Νικόλαος Λούσης -Ο Επαναστάτης

Ο επίσκοπος Νικόλαος (1840 – 29 Ιουλίου 1882), ο επονομαζόμενος Επαναστάτης, ήταν επίσκοπος Κίτρους, με έδρα τον Κολινδρό Πιερίας. Ο Νικόλαος Λούσης, όπως ήταν το επώνυμό του, γεννήθηκε στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας.

Σπούδασε στη Ριζάρειο των Αθηνών με υποτροφία του Κομιτζοπουλείου κληροδοτήματος. Μετά τις σπουδές του, διορίστηκε καθηγητής και γύρισε στη Φιλιππούπολη, όπου και χειροτονήθηκε διάκος.
Το 1872 τον βρίσκουμε σχολάρχη στα Χανιά και τον επόμενο χρόνο καθηγητή της Θεολογίας στο Ελληνικό Λύκειο του Σταυροδρομίου Κωνσταντινουπόλεως. Δύο χρόνια αργότερα πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη, όπου συνδέεται στενά με το Μητροπολήτη Ιωακείμ (το μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄) και τον επόμενο χρόνο προχειρίζεται ιερέας.
Σχεδόν αμέσως, το 1874, σε ηλικία 34 χρονών τοποθετείται Επίσκοπος Κίτρους με έδρα τον Κολινδρό. Έγινε γρήγορα αγαπητός στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας. Όταν ο μητροπολίτης Βεροίας Βενέδικτος πεθαίνει, σύσσωμοι οι Βεροιείς ζητούν από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως την εκλογή του Νικολάου στο θρόνο της μητροπόλεως Βεροίας. Παρά την επιθυμία των κατοίκων της Βέροιας και του ίδιου του Νικολάου, εκκλησιαστικοί παράγοντες του Φαναρίου παρακωλύουν αυτή την εξέλιξη και τοποθετούν στη Μητρόπολη της Βέροιας τον Προκόπιο.
Μυήθηκε στον αγώνα για ελεύθερη Μακεδονία πολύ νωρίς και το 1878 πρωταγωνίστησε στην Επανάσταση του Λιτοχώρου. Συγκεκριμένα, το 1878 και ύστερα από την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου με την οποία δημιουργείται η «Μεγάλη Βουλγαρία», ο Κίτρους Νικόλαος ξεσηκώνει τους κατοίκους της Επισκοπικής του περιφερείας. Έτσι, στις 19 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 1878 στο Λιτόχωρο συγκροτήθηκε η «Προσωρινή Κυβέρνησις της Μακεδονίας» με πρόεδρο τον Ιατρό Ευάγγελο Κοροβάγγο από το Λιτόχωρο, η οποία επαναστατεί.
Μέλη της Κυβέρνησης αυτής ήταν, μεταξύ άλλων, και ο Ιωάννης Νικολάου Διαμαντή (Γιος του καπετάν Διαμαντή), απ’ τα Ρυάκια Πιερίας. Συνεργάστηκε με το Βαγγέλη Χοστέβα,απ’ τα Ρυάκια Πιερίας, τον οπλαρχηγό που ανέλαβε την εδραίωση της Επανάστασης στον Όλυμπο και στα Πιέρια καθώς επίσης και με τους Έλληνες Βλάχους αδελφούς Πατραλέξη (Παύλο και Πέτρο) κατοίκους Ρυακίων Πιερίας καταγόμενους απ’ το Σέλι.
Η Επανάσταση αυτή κατεστάλη από τους Οθωμανούς, οι οποίοι ήρθαν από την Θεσσαλονίκη. Αποτέλεσμα ήταν να σφαγιαστεί το Λιτόχωρο και να καεί ο Κολινδρός, η έδρα της Επισκοπής. Όταν τελικά καταλήφθηκε ο Κολινδρός, ο Νικόλαος πυρπόλησε τη Μητρόπολη, για να μην πέσουν ιερά κειμήλια και έγγραφα στα χέρια των Τούρκων. Κατέφυγε μαζί με άλλους αγωνιστές στα Χάσια και στον Ασπροπόταμο.
Στην Αθήνα
Mέσω Λαμίας κατέληξε στην Αθήνα όπου τον υποδέχθηκε με τιμές η Μακεδονική Επιτροπή και πλήθος κόσμου. Έπειτα διορίστηκε καθηγητής των Θρησκευτικών στο Γυμνάσιο της Λαμίας, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1880. Απεβίωσε από φυματίωση στα τέλη Ιουλίου 1882 στην Αθήνα, άπορος και λησμονημένος από το ελεύθερο ελληνικό κράτος. Στην κηδεία του μεταξύ άλλων παρέστη ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος Χαρίλαος Τρικούπης.
Άφησε κώδικα, στον οποίο περιγράφονται εμπεριστατωμένα οι πτυχές της Επανάστασης στο Λιτόχωρο.
[wikipedia]