Οι Πολεμικές Τέχνες στην Αρχαία Ελλάδα

Το Παγκράτιο είναι, ίσως, μια από τις αρχαιότερες πολεμικές τέχνες στον κόσμο, που διασώζεται μέχρι σήμερα με αρκετά στοιχεία από το αρχαίο άθλημα, τα οποία έχουν παρθεί από αναφορές αρχαίων συγγραφέων αλλά και από αγγεία και παραστάσεις.

Επειδή γνωρίζουμε ότι η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι περιεκτική νοημάτων, η λέξη Παγκράτιο είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις Παν και Κράτος, που σημαίνει αυτός που επικρατεί παντού ή αυτός που επικρατεί κατά κράτος έναντι του αντιπάλου του.
Είναι ένα πλήρες αγώνισμα και ήταν από τα πιο διαδεδομένα στην αρχαιότητα, ενώ κατά τον Φιλόστρατο, ήταν το «κάλλιστο» των αγωνισμάτων. Κατά τον Πλούταρχο, εμπνευστής του Παγκρατίου είναι ο Θησέας, ο οποίος με το Παγκράτιο νίκησε τον Μινώταυρο και κατά τον Παυσανία ο Ηρακλής.
Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη του Παγκρατίου Αθλήματος υπάρχει στο στίχο 586 των “Αργοναυτικών” στα οποία παρέχονται πληροφορίες μέχρι και τη δωδέκατη χιλιετία π.Χ.
Το Παγκράτιο στην αρχαιότητα διακρινόταν σε δύο μέρη: το άνω Παγκράτιο ή Ορθοστάδην, στο οποίο οι αθλητές αγωνίζονταν όρθιοι, ανταλλάσσοντας κτυπήματα με χέρια (πυγμές) και πόδια (λακτίσματα) ή ακόμα και με το κεφάλι, τα γόνατα και τους αγκώνες. Επιδίωξή τους ήταν να πιάσουν τον αντίπαλο και να τον ρίξουν (ράσσειν) στο έδαφος. Εκεί έχουμε το κάτω Παγκράτιο, στο οποίο συνεχίζεται η μάχη, ανταλλάσσοντας κτυπήματα και λαβές με απώτερο σκοπό την εγκατάλειψη του αντιπάλου (να δηλώσει δηλαδή “απαγόρευση”). Αυτό επιτυγχανόταν κυρίως με λαβές στο όριο της εξάρθρωσης κάποιου εγκλωβισμένου μέλους ή με λαβές στα όρια πνιγμού και στραγγαλισμού, ώστε να αναγκάσουν τον αθλητή να εγκαταλείψει τον αγώνα. Πολλές φορές αθλητές από τη φιλοτιμία τους έχαναν ακόμα και τη ζωή τους στον αγώνα, μη δηλώνοντας απαγόρευση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του Αρραχίωνα ο οποίος ανακηρύχθηκε νικητής, ενώ πέθανε, αφού ο αντίπαλός του ύψωσε το χέρι του μην αντέχοντας τη συντριπτική λαβή του τη στιγμή ακριβώς που ξεψυχούσε.
Υπάρχουν αναφορές για αθλητές οι οποίοι διακρίθηκαν για την ηράκλεια δύναμή τους, την πολύ καλή τεχνική τους αλλά και τη φυσική αντοχή τους, καθώς και την αντοχή τους στον πόνο. Στην κλασική περίοδο οι Έλληνες εκπαιδεύονταν μαζικά στο Παγκράτιο θεωρώντας το αθλητική δραστηριότητα αλλά και πολεμική τέχνη ταυτόχρονα: «…πάλη δε και Παγκράτιον ως ες το πρόσφορον τω πολέμω εύρηται».
Το Παγκράτιο εισάγεται ως Ολυμπιακό Αγώνισμα Ανδρών στην 33η Ολυμπιάδα το 648 π.Χ. και ως Αγώνισμα Παίδων στην 145η Ολυμπιάδα το 200 π.Χ. Τα ονόματα μεγάλων παγκρατιαστών που διασώθηκαν από τις αρχαίες πηγές είναι του Λύγδαμι του Συρακουσίου (πρώτου Ολυμπιονίκη στο Παγκράτιο το 648 π.Χ.), του Ευκλή, του Σώστρατου του Σικυώνιου και άλλων.
Είναι σημαντικό ότι ακόμη και μετά την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων το 394 π.Χ. από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο, το Παγκράτιο και τα άλλα Ελληνικά Αγωνίσματα ζουν και υπάρχουν στο χώρο της λεκάνης της Μεσογείου. Ως εξέλιξη της πάλης, το παγκράτιο, έγινε το δημοφιλέστερο άθλημα στην αρχαία Ελλάδα αλλά και στη Ρώμη στην οποία διεξαγόταν πλέον μεταξύ δούλων και κατέληξε ένα αιματηρό θέαμα.
Ο Μάρκος Αυρήλιος ο τελευταίος από τους μεγάλους Αυτοκράτορες της Ρώμης έλεγε: «Το να αγωνιστεί κανείς στο παγκράτιο είναι σαν να κάνει τούμπες στην άκρη ενός γκρεμού». Στον Ελλαδικό χώρο το Παγκράτιο είχε συνεχή παρουσία μέχρι τα μέσα του 6ου μ.Χ. αιώνα και συμμετοχή σε αγώνες κυρίως στην Αντιόχεια με τον τίτλο “Ολύμπια”.
Σημαντικές είναι οι πληροφορίες που μας παρέχει ο Ρήγας Φεραίος σε μεταφρασμένο έργο του με τον τίτλο “Ολυμπία” από το πρωτότυπο έργο του Ιταλού Μεταστάσιου, στο οποίο αναφέρει ότι το Παγκράτιο, μαζί με τα άλλα αρχαιοελληνικά αγωνίσματα, υπάρχει «…μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίαν αλλά και εις όλην την Ελλάδαν».
Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν κατηγορίες βάρους ούτε χρονικοί περιορισμοί, που σήμαινε ότι ένας αγώνας Παγκρατίου μπορούσε να διαρκέσει πολλές ώρες, εφόσον άντεχαν οι αντίπαλοι. Όταν κάποιος από τους αντιπάλους δεν μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα και υπέκυπτε, έπρεπε να σηκώσει το δεξί του χέρι με ανασηκωμένο το δείκτη. Είναι σημαντικό ότι οι Σπαρτιάτες δεν λάμβαναν μέρος σε επίσημους αγώνες Παγκρατίου, επειδή δεν επιτρεπόταν σ’ ένα Σπαρτιάτη να παραδοθεί ούτε σε μάχη αλλά ούτε και σε κανένα αγώνα.
Σήμερα το αγώνισμα αυτό είναι ένας συνδυασμός πυγμαχίας με λαβές και λακτίσματα. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μία προγενέστερη μορφή του kick boxing ή ακόμα και του tai boxing και εκπροσωπείται από την Ελληνική Ομοσπονδία Παγκρατίου Αθλήματος (Ε.Ο.Π.Α.), που ιδρύθηκε το 1995. Αναγνωρισμένη από το κράτος και τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, σκοπός της είναι να φτάσει το Παγκράτιο στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών αγώνων.
Κύρια χαρακτηριστικά του αθλήματος του Παγκρατίου, σήμερα, είναι η διατήρηση της ορολογίας στη μητρική γλώσσα (αρχαία Ελληνική), ενώ το τεχνικό πρόγραμμα διδάσκει τεχνάσματα τα οποία κατόπιν Ιστορικής Έρευνας έχουν ενταχθεί στη διδακτική ύλη.
nea-acropoli-athens