναι ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα. Το ΝΑΤΟ δεν διαθέτει μηχανισμό για αυτό, αλλά με την PESCO, η ΕΕ το κάνει τώρα. Και επειδή η PESCO είναι μια πρωτοβουλία της ΕΕ, θα λάβει χρήματα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Αυτό σηματοδοτεί την πρώτη φορά που η ένωση χρηματοδοτεί έργα έρευνας και ικανότητας στον τομέα της άμυνας.
Η κύρια αντίρρηση των ΗΠΑ έναντι της PESCO είναι ότι θα επηρεάσει αρνητικά τις αμερικανικές αμυντικές εξαγωγές στην Ευρώπη. Αυτό ισχύει: Ένας από τους στόχους της PESCO είναι να διατηρήσει την αυτονομία των αμυντικών βιομηχανιών της Ευρώπης. Αν όμως η Ουάσινγκτον επιθυμεί πραγματικά να προχωρήσουν οι Ευρωπαίοι, δεν μπορεί να περιμένει ότι απλώς θα ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για αμερικανικό στρατιωτικό εξοπλισμό.
Για παράδειγμα, η ΕΕ επιθυμεί να διατηρήσει την ικανότητα να κατασκευάζει μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), αλλά εάν δεν δημιουργήσει ένα πλαίσιο που να ωθεί σε μεγάλα έργα συνεργασίας, αυτό το είδος αμυντικής βιομηχανικής ικανότητας θα μπορούσε να εξαφανιστεί. Η Γαλλία και η Γερμανία, που ξεκίνησαν την πρωτοβουλία PESCO, ανακοίνωσαν επίσης την πρόθεσή τους να συνεργαστούν για την κατασκευή ενός ευρωπαϊκού μαχητικού αεροσκάφους έκτης γενιάς.
Τελικά, ο στόχος είναι οι ευρωπαϊκές χώρες να συνάψουν συμβάσεις με ευρωπαϊκές εταιρείες για να κατασκευάσουν ένα μόνο είδος μαχητικού αεροσκάφους ή τανκ μάχης αντί για πλήθος ανταγωνιστικών μοντέλων. Αν δεν το καταφέρουν, οι ευρωπαϊκές εταιρείες σύντομα δεν θα παράγουν τίποτα. Η αγορά έχει γίνει πολύ μικρή για να αντέχει την παραγωγή τριών διαφορετικών ευρωπαϊκών πολεμικών αεροσκαφών (όπως συμβαίνει σήμερα).
Ταυτόχρονα, υπάρχει έντονη ώθηση για την εναρμόνιση στρατιωτικών σχηματισμών μεταξύ των χωρών. Για παράδειγμα, ο ολλανδικός στρατός σε ορισμένες περιοχές στηρίζεται τώρα σε γερμανικό εξοπλισμό ή μονάδες υποστήριξης. Οι βελγικές και γαλλικές χερσαίες δυνάμεις ξεκινούν ένα παρόμοιο σχέδιο. Εάν οι στρατοί μπορούν να συνεργαστούν σε θέματα όπως η συντήρηση, η επιμελητεία και η εκπαίδευση, οι χώρες θα εξοικονομήσουν χρήματα, τα οποία θα μπορούν στην συνέχεια να τα επενδύσουν σε άλλα στρατιωτικά έργα.
Η PESCO βρίσκεται ακόμη στα αρχικά της στάδια, αλλά εάν είναι επιτυχής, θα αποτελέσει την ομπρέλα υπό την οποία οι Ευρωπαίοι θα εργάζονται για την επίτευξη των στόχων του ΝΑΤΟ και την επίτευξη ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να χαιρετίσουν αυτή την εξέλιξη, διότι θα επιτρέψει στους Ευρωπαίους να δημιουργούν και να μετακινούν δυνάμεις πιο γρήγορα για τις συλλογικές αμυντικές διευθετήσεις του ΝΑΤΟ.
Σε εύθετο χρόνο, επίσης μπορεί να δώσει την δυνατότητα στις ευρωπαϊκές χώρες να αντιμετωπίζουν ζητήματα στην περιφέρειά τους που δεν πληρούν το όριο παρέμβασης του ΝΑΤΟ. (Το κάνουν ήδη αυτό στο Μάλι). Εάν η PESCO πετύχει, η Ευρώπη δεν θα απαιτεί πλέον την υποστήριξη των ΗΠΑ για να εγγυώνται την ασφάλειά της. Αυτό θα άφηνε την Ουάσιγκτον ελεύθερη να επικεντρωθεί στις δικές της προτεραιότητες.
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ
Ωστόσο, ο δυνητικός αντίκτυπος της PESCO ξεπερνά τον στρατιωτικό τομέα. Η ικανότητα για πιο αξιόπιστη προβολή ισχύος θα ενισχύσει συνολικά την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Συγκεκριμένα, θα ενίσχυε την ικανότητα της ΕΕ να αντιδρά στις πολιτικές των ΗΠΑ που αντιβαίνουν άμεσα στα ευρωπαϊκά συμφέροντα και, πράγματι, είναι και εναντίον των συμφερόντων των ίδιων των ΗΠΑ. Δείτε την απόσυρση του Trump από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν.
Η ΕΕ γενικά, και η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο ειδικότερα, έχουν ήδη καταστήσει σαφές ότι η Ευρώπη δεν θα ακολουθήσει την ηγεσία της Ουάσιγκτον στην απομάκρυνση από την συμφωνία. Αλλά θα πρέπει να το πάει αυτό ένα βήμα μακρύτερα, και να αντιδράσει στην ευρύτερη προσπάθεια των ΗΠΑ να στηρίξουν την Σαουδική Αραβία στον ανταγωνισμό της με το Ιράν. Η ΕΕ γνωρίζει ότι η σφυρηλάτηση ενός συμβιβασμού μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης είναι καλύτερη από το να επιλέξει με ποια πλευρά θα πάει. (Έχει διατυπώσει αυτήν την αρχή στην Παγκόσμια Στρατηγική).
Αυτή την στιγμή, ωστόσο, η ΕΕ δεν διαθέτει μια δική της επιχειρησιακή στρατηγική για τη Μέση Ανατολή. Η ΕΕ θα μπορούσε επίσης να παράσχει έναν απαραίτητο ομόλογο στην τρέχουσα πολιτική των ΗΠΑ σε θέματα όπως η άνοδος της Κίνας, οι σχέσεις με την Ρωσία, το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα και η κλιματική αλλαγή.
Η στρατηγική αυτονομία δεν αφορά μόνο την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων˙ η Ευρώπη πρέπει επίσης να υιοθετήσει σαφείς στόχους εξωτερικής πολιτικής. Και όσο μεγαλύτερη ανεξαρτησία και επιρροή κερδίζει η ΕΕ, τόσο περισσότερο μπορεί να βοηθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποφύγουν αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής που αυξάνουν τον κίνδυνο συγκρούσεων, βλάπτουν την παγκόσμια οικονομία και τελικά αποδεικνύονται επιζήμιες για όλους.
SVEN BISCOP
Επίτιμος συνεργάτης του European Security and Defense College της ΕΕ, διευθυντής Ευρώπης στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα για την Ευρώπη στο Ινστιτούτο για τις Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Egmont-Royal στις Βρυξέλλες, και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης.
http://foreignaffairs.gr