Στα Μονοπάτια του Μύθου: Περσέας

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ο μύθος του Περσέα ενσαρκώνει τον αρχέγονο μύθο του ήρωα, ο οποίος, ταγμένος από τη μοίρα-Νόμο, υπηρετεί έναν ανώτερο, ιερό σκοπό, προς όφελος της ανθρωπότητας. Μάχεται, βελτιώνει και αναπτύσσει τον εαυτό του μέσα από την αποστολή του και τις δοκιμασίες που συναντάει στο δρόμο και αφού πετύχει και κατακτήσει τον Εαυτό του, τη γνώση και την αλήθεια, επιστρέφει για να διδάξει τους ανθρώπους πώς να κάνουν το ίδιο.

Το περιεχόμενο των μύθων, γεμάτο από σύμβολα και παραβολές, “κουβαλά” τις αιώνιες αλήθειες και διδασκαλίες που ο Θεός φανερώνει στους ανθρώπους, για να έχουν μερίδιο στην αντίληψη και βίωση του Ιερού, για να έχουν ένα διαχρονικό πρότυπο συμπεριφοράς προς μίμηση, για να νικήσουν, όπως κάνει ο ήρωας, τον ανίερο μικρό εαυτό τους και να γνωρίσουν και να εκφράσουν τον αληθινό, ανώτερο και αθάνατο εαυτό τους. Απ’ αυτήν την άποψη, οι μύθοι έχουν τον κύριο ρόλο στην ανάβαση της ανθρώπινης συνείδησης προς το τελειότερο, τη βελτίωση του ανθρώπου και την πρόοδο των πολιτισμών του.
Ο άνθρωπος είναι ένα ον διπλής φύσης, μιας κατώτερης γήινης, που τον δεσμεύει στην ύλη, και μιας ανώτερης, ουράνιας, που τον απελευθερώνει στο Πνεύμα. Ο ήρωας, ένας άνθρωπος κι αυτός, κουβαλά το ανθρώπινο στοιχείο της προσκόλλησης με τη γη, έχει, μ’ άλλα λόγια, πάθη, αδυναμίες, φόβους, ελαττώματα, πόνο και φθορά. Με την ελεύθερη, όμως, βούλησή του επιλέγει να στρέψει το βλέμμα του προς τα πάνω (“άνω – θρώσκω”= άνθρωπος), ακολουθεί το δύσκολο αλλά αναβατικό μονοπάτι και αναπτύσσοντας αρετές, ανεβαίνει ακόμα ένα σκαλοπάτι παραπάνω από τον άνθρωπο, πλησιέστερα στο Θεό, στην κατάσταση του ήρωα. Στην όλη πορεία του δεν εξαφανίζει τα κατώτερα ανθρώπινα στοιχεία του, απλά τα ελέγχει και τα εξουσιάζει. Εξάλλου δεν υφίσταται η έννοια του Ήρωα – νικητή, όταν δεν υπάρχει κάτι που αυτός πρέπει να νικήσει.
Στο μύθο του Περσέα όλα τα παραπάνω παρουσιάζονται και εννοούνται με συμβολικό τρόπο. Η μάχη και επιβολή του ήρωα στον κατώτερο εαυτό του, η ανάπτυξη αρετών, η προσφορά και διδασκαλία στους ανθρώπους συμβολίζονται με εξωτερικά γεγονότα, όπως το περιπετειώδες ταξίδι, τη μάχη με το τέρας, την απελευθέρωση της ωραίας γυναίκας, την επιστροφή, την ίδρυση μιας νέας δυναστείας, ενός νέου πολιτισμού κλπ.
Ο βασιλιάς του Άργους, Ακρίσιος, έχοντας μία μόνο κόρη, τη Δανάη, παίρνει χρησμό από το μαντείο των Δελφών ότι αυτή θα γεννήσει τον πολυπόθητο αρσενικό απόγονό του, αλλά ο ίδιος θα φονευθεί από το χέρι του. Ταραγμένος, φυλακίζει τη θυγατέρα του στο μπουντρούμι, για να διαφυλάξει την παρθενία της. Ο Δίας, όμως, μεταμορφωμένος σε χρυσή βροχή, φτάνει και γονιμοποιεί τη Δανάη, η οποία φέρνει στον κόσμο τον Περσέα, μισό θνητό, μισό αθάνατο, μισό άνθρωπο, μισό θεό. Ο Ακρίσιος κάποια στιγμή ανακαλύπτει το τέκνο και φοβούμενος την επαλήθευση της μαντείας, κλείνει κόρη και εγγονό σ’ ένα κιβώτιο και το ρίχνει στη θάλασσα. Η Δανάη και ο Περσέας, όμως, σώζονται και βρίσκονται στις ακτές της Σερίφου, όπου τους ανακαλύπτει και τους περιμαζεύει ο αδερφός του βασιλιά του νησιού, Πολυδέκτης, ο Δίκτυς. Τους προσφέρει πλούσια φιλοξενία.
Ο βασιλιάς Πολυδέκτης ερωτεύεται την ωραία Δανάη, αλλά βλέπει τον Περσέα ως εμπόδιο. Με πονηριά καταστρώνει ένα σχέδιο απαλλαγής απ’ αυτόν. Ανακοινώνει δήθεν ότι παντρεύεται κάποιαν άλλη και ζητάει από τους υφιστάμενους αρχηγούς του τα δώρα που δικαιούται σ’ αυτή την περίπτωση. Ο Περσέας αποφασίζει να του προσφέρει κάτι εξαιρετικό, μοναδικό και ανώτερο από τα συνηθισμένα δώρα, το κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας. Αυτήν ακριβώς τη στιγμή ξεκινάει η περιπέτεια του ήρωα Περσέα.

Από την αρχή ο Περσέας δείχνει τη διαφορετικότητα της ψυχής του. Αρνείται να προσφέρει ένα κοινότυπο δώρο στο βασιλιά του και έτσι επιβεβαιώνει την ιδιαιτερότητα του δρόμου του και την υπερβατικότητα των αναζητήσεών του, την ανάγκη και επιθυμία του για το διαφορετικό, το ανώτερο, το υπερ-ανθρώπινο. Ο Περσέας δε θέλει να μοιάζει με όλους τους υπόλοιπους, αγαπάει την πρόκληση της αξίωσης σε κάτι παραπάνω, στο μη συνηθισμένο, τον συνεπαίρνει το άγνωστο, το ακατόρθωτο. Θέλει να ξεχωρίσει και το αποφασίζει. Υπόσχεται μπροστά στο βασιλιά, δείχνοντας μεγάλη αποφασιστικότητα και έναν εξαίρετο λόγο τιμής, για την επιτυχία του δύσκολου έργου που ο ίδιος επέλεξε. Άρα, όλα ξεκινούν από τη δική του δύναμη βούλησης που διαθέτει, από την ελεύθερη και συνειδητή επιλογή του για το δυσκολότερο δρόμο. Θα μπορούσε να είχε ακολουθήσει το παράδειγμα των υπολοίπων, αλλά δεν το έκανε. Εκείνος, πιστός στο ηρωικό πεπρωμένο του, τολμά τον άθλο και φανερώνει συνάμα το μεγάλο θάρρος του και την αυτοπεποίθηση, τη σιγουριά και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
Ο Περσέας είναι γόνος θεού και το δείχνει. Είναι όμως και γέννημα ανθρώπου. Μετά την πρώτη του απόφαση, φαίνεται να δειλιάζει. Κάθεται θλιμμένος και αποθαρρυμένος σ’ ένα ακρογιάλι, μην ξέροντας τι να κάνει. Η αμφιβολία του ανθρώπου για την επιτυχία τού κόβει τα φτερά του. Η άγνοια του ανθρώπου εμποδίζει το ξεκίνημά του. Ο φόβος του ανθρώπου παραλύει τη δράση του. Έτσι, νικημένος από τις αδυναμίες του, αποθαρρύνεται και αδρανεί, πέφτοντας στη θλίψη για την ανημποριά του.
Η θεϊκή όμως αγάπη και προστασία που συνοδεύει τους ήρωες στη ιερή τους αποστολή, η ουράνια βοήθεια σ’ αυτούς που επιθυμούν να πλησιάσουν το θείο, εμφανίζεται ακριβώς τη στιγμή που χρειάζεται, τη στιγμή της αδυναμίας και της σύγχυσης. Ο Ερμής, Οδηγός θεός και μεσολαβητής και η Αθηνά, πολεμίστρια της δικαιοσύνης και της σοφίας, παρουσιάζονται στον Περσέα και τον συμβουλεύουν. Αυτός δείχνει μια τυφλή εμπιστοσύνη στους θείους προστάτες του, εκδηλώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο τη μεγάλη αφοσίωση και υπακοή του και ενεργεί ακριβώς σύμφωνα με τις οδηγίες τους.
Βρίσκει τις Γραίες, την Παμφειδώ, την Ενυώ και τη Δειρώ, για να του πουν πού βρίσκονται οι Νύμφες, οι οποίες θα τον εφοδιάσουν με τα απαραίτητα όπλα εναντίον των Γοργόνων, για να πάρει το κεφάλι της ασχημότερης και αποκρουστικότερης από τις τρεις, της θνητής Μέδουσας. Οι Γραίες έχουν ένα μόνο δόντι και ένα μάτι, τα οποία μοιράζονται για να τρώνε και να βλέπουν. Ο Περσέας, με ιδιαίτερη εξυπνάδα και πονηριά μαζί, χτυπά τις Γραίες στο αδύνατο σημείο τους, για να τις αναγκάσει να του δώσουν την πληροφορία που ζητάει. Μπαίνει ενδιάμεσα και κλέβει το δόντι και το μάτι. Νικημένες από τη διάνοια του ήρωα, του δίνουν την πληροφορία. Ο Περσέας συναντά τις Νύμφες, που τον οπλίζουν με την περικεφαλαία του Άδη, που θα τον έκανε αόρατο, τα φτερωτά σαντάλια για να τρέχει με μεγάλη ταχύτητα και την “κύβισιν”, ένα μαγικό σάκο για να κουβαλήσει το κεφάλι της Μέδουσας. Ο Ερμής του δίνει επίσης μια διαμαντένια άρπη, ένα ξίφος δηλαδή για να αποκεφαλίσει τη Γοργόνα. Τόσο δύσκολος είναι ο αποχωρισμός από τα κατώτερα στοιχεία του εαυτού μας, που χρειάζεται η ανυπέρβλητη δύναμη του διαμαντιού. Τα τρία όπλα συμβολίζουν τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητας, τα οποία θα συμμαχήσουν κι αυτά στον αγώνα του ήρωα, το αόρατο αστρικό σώμα, το ταχύτατο ενεργειακό σώμα και το φυσικό σώμα, ο χρήσιμος φορέας της Ψυχής.
Φτάνει στις Γοργόνες και τις βρίσκει αποκοιμισμένες, σημάδι ότι τα πάθη και οι αδυναμίες έχουν καταλαγιάσει, έχουν κοιμηθεί. Με ευκολία, λοιπόν, κόβει το κεφάλι της Μέδουσας και τη θανατώνει. Πρόσεξε όμως να μην την αντικρίσει, κατ’ εντολή της Αθηνάς, γιατί όποιος έκανε έτσι, απολιθωνόταν από τη φοβέρα και την ασχήμια της. Η αρνητική δύναμη των ελαττωμάτων, ο φόβος, παραλύει τις ανθρώπινες ψυχές. Και ο ήρωας, άνθρωπος κι αυτός, για να αποφύγει τον κίνδυνο, χρησιμοποιεί την ασπίδα της Αθηνάς. Αόρατος όπως είναι και ταχύτατος, ξεφεύγει από την καταδίωξη των αδερφών της Μέδουσας. Παίρνει, λοιπόν, το δρόμο της επιστροφής.
Οι περιπέτειες, όμως, δεν τελειώνουν εδώ. Η μάχη πρέπει να συνεχιστεί, οι δοκιμασίες είναι συνεχόμενες, καθώς μένουν κι άλλα για να κατακτήσει ο Ήρωας. Στη χώρα Αιθιοπία, ο Ποσειδώνας έχει στείλει ένα θαλάσσιο τέρας που καταβροχθίζει καθετί ζωντανό, για να εκδικηθεί την αλαζονεία της βασίλισσας για την ομορφιά της. Η μαντεία λέει πως μόνο με τη θυσία της κόρης του βασιλιά θα σταματήσει το κακό. Την προσφέρει, λοιπόν, ο βασιλιάς στον Ποσειδώνα δένοντάς την σε βράχους της θάλασσας. Ο Περσέας, όμως, δε μπορεί να επιτρέψει το θάνατο της πριγκίπισσας, γιατί την ερωτεύεται, επιθυμεί την ένωση μαζί της, ένωση με την αθάνατη Ψυχή του και νιώθει την ευθύνη της σωτηρίας της. Πρωταγωνιστής της μοίρας του, σφάζει το τέρας και σώζει τη χώρα από την καταστροφή, ενώ ο ίδιος παντρεύεται την αγαπημένη του. Ενώνεται τελικά ο ήρωας με το Πνεύμα του και αναλαμβάνει τη σωτηρία και την καθοδήγηση της ανθρωπότητας.
Στην επιστροφή του στη Σέριφο, βρίσκει τη μητέρα του και το Δίκτυ υπό την απειλή του Πολυδέκτη. Οι δοκιμασίες δε σταματούν. Ο Ήρωας είναι προικισμένος με υπομονή, επιμονή και ικανότητα συνέχειας. Χρησιμοποιώντας το κεφάλι της Μέδουσας, απολιθώνει το βασιλιά, σώζει τη μητέρα του και δίνει το θρόνο στο Δίκτυ. Ο ίδιος επιστρέφει τα όπλα του στον Ερμή και χαρίζει το πολύτιμο τρόπαιό του, το κεφάλι της Μέδουσας, στην Αθηνά, για να κοσμήσει την ασπίδα της. Η ευγνωμοσύνη, η ευχαριστία και η γενναιοδωρία του Περσέα προς τους Θεούς, τους ιερούς οδηγητές του, φανερώνονται σ’ αυτό το σημείο.
Πίσω στο Άργος, ο Ακρίσιος μαθαίνει την επιστροφή του εγγονού του και καταφεύγει φοβισμένος στη Θεσσαλία. Το πεπρωμένο όμως είναι αδύνατο να το αποφύγει. Σε αθλητικούς αγώνες βρίσκεται “τυχαία” αντιμέτωπος με τον Περσέα, που κατά λάθος τον σκοτώνει με το πέταγμα του δίσκου του. Ο Περσέας αναστατώνεται και θλίβεται βαθιά. Η ηθική του συνείδηση, η τιμή και η δικαιοσύνη του δεν του επιτρέπουν να πάρει τη θέση του Ακρισίου, που σκότωσε, στο θρόνο. Ορίζει το Μεγαπένθη βασιλιά του Άργους και αναλαμβάνει εκείνος την Τίρυνθα και τις Μυκήνες. Γίνεται ο ιδρυτής της μεγάλης δυναστείας των Περσειδών, οικογένειας του μεταγενέστερου Ηρακλή.
Ο Περσέας κατακτώντας τον εαυτό του, τη γνώση και τη δύναμη, χτίζει μια δυναστεία, ένα νέο πολιτισμό για τους ανθρώπους. Ο Περσέας, όπως όλοι οι ήρωες, αναπτύσσει τις αρετές της Βούλησης, της Αγάπης, της Σοφίας και της Διάνοιας και τις θέτει στην υπηρεσία της ανθρωπότητας.
Στη σημερινή εποχή υπάρχει επιτακτική ανάγκη για ήρωες. Ο άνθρωπος κουβαλά πάντα μέσα του το ζώο και το Θεό. Σήμερα όμως φαίνεται να ‘χει παντελώς ξεχάσει το δεύτερο. Έτσι, ο ίδιος και οι πολιτισμοί του καταπέφτουν σε μια μεσαιωνική ηθική και πνευματική φτώχεια σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι η ώρα να γνωρίσουμε το άλλο πρόσωπο του ανθρώπου, αυτό που θα τον ξαναφέρει πιο κοντά στον εαυτό του και την ευτυχία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
– Περιοδικό “Νέα Ακρόπολη”, αρθρ.: “Η ψυχολογία του Ήρωα”, τ. 76
– Περιοδικό “Νέα Ακρόπολη”, αρθρ.: “Ο Δρόμος του Ήρωα”, τ. 106
– “Ο ζωδιακός κύκλος στην Παγκόσμια Μυθολογία”, Γ.Α.Πλάνας, εκδ.: Νέα Ακρόπολη
– “Ο Ήρωας με τα χίλια πρόσωπα”, Τζόζεφ Κάμπελ, εκδ.: Ιάμβλιχος
– “Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία”, τομ. Β΄, Ζ. Ρισπέν, εκδ.: αυλός
– “Ελληνική Μυθολογία”, Π. Ντερσάμ, εκδ.: Μέρμηγκα
nea-acropoli-athens