Η μετα-Φράνκο Ισπανία ποτέ δεν προσέδεσε την εθνική της ταυτότητα στον αντιφασισμό ή σε μια αίσθηση συλλογικής ευθύνης. Αν και πολλοί Ισπανοί είχαν πολεμήσει ενάντια στον φασισμό στον Εμφύλιο Πόλεμο, οι σύγχρονες δημοκρατικές κυβερνήσεις της Ισπανίας δεν προσπάθησαν ποτέ να μετατρέψουν το γεγονός αυτό σε πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Ούτε αγκαλιάζουν ως ευρωπαϊκή αρετή την ικανότητα να μιλούν ειλικρινά για ένα βίαιο και επαίσχυντο παρελθόν.
Φωτογραφία: Διαδήλωση κατά των σχεδίων για την απομάκρυνση των λειψάνων του φασίστα δικτάτορα Francisco Franco από το κρατικά χρηματοδοτημένο μαυσωλείο του έξω από τη Μαδρίτη, στην Ισπανία, τον Ιούλιο του 2018. JAVIER BARBANCHO/REUTERS
«Η κορυφαία μας ιστορία απόψε: Ο αρχιστράτηγος (Generalissimo) Francisco Franco είναι ακόμα νεκρός». Το σατιρικό σκετς του Chevy Chase στο Saturday Night Live στη δεκαετία του 1970 παραμένει περίεργα επίκαιρο εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Ο Φράνκο, ο επί μακρόν χρόνο στρατιωτικός δικτάτορας της Ισπανίας, εξακολουθεί να είναι νεκρός -και συνεχίζει να αποτελεί μια κορυφαία ιστορία, καθώς μια διαμάχη για τον τελικό τόπο αναπαύσεώς του αποκαλύπτει παλιές ρωγμές στην εθνική συνείδηση της Ισπανίας.
Μετά το θάνατό του το 1975, ο Φράνκο θάφτηκε σε έναν μνημειώδη τάφο στην λεγόμενη Κοιλάδα των Πεσόντων, ένα μνημείο πολέμου σε απόσταση μιας ώρας με το αυτοκίνητο από τη Μαδρίτη. Εκεί, ο δικτάτορας βρίσκεται κάτω από έναν τεράστιο πέτρινο σταυρό 137 μέτρων, σε μια υπόγεια βασιλική λαξευμένη σχεδόν 275 μέτρα μέσα σε μια βουνοπλαγιά. Το μνημείο είναι μια εκνευριστικά πομπώδης υπενθύμιση του ταραγμένου παρελθόντος της Ισπανίας και ένας τόπος προσκυνήματος για τους θαυμαστές του Φράνκο μέχρι σήμερα.
Ελπίζοντας να το αλλάξει αυτό, το ισπανικό κοινοβούλιο ψήφισε τον Σεπτέμβριο να ξεθάψει τα λείψανα του Φράνκο από την Κοιλάδα. Η οικογένεια του Φράνκο, υπέθεσε η κυβέρνηση, θα τον ξανάθαβε σε μια πιο ιδιωτική τοποθεσία. Αλλά η οικογένεια αποφάσισε διαφορετικά και ανακοίνωσε ότι θα ενταφίαζε τον Generalissimo με στρατιωτικές τιμές σε μια κρύπτη στον μεγαλύτερο καθεδρικό ναό της Μαδρίτης. Το σχέδιο αυτό προκάλεσε ευρείες διαμαρτυρίες, καθώς θα ματαίωνε τον στόχο της κυβέρνησης να απομακρύνει το σώμα από τον δημόσιο χώρο, αλλά δεν είναι σαφές εάν η κυβέρνηση μπορεί να κάνει οτιδήποτε για να το αποτρέψει.
Η ψηφοφορία για την εκταφή του Φράνκο πέρασε με την υποστήριξη των προοδευτικών κομμάτων της Ισπανίας και των εθνικιστών της Καταλονίας και των Βάσκων. Τα δύο βασικά συντηρητικά κόμματα, το Λαϊκό Κόμμα (PP) και οι Ciudadanos (Πολίτες), απείχαν, αλλά η περιφρόνησή τους για το μέτρο είναι ξεκάθαρη. Συντηρητικοί σχολιαστές έχουν διαμαρτυρηθεί ενάντια για αυτό που αντιλαμβάνονται ως μια αδικαιολόγητη προσβολή προς έναν ηγέτη τον οποίο πολλοί στην ισπανική δεξιά εξακολουθούν να βλέπουν θετικά. (Στην πιο πρόσφατη εθνική δημοσκόπηση επί του θέματος, από το 2008, περισσότερο από το ένα τρίτο των Ισπανών συμφώνησε ότι η δεκαετιών αυταρχική διακυβέρνηση του Franco είχε διατηρήσει την ειρήνη, την τάξη και την εθνική ενότητα). Άλλοι, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Mariano Rajoy, ήταν προσεκτικοί στο να μην επαινέσουν τον Φράνκο, αλλά εξακολουθούν να προειδοποιούν ότι η επανεξέταση του βίαιου παρελθόντος της Ισπανίας είναι περιττή και διχαστική, ισάξια με «άνοιγμα παλιών πληγών».
Ωστόσο, η αντιπαράθεση γύρω από τον Φράνκο έχει αναζωπυρώσει τις φλόγες ενός μαχητικού ισπανικού εθνικισμού που πρωτοεμφανίστηκε πέρυσι, μετά από την προσπάθεια της Καταλονίας να δηλώσει την ανεξαρτησία της και να αποσπαστεί από την Ισπανία. Αν και δεν είναι όλοι οι Ισπανοί εθνικιστές νοσταλγοί του Φράνκο, ο ριζοσπαστικός πυρήνας της δεξιάς είναι. Τον Ιούλιο, το ακροδεξιό «Κίνημα για την Ισπανία» διοργάνωσε «προσκύνημα» στον τάφο του Φράνκο για να διαμαρτυρηθεί για τα σχέδια της κυβέρνησης. «Η μισή Ισπανία αντιτίθεται στην εκταφή του Φράνκο και στην βεβήλωση και λεηλασία της Κοιλάδας των Πεσόντων», προειδοποίησαν οι ηγέτες του κινήματος. Εικόνες από την συγκέντρωση δείχνουν ομάδες που κρατούν φρανκικές σημαίες, με τα χέρια σηκωμένα σε φασιστικό χαιρετισμό.
Εκδηλώσεις όπως αυτή έχουν ανησυχήσει μέχρι και ηγέτες της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Στα τέλη Οκτωβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε μια πρόταση κατά της αύξησης της νεοφασιστικής βίας στην Ευρώπη που περιλάμβανε πολλά περιστατικά στην Ισπανία. Μεταξύ άλλων, η πρόταση καταδίκασε το ισπανικό Ίδρυμα Francisco Franco ως «μια οντότητα που δοξάζει μια δικτατορία και τα εγκλήματά της». Το ίδρυμα, αφιερωμένο στην «διάδοση και προώθηση» της γνώσης περί τον δικτάτορα και των επιτευγμάτων του, δεν είναι μόνο νόμιμη στην Ισπανία, αλλά μέχρι το 2004 λάμβανε κρατικές επιχορηγήσεις. Ο ισπανικός νομικός κώδικας, σε αντίθεση με αυτούς πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών, δεν απαγορεύει τον εγκωμιασμό φασιστικών ιδεολογιών.
Ο Φράνκο ανέλαβε την εξουσία το 1939, αφότου αναδύθηκε ως νικητής μετά από τρία χρόνια αιματηρού εμφυλίου πολέμου. Ο πόλεμος είχε ξεκινήσει όταν ο Φράνκο βοήθησε να διεξαχθεί ένα πραξικόπημα που προσπαθούσε να ανατρέψει την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Δεύτερης Δημοκρατίας της Ισπανίας, αντιτάσσοντας τις δυνάμεις του εναντίον μιας συμμαχίας ρεπουμπλικανών, σοσιαλιστών και αναρχικών. Ο Φράνκο επικράτησε χάρη στην εκτεταμένη στρατιωτική υποστήριξη της Ναζιστικής Γερμανίας και της Ιταλίας του Μπενίτο Μουσολίνι. Από την αρχή, η σταυροφορία του ενάντια στην δημοκρατία -και την κοσμικότητά της- απολάμβαναν επίσης την πλήρη υποστήριξη του Βατικανού.
Μόλις βρέθηκε στην εξουσία, ο Φράνκο καταδίωξε σκληρά τους πολιτικούς εχθρούς του. Στην δεκαετία του 1940, σύμφωνα με τους ιστορικούς Paul Preston και Javier Rodrigo, το καθεστώς του εκτέλεσε περισσότερους από 20.000 φυλακισμένους. Περίπου μισό εκατομμύριο Ισπανοί πέρασαν από στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ περισσότεροι από 200.000 πήγαν σε μόνιμη εξορία. Επιπλέον, ο Φράνκο επέτρεψε στους Γερμανούς να εκτοπίσουν περίπου 10.000 Ισπανούς εξόριστους από την κατεχόμενη Γαλλία σε ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο –στον οποίο η Ισπανία έμεινε επίσημα ουδέτερη, παρόλο που ένα ισπανικό στρατιωτικό σώμα πολέμησε με τους Ναζί στο ανατολικό μέτωπο- ο Φράνκο μεταμφίεσε τον εαυτό του ως «ο φρουρός της Δύσης» ο οποίος είχε πολεμήσει με θάρρος τις δυνάμεις του κομμουνισμού. Η Ισπανία προσχώρησε στα Ηνωμένα Έθνη το 1955 και σύντομα έγινε σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών στον Ψυχρό Πόλεμο. Εγχωρίως, το καθεστώς συνέχισε να διώκει τους αντιφρονούντες. Τόσο πρόσφατα όσο το 1975, εκτέλεσε πέντε πολιτικούς κρατούμενους. (Τα επιζώντα θύματα βασανιστηρίων σε αναζήτηση δικαιοσύνης χρειάστηκε να προσφύγουν σε δικαστήριο της Αργεντινής, το οποίο διερεύνησε την φρανκική καταστολή υπό την αιγίδα της καθολικής δικαιοδοσίας από το 2010).
Μετά από αρκετά χρόνια επιδείνωσης της υγείας του, κατά την διάρκεια των οποίων σταδιακά αποχώρησε από τα καθήκοντά του, ο Φράνκο πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1975, σε ηλικία 82 ετών. «Παρά τον θάνατο του Φράνκο και την αναμενόμενη ταφή του αύριο», δήλωσε ο Chevy Chase στις 22 Νοεμβρίου «οι γιατροί λένε ότι η υγεία του δικτάτορα έχει κάνει μια στροφή προς το χειρότερο».
Όπως και τα περισσότερα καλά αστεία, ο σαρκασμός του Chase περιείχε έναν πυρήνα γνήσιου άγχους. Ο Φράνκο θα συνεχίσει να κυβερνάει την Ισπανία από τον τάφο; Ως στρατιώτης και πολιτικός, ήταν ο τελευταίος επιζών. Και είχε κάνει προσεκτικές διευθετήσεις ώστε η κληρονομιά του να συνεχίσει μετά τον θάνατό του. Το 1969, ανακοίνωσε στο ετήσιο χριστουγεννιάτικο μήνυμά του ότι θα αφήσει «τα πάντα σταθερά καρφωμένα».
Λίγες μέρες μετά τον θάνατό του, ακολουθώντας τις επιθυμίες του Φράνκο, ο Juan Carlos I, ο εγγονός του τελευταίου μονάρχη της χώρας, ανακηρύχθηκε βασιλιάς. Υπό την εποπτεία του Juan Carlos, η Ισπανία πέρασε μια γρήγορη και σχετικά ειρηνική μετάβαση στην δημοκρατία, διαπραγματευμένη μεταξύ εκπροσώπων του καθεστώτος και της αντιπολίτευσης. Τα πολιτικά κόμματα νομιμοποιήθηκαν, δηλώθηκε γενική αμνηστία και εγκρίθηκε νέο σύνταγμα. Αναδυόμενη στην παγκόσμια σκηνή ως μια νέα συνταγματική μοναρχία, η Ισπανία ήταν τελικά έτοιμη να αποτελέσει μέρος της σύγχρονης Ευρώπης.
Ή μήπως δεν ήταν; Κάτω από το φαινομενικό διάλειμμα των 40 ετών αυταρχισμού υπήρχε μια μεγάλη συνέχεια. Χάρη στην γενική αμνηστία, εκείνοι που είχαν παραβιάσει τον νόμο πολεμώντας τον Φράνκο, παρέμειναν ελεύθεροι, αλλά το ίδιο έκαναν και όλα τα μέλη του καθεστώτος. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι Φρανκικοί στην κυβέρνηση, την αστυνομία, τον στρατό και το δικαστικό σώμα απλά παρέμειναν στις θέσεις τους. Ακόμη και ο βασιλιάς είχε διοριστεί από τον Φράνκο.
Βεβαίως, η χώρα υιοθέτησε ένα σύγχρονο σύνταγμα και καθιέρωσε ελεύθερες εκλογές. Αναδιοργανώθηκε σε 17 «αυτόνομες κοινότητες», μια ημι-ομοσπονδιακή σύνθεση που επέτρεψε στους Βάσκους, τους Καταλανούς και τους Γαλικιανούς ένα ποσοστό αυτοδιοίκησης που ο Φράνκο, ένας εμμονικός συγκεντρωτικός, δεν θα μπορούσε ποτέ να αντέξει. Το 1982, το κεντροαριστερό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) ήρθε στην εξουσία με μια σαρωτική νίκη˙ θα κυβερνούσε την χώρα για τα επόμενα 14 χρόνια. Η Ισπανία υποβλήθηκε σε μια ταχεία διαδικασία πολιτιστικού και οικονομικού εκσυγχρονισμού. Το κορυφαίο επίτευγμα ήρθε το 1992, όταν η Μαδρίτη έγινε η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, η Σεβίλλη φιλοξένησε την Παγκόσμια Έκθεση (World Fair) και η Βαρκελώνη πραγματοποίησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ωστόσο, όλον αυτόν τον καιρό τα ίχνη του φρανκισμού παρέμειναν σε κάθε γωνιά. Χιλιάδες ονόματα οδών συνέχισαν να τιμούν τον δικτάτορα και τους στρατηγούς του˙ εκατοντάδες πλάκες, μνημεία και αγάλματα που γιορτάζουν την διακυβέρνησή του σημαδεύουν την χώρα. Και η Κοιλάδα των Πεσόντων, όπου ο δικτάτορας είναι θαμμένος μαζί με τον José Antonio Primo de Rivera, τον ιδρυτή του φασιστικού κόμματος της Ισπανίας, παρέμεινε ακριβώς όπως ο ίδιος ο Φράνκο το είχε σχεδιάσει το 1939: Ένα οροπέδιο 100 στρεμμάτων που οδηγεί στην υπόγεια βασιλική, ένα γιγαντιαίο μνημείο του Φράνκο και της νίκης του στον εμφύλιο πόλεμο, που χτίστηκε εν μέρει από πολιτικούς κρατούμενους.
Μια πρώτη απόπειρα να αντιμετωπιστεί αυτή η ανεπεξέργαστη κληρονομιά ήρθε το 2004, όταν οι σοσιαλιστές επέστρεψαν στην κυβέρνηση. Από το 2000, οι ομάδες λαϊκής προέλευσης άρχισαν να εντοπίζουν και να ξεθάβουν μαζικούς τάφους κρατώντας τα απομεινάρια δεκάδων χιλιάδων Ισπανών που εκτελέστηκαν συνοπτικά κατά την διάρκεια και μετά τον πόλεμο. Καταγγέλλοντας το «σύμφωνο της σιωπής» που συνόδευσε τη μετάβαση στην δημοκρατία, οι ομάδες αυτές έκαναν έκκληση για «ανάκτηση της ιστορικής μνήμης».
Το 2004, η κυβέρνηση ανταποκρίθηκε στις αυξανόμενες πιέσεις της κοινωνίας των πολιτών και άρχισε να εργάζεται σε αυτό που θα γινόταν γνωστό ως ο Νόμος της Ιστορικής Μνήμης. Εγκεκριμένος τελικά το 2007 -παρά την αντίθεση του Λαϊκού Κόμματος (Partido Popular, ΡΡ)- ο νόμος επιδότησε τις εκταφές και διέταξε την απομάκρυνση από τους δημόσιους χώρους οποιωνδήποτε συμβόλων που εκθείαζαν τον φρανκισμό. Απαγόρευσε επίσης τον ετήσιο εορτασμό του Φράνκο στην Κοιλάδα των Πεσόντων. Ωστόσο, όταν το PP επέστρεψε στην εξουσία το 2011, αρνήθηκε να προσδιορίσει έναν προϋπολογισμό για τις διατάξεις του νόμου. Το 2015, ο πρωθυπουργός Rajoy δήλωσε με υπερηφάνεια ότι η κυβέρνησή του είχε ξοδέψει «μηδέν» ευρώ για αυτόν [τον νόμο].
Όταν ο Pedro Sánchez, ο ηγέτης του PSOE, αντικατέστησε απροσδόκητα τον Ραχόι ως πρωθυπουργό τον Ιούνιο, ανακοίνωσε φιλόδοξα σχέδια για την επικαιροποίηση του νόμου του 2007, προκαλώντας αμέσως διαμάχες. Εκτός από την εκταφή του Φράνκο και την αναμόρφωση της κοιλάδας σε εκπαιδευτικό χώρο ή χώρο μνήμης, ο Sánchez ανέφερε την πιθανότητα [δημιουργίας] μιας επιτροπής αληθείας για τον εμφύλιο πόλεμο και τον φρανκισμό -μια σύσταση που είχαν κάνει τα Ηνωμένα Έθνη εδώ και χρόνια- και υποσχέθηκε ότι η διοίκηση θα αναλάβει την εκταφή των υπόλοιπων μαζικών τάφων.
Το γεγονός ότι τα μέτρα αυτά είναι αμφιλεγόμενα δείχνει ότι η σύγχρονη Ισπανία αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ακόμα μια ανωμαλία στην δυτική Ευρώπη. Όπως έγραψε ο ιστορικός Tony Judt στο βιβλίο του, Postwar, το 2005, η συλλογική ταυτότητα της Ευρώπης μετά το 1945 στηριζόταν στην υπερηφάνεια ότι είχε αγωνιστεί συνολικά ενάντια στον φασισμό. Στην δεκαετία του ’90, οι ηπειρωτικοί ηγέτες άρχισαν να αγκαλιάζουν την ιδέα ότι το να είσαι Ευρωπαίος σήμαινε να αντιμετωπίσεις ένα δύσκολο -ακόμη και φασιστικό ή δοσιλογικό- παρελθόν. Υπήρχαν επίσημες εκφράσεις συντριβής και μετάνοιας. Τα κράτη δημιούργησαν μουσεία και μνημεία, έλαβαν δικαστική δράση και εργάστηκαν για την παροχή οικονομικής ή ηθικής αποκατάστασης στα θύματα. Καθώς χώρες όπως η Τουρκία και η Σερβία προσπάθησαν να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αναγνώριση της ευθύνης για προηγούμενα εγκλήματα -και η δικαστική λογοδοσία για τους δράστες των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- αποτέλεσαν μια περισσότερο ή λιγότερο ξεκάθαρη προϋπόθεση για την ένταξη στην ΕΕ.
Ωστόσο, η μετα-Φράνκο Ισπανία, η οποία προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1986, ποτέ δεν προσέδεσε την εθνική της ταυτότητα στον αντιφασισμό ή σε μια αίσθηση συλλογικής ευθύνης. Αν και πολλοί Ισπανοί είχαν πολεμήσει ενάντια στον φασισμό στον Εμφύλιο Πόλεμο, οι σύγχρονες δημοκρατικές κυβερνήσεις της Ισπανίας δεν προσπάθησαν ποτέ να μετατρέψουν το γεγονός αυτό σε πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Ούτε αγκαλιάζουν ως ευρωπαϊκή αρετή την ικανότητα να μιλούν ειλικρινά για ένα βίαιο και επαίσχυντο παρελθόν.
Αυτές οι ανωμαλίες οδηγούν συχνά σε δύσκολες στιγμές. Όταν οι Ισπανοί πολιτικοί επιθυμούν να παρουσιάσουν την χώρα ως πλήρως ευρωπαϊκή, πρέπει να προβούν σε διαστρεβλώσεις για να αποκαθάρουν την ιστορία της. Πάρτε τον Albert Rivera, τον νεαρό ηγέτη του κόμματος των Πολιτών, ο οποίος με συνέπεια απέφυγε να καταδικάσει την δικτατορία του Φράνκο ή να τιμήσει τα θύματά της. Κατά την διάρκεια μιας εκλογικής συζήτησης το 2015, ο Rivera υποστήριξε ότι η Ευρώπη θα πρέπει να ενωθεί στην μάχη της κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας, όπως και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, «μαζί χτυπήσαμε τους φασίστες». Τον Οκτώβριο, ο Inés Arrimadas, ο ηγέτης του κόμματος του Ριβέρα στην Καταλονία, εξέπληξε με ένα σχόλιο για τον Lluís Companys, πρόεδρο της Καταλονίας στην δεκαετία του 1930. Το 1940, ο Companys συνελήφθη από την Γκεστάπο στην Γαλλία και στην συνέχεια εκτελέστηκε από το καθεστώς του Φράνκο. Ωστόσο, ο Arrimadas ισχυρίστηκε ότι δεν είχε σκοτωθεί από το ισπανικό κράτος -σαν να ήταν η δικτατορία του Franco κάπως διαφορετική από εκείνο το κράτος.
Αυτή η ασταθής εθνική συνείδηση αντικατοπτρίζεται επίσης στο τοπίο των πολιτικών κομμάτων. Φαινομενικά, η Ισπανία στερείται εδώ και πολύ καιρό ένα ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα συγκρίσιμο με το Front National (τώρα Rassemblement National) της Γαλλίας, το Alternative for Germany ή το κόμμα του Geert Wilders στις Κάτω Χώρες. Αλλά ενώ είναι αλήθεια ότι η μετανάστευση αποτέλεσε σχετικά μικρή ανησυχία για τους Ισπανούς, οι ακροδεξιοί τομείς νοσταλγικοί προς το καθεστώς του Φράνκο υπήρχαν πάντα -απλώς δεν ένιωθαν την ανάγκη να ιδρύσουν το δικό τους κόμμα. Σε αντίθεση με τους ομολόγους τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν σταμάτησαν ποτέ να αισθάνονται σαν στο σπίτι τους στην κεντροδεξιά της κύριας τάσης, στην προκειμένη περίπτωση το Λαϊκό Κόμμα (Partido Popular).
Η ριζοσπαστική δεξιά μόλις άρχισε πρόσφατα να βγαίνει στα ανοιχτά, οδηγούμενη εν μέρει από μια εθνικιστική αντίδραση κατά της πίεσης της Καταλονίας για ανεξαρτησία, πέρυσι. Οργανώσεις όπως η Hogar Social, μια αντι-ισλαμική και αντι-μεταναστευτική ομάδα, και το ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα Vox κάνουν επιδρομές στην ισπανική πολιτική. Το Vox εξακολουθεί να είναι μια περιθωριακή δύναμη, χωρίς έδρες στο κοινοβούλιο, αλλά στις 7 Οκτωβρίου, το κόμμα συγκέντρωσε 10.000 υποστηρικτές στη Μαδρίτη για μια πληθωρική δεξιά διαδήλωση -κάτι που η χώρα δεν είχε δει από τη μετάβασή της στην δημοκρατία. Ο ηγέτης του κόμματος, Santiago Abascal, κάλεσε πάνω από το πλήθος που ανέμιζε σημαίες να «ξανακάνουν την Ισπανία σπουδαία» και να πολεμήσουν τους εχθρούς που είναι υπεύθυνοι για τον «διχασμό και την πτώση» της Ισπανίας˙ ζήτησε την απέλαση μεταναστών που βρίσκονται στην χώρα παράνομα ή έχουν παραβιάσει με άλλον τρόπο τον νόμο.
Η επιρροή του Vox έχει τραβήξει το PP και τους Πολίτες πιο δεξιά στα θέματα της μετανάστευσης και στο ζήτημα της Καταλονίας. Οι υπέρ της ανεξαρτησίας Καταλανοί, εν τω μεταξύ, αναφέρουν την αδυναμία της Ισπανίας να απελευθερωθεί από την φρανκική κληρονομιά ως έναν βασικό λόγο για την επιθυμία τους να αποσπαστούν από την χώρα.
Δεν είναι σαφές τι ακριβώς θα συμβεί στην Κοιλάδα των Πεσόντων εάν απομακρυνθεί το λείψανο του Φράνκο. Μια έκθεση το 2011 από μια διορισμένη επιτροπή ειδικών συνέστησε να μετατραπεί σε έναν κοσμικό χώρο όπου το κοινό θα διδάσκεται την βίαιη ιστορία της Ισπανίας. Η ανάγκη για τέτοιους χώρους είναι επείγουσα. Στην δημοσκόπηση του 2008 που αναφέρθηκε νωρίτερα, τα δύο τρίτα των Ισπανών δήλωσαν ότι οι εκπαιδευτικοί είχαν δώσει «ελάχιστη ή καθόλου» προσοχή στον Εμφύλιο Πόλεμο και τον φρανκισμό. Το «σύμφωνο σιωπής» κατά την διάρκεια της μετάβασης της Ισπανίας στην δημοκρατία επέτρεψε στους φρανκικούς μύθους να μείνουν χωρίς αμφισβήτηση.
«Όταν πέθανε ο Φράνκο, μας άφησε μια μαγευτική χώρα», δήλωσε σε τηλεοπτική συνέντευξη αυτό το καλοκαίρι ο Manuel Fernández-Monzón, ένας στρατηγός σε εφεδρεία. Ο Fernández-Monzón είχε μόλις υπογράψει ένα μανιφέστο καταγγέλλοντας την «κακοήθη εκστρατεία» για να αμαυρωθεί η εικόνα του δικτάτορα και την «διεστραμμένη προσπάθεια» της αριστεράς για να τον ξεθάψουν. «Ο Φράνκο», πρόσθεσε ο στρατηγός, «δεν σκότωσε κανέναν».
Ο SEBASTIAAN FABER είναι καθηγητής Ισπανικών Σπουδών στο Κολλέγιο Oberlin. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του έχει τον τίτλο Memory Battles of the Spanish Civil War: History, Fiction, Photography.
foreignaffairs