Αιμιλιανός Λαζαρίδης: Ο Μικρασιάτης επίσκοπος και μάρτυρας της Μακεδονίας

Ο Αιμιλιανός Λαζαρίδης γεννήθηκε το έτος 1877 στα Πέρματα, μικρή πόλη του νομού Ικονίου της Μικράς Ασίας από γονείς Έλληνες ορθόδοξους τουρκοφώνους (δηλ. ομιλούντες Καραμανλίδικα), οι οποίοι διεκρίνονταν διά την ευσέβεια και την φιλοπατρία τους. Ο πατέρας του ονομαζόταν Χαράλαμπος, η δε μητέρα του Θεανώ. Πλήν του Αιμιλιανού είχαν και οκτώ ακόμη παιδιά: τον Γεώργιο, τον Αλέξανδρο, την Ελένη, την Δόμνα, την Άννα, την Κασσιανή, την Σοφία και την Ναταλία.

Σπούδασε στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης και, μετά την αποφοίτησή του, υπηρέτησε ως εφημέριος στην Ιερά Μητρόπολη Κυζίκου της Μικράς Ασίας και αργότερα ως Πρωτοσύγκελος στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Εκεί προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον Μακεδονικό Αγώνα, συνεργαζόμενος με τον Έλληνα Πρόξενο Λάμπρο Κορομηλά και τον Μακεδονομάχο Αθανάσιο Σουλιώτη. Στη συνέχεια, κλήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη και τοποθετήθηκε ως εφημέριος και ιεροκήρυκας στον ιερό ναό της Αγίας Τριάδας στο Πέραν, στη συνοικία Σταυροδρομίου, όπου διακρίθηκε για την καλοσύνη και την ευσέβειά του.
Στη συνέχεια κατεστάθη βοηθός επίσκοπος του Μητροπολίτη Πελαγονίας Ιωακείμ Φοροπούλου, υπό τον τίτλο του επισκόπου Πέτρας. Η έδρα της Μητρόπολης Πελαγονίας ήταν το Μοναστήρι, που αποτελούσε πόλη με ακμαίο Ελληνισμό. Ως βοηθός του μητροπολίτη Πελαγονίας, ο επίσκοπος Αιμιλιανός ανέπτυξε πλούσια δράση σε εθνικό και θρησκευτικό επίπεδο σε μια δύσκολη περίοδο για τη Μακεδονία.
Tον Μάρτιο του 1910, ο Πατριάρχης έστειλε στη Μητρόπολη Γρεβενών, που χήρευε γιατί είχε απομακρυνθεί ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος, τον νεαρό Επίσκοπο Πέτρας Αιμιλιανό Λαζαρίδη.
Η κατάσταση στην περιοχή Γρεβενών ήταν τόσο έκρυθμη, όσο και στο Μοναστήρι. Κι εδώ υπήρχαν οι διώξεις που είχαν εξαπολύσει οι Τούρκοι, το εγκληματικό όργιο των Βουλγάρων και επιπλέον και η ρουμανική προπαγάνδα, που την ενεθάρρυναν οι Νεότουρκοι.
Όπως όλοι, έτσι και ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός στην αρχή είχε πιστέψει στις εξαγγελίες των Νεοτούρκων. Για να διαπιστώσει πολύ γρήγορα την αλήθεια. Όσο ο καιρός περνούσε, οι Νεότουρκοι άρχισαν να δολοφονούν τους Μακεδονομάχους και να καταδιώκουν τους κληρικούς.

Ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός, νέος, γενναίος, αποφασισμένος για κάθε θυσία, ύψωσε το ανάστημά του. Με τακτικές Εκθέσεις προς το Πατριαρχείο και την Ελληνική Κυβέρνηση, έκανε γνωστή την κατάσταση που επικρατούσε και τα μαρτύρια των Ελλήνων. Επισκεπτόταν τα χωριά για να εμψυχώσει τους ιερείς και τους δασκάλους, να τονώσει το ηθικό των κατοίκων.
Η θαρραλέα στάση του διαρκώς αύξανε το μίσος των εχθρών. Το μόνο που επεδίωκαν ήταν να τον εξοντώσουν. Ιδίως ο Μπεκήρ αφέντης, ο ισχυρός Τούρκος, έπνεε μένεα εναντίον του. Όμως τίποτε δεν δείλιαζε τον ατρόμητο Μητροπολίτη. Συνεχίζοντας το παράδειγμα των προκατόχων του, εξακολουθούσε το έργο του. Είχε γίνει ο καλός ποιμένας που όλοι λάτρευαν.
Την μοιραία 1η Οκτωβρίου 1911, μετά από περιοδεία, πήγε στο χωριό Σνίχοβο (σήμερα ονομάζεται προς τιμήν του »Δεσπότης») να λειτουργήσει, να έρθει σε επικοινωνία με τους πιστούς. Το απόγευμα αποφάσισε να επιστρέψει στα Γρεβενά. Οι χωρικοί τον παρακαλούσαν να αναβάλει την αναχώρηση, γιατί είχαν πληροφορηθεί ότι Νεότουρκοι και Ρουμανίζοντες καιροφυλακτούσαν στα γύρω μέρη με κακές προθέσεις. Μα ο Μητροπολίτης δεν ήθελε να υποχωρήσει. Δεν δείλιαζε εκείνος. Το καθήκον μόνο λογάριαζε και ξεκίνησε. Στον δρόμο, σε μια χαράδρα, οι εχθροί περίμεναν. Ανεπεράσπιστος καθώς ήταν, τον συνέλαβαν, μαζί με τον διάκονο που τον συνόδευε, τον Δημήτρη Αναγνώστου και τον αγωγιάτη τους. Αφού τους βασάνισαν, τους κατακρεούργησαν κατά τον πιο φρικτό και απάνθρωπο τρόπο.
Μόνο την 6η Οκτωβρίου, μετά από έρευνες των κατοίκων που τους αναζητούσαν, βρέθηκαν τα σώματα των μαρτύρων σε οικτρή κατάσταση. Τους μετέφε­ραν στα Γρεβενά, όπου η κηδεία τους έγινε σε κατανυκτική ατμόσφαιρα θρήνου και πένθους, την 11η Οκτωβρίου.
Εκεί, στη Μητρόπολη Γρεβενών, αναπαύεται ο Αγωνιστής του Χριστού και του Έθνους, ο οποίος έβαψε με το αίμα του την Μακεδονική γη, που υπερασπίστηκε με όλη την ψυχή του. Μάρτυρας της Πίστης και της Πατρίδας.

Μαρτυρία που είχε δημοσιευθεί το 1911 από τον Θ. Παναγιωτόπουλο, από τη Θεσσαλονίκη, που συνομίλησε μαζί του μέσα στην Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών, αναφέρει :
«…μεταξὺ τῶν ἄλλων τῷ ἐλέγομεν :
– Δὲν φοβείσαι Δεσπότη μου τὸν μέχρι Σαμαρίνης δρόμον; Τουρκορουμανικαὶ γᾶρ συμμορίαι ἐλυμαίνοντο τὴν περιφέρειαν ταύτην.
– Τὶ νὰ φοβηθῷ, λέγει, τὸν θάνατον; Πικρὸν πράγμα τὸ ποτήριον αὐτοῦ, γλυκὺς ὅμως καὶ ἔνδοξος ὁ θάνατος εἰς τὸν προσπαθοῦντα νὰ ἀφήσῃ ἴχνη τῆς διαβάσεώς του, ἐργάζεται ἐθνωφελῶς καὶ τέλος πίπτει ἐπί τοῦ πεδίου τῆς τιμῆς.»
Ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός ήταν το τελευταίο θύμα της θηριωδίας των εχθρών του Γένους. Τον ηρωικό του θάνατο θρήνησε όλος ο Ελληνισμός. Κι ύστερα, μετά τόσων χρόνων αγώνα, τόσες θυσίες, τόσα μαρτύρια, τόσους ηρωισμούς, τόσο αίμα, τόσους νεκρούς, ευδόκησε ο Θεός και χάρισε στην Ελληνική Μακεδονία την ελευθερία, με τους ένδοξους Πολέμους του 1912-13.
Στα Γρεβενά και στη Θεσσαλονίκη, ανεγέρθηκαν προτομές του. Επίσης, τα δύο τελευταία χωριά που επισκέφθηκε, πήραν το όνομά του τιμητικά. Το ένα «Δεσπότης», το άλλο «Αιμιλιανός», ενώ το 1990 ο διάδοχός του Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος έστησε τον ανδριάντα του στον αύλειο χώρο του Μητροπολιτικού Οίκου, δίπλα στον ανδριάντα του αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
Τὸν ἔσφαξαν τῶν Γρεβενῶν τὸν ἄφοβο Δεσπότη,
τὸν ἔσφαξαν τὸν ἄξιο τοῦ γένους στρατιώτη·
θρήνησε σκλάβα, θρήνησε κι ἄλλη μεγάλη μίτρα,
ποῦ τὴν αἱματοκύλισαν τῆς ‘λευθεριᾶς τὰ φύτρα.
Τυλίξου πάλι, δύστυχη, μὲ μάτια βουρκωμένα σὲ ῥάσα ‘ ματωμένα.
Βλέπεις τὴν ἄτιμη σφαγὴ κι’ ἐκδίκησί μου μόνη,
μένουν καμπόσα δάκρυα καὶ βογγητὰ καὶ πόνοι.
Καὶ τὄχεις γιὰ παρηγοριὰ στὴν μαύρη τὴν ὀρφάνια,
νὰ πλέκῃς μὲ τἀγκάθια σου μαρτυρικὰ στεφάνια.
Κι ἄν ἕνας εἶναι σήμερα μ’ ἄλλων καιρῶν αἰσθήματα,
ποῦ νὰ πονῇ τοὺς μάρτυρας, τῶν ἰδεῶν τὰ θύματα,
ἐκεῖνος ἄς τρανολαλῇ ‘στὰ δάκρυα πνιγμένος:
Κατάρα σ’ ὅσους ἔκαναν νὰ σφάζεται τὸ γένος.
Γεώργιος Σουρής

Στον Μακεδονικό Αγώνα, τον μοναδικό αυτόν Αγώνα, που διεξήχθη εθελοντικά, για το ύψιστο αγαθό της ελευθερίας, η Εκκλησία είχε από την αρχή τον πρώτο λόγο. Η Εκκλησία στάθηκε ο ακρογωνιαίος λίθος που στήριξε το οικοδόμημα, που χάρισε θάρρος, ελπίδα, δύναμη, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ευνοϊκό, όπως το πόθησε ο Ελληνισμός καθώς όπως έγραψε και ο Παύλος Μελάς: «Πάντοτε κατά τους αγώνας του Έθνους μας προΐστατο η Εκκλησία. Έτσι, τώρα προ πάντων, στην Μακεδονία, ότε κατ’ Αυτής κυρίως στρέφονται αι επιθέσεις των εχθρών, η Εκκλησία και πάλιν θα προστατεύση τον Αγώνα».

Επιστολές από το παρελθόν και συλλυπητήρια τηλεγραφήματα μέσα από τα αρχεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αποκαλύπτουν τη θλίψη του λαού και του κλήρου της εποχής για τον μαρτυρικό θάνατο του μητροπολίτη Αιμιλιανού Γρεβενών (οι επιστολές αυτές δόθηκαν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα και αναγνώσθηκαν από τον Οικουμενικό Πατριαρχη Βαρθολομαίο κατά την επίσκεψή του στα Γρεβενά το 2011).
Μεταξύ αυτών, συγκλονίζει η επιστολή της πενθούσας μητέρας του μητροπολίτη, Θεανώς Λαζαρίδου, που εστάλη προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του Αιμιλιανού, στις 15 Οκτωβρίου 1911, από το Ικόνιο, τη γενέτειρα του εθνομάρτυρα μητροπολίτη:
«Καίτοι, ο φρικώδης φόνος του υιού μου Αιμιλιανού μητροπολίτη Γρεβενών εβύθισε εις άφατον πένθος την οικογένεια ημών, ουχί εκ του γεγονότος ότι εθυσιάσθη εν ασκήσει των πνευματικών αυτού καθηκόντων, παρηγορουμένη, υποβάλλω μετά κατ΄οδύνου ψυχής τη υμετέρα σεπτή Θειοτάτη Παναγιώτιτι, τας θερμάς ευχαριστίας μου επί ταις πατρικαίς υπέρ της αναπαύσεως της ψυχής αυτού, δεήσεις και τη ανενδότω επιμονή αυτής προς ανακάλυψιν και τιμωρίαν των δολοφόνων του τέκνου μου».
Ο μητροπολίτης Αιμιλιανός δολοφονήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου του 1911, δεκαέξι μήνες μετά την ενθρόνιση του στη μητρόπολη Γρεβενών, όπου είχε έλθει μετά από εντολή του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’. Οι δολοφόνοι σκότωσαν επίσης τον αρχιδιάκονο της μητρόπολης και έναν αγωγιάτη που τους συνόδευε. Τα ρούχα και οι αποσκευές του βρέθηκαν σε ένα δάσος κοντά στα Γρεβενά. Η σωρός του ανακαλύφθηκε την επομένη και οδηγήθηκε στην τελευταία της κατοικία, στο Βαρώσι. Η κηδεία του μετατράπηκε σε πάνδημο συλλαλητήριο και η δολοφονία του συντάραξε τους εκκλησιαστικούς κύκλους αλλά και τον λαό, που απαιτούσε να βρεθούν οι δολοφόνοι. Ο μαρτυρικός θάνατος του μητροπολίτη έλαβε χώρα μόλις ένα χρόνο πριν την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στον εθνικό κορμό, σε μια περίοδο έντονων εθνικών και θρησκευτικών αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμών εντός του πλαισίου της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ανάμεσα στα τηλεγραφήματα ήταν και ένα που υπογράφουν τρεις μητροπολίτες, μεταξύ αυτών, ο Χρυσοστόμος Σμύρνης, που περίπου μια δεκαετία αργότερα, θα είχε αντίστοιχο τέλος.
«….Τοιούτοι ζηλωτοί, υπέρ πατρίας, ευσεβείας θάνατοι αποτελούσιν υπόθεσιν μεγάλης δόξης και ουχί άλγους…» τονίζουν οι τρείς μητροπολίτες.
Αγωνία για την τύχη του μητροπολίτη Αιμιλιανού, στις 3 Οκτωβρίου του 1911, εκφράζει η δημογεροντία Γρεβενών, καθώς τον θεωρεί «εξαφανισμένο» και μια μέρα αργότερα ανακοινώνει ότι ανακάλυψε προσωπικά του αντικείμενα και τις αποσκευές τους, αλλά όχι τις σωρούς των τριών.
«Υποτίθεται ότι εφονεύθησαν υπό αγνώστων. Εξετούμεθα τη διενέργεια των δεόντων» ζητά από την Οθωμανική κυβέρνηση, η δημογεροντία της πόλης.
Μόλις έγινε γνωστή η θλιβερή είδηση, δεκάδες τηλεγραφήματα εστάλησαν στο Πατριαρχείο, ακόμη και από λαϊκούς για να εκφράσουν τον αποτροπιασμό τους, ενώ έγιναν έρανοι για να υποστηριχθεί η οικογένεια του μητροπολίτη.
Με επιστολή της, η εφορία του «Ζαππείου» παρθεναγωγείου κοινοποιεί προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την υποτροφία που παραχωρεί για δωρεάν σπουδές στη Σοφία Λαζαρίδου, αδελφή του εθνομάρτυρα. Από νέα επιστολή που ακολούθησε πληροφορούμεθα ότι η «ετέρα αδελφή» του εκλιπόντος Αιμιλιανού Ναταλία Λαζαρίδου προσελήφθη στο «εν Αθήναις Αρσάκειο Παρθεναγωγείο».
Ο τότε Μητροπολίτης Ίμβρου Χρυσόστομος με επιστολές του, ενημερώνει το Πατριαρχείο για το κάλεσμα που απηύθηνε προς τα τοπικά σωματεία για έρανο ώστε να τελεστεί «πάνδημον αρχιερατικόν μνημόσυνο» και μέρος του ποσού να κατευθυνθεί για την ανακούφιση των αναγκών της οικογένειας του θανόντος.

Πηγές:
Ι.Γ. Παπαδημητρίου,» Ο Εθνομάρτυς Μητροπολίτης Γρεβενών Αιμιλιανὸς, (1877-1911)»
greveniotis.gr
http://mantata3.blogspot.gr/2012/10/blog-post_24.html
http://www.star-fm.gr/2015/10/03/mnhmh-e%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%81%CF%84%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%81%CF%84%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%BF/
http://eistorias.wordpress.com/2014/10/01/%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%81%CF%84%CF%85%CF%81%CE%B5%CF%83-%CE%B1%CE%B9%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%83-%CE%BB%CE%B1%CE%B6%CE%B1%CF%81%CE%B9/
mikrasiatwn