Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 149 της Π&Δ (Σεπτέμβριος 1997). Οι φωτογραφίες είναι της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας (@HAF Spokesman).
του Ηλία Νταλούμη
Το ότι οι αναγνώστες της «Π» γνωρίζουν πολλά για το Phantom είναι σίγουρο. Τα πολλά κατά καιρούς αφιερώματα που έκανε το περιοδικό μας στο θρυλικό αυτό αεροπλάνο διαβάζονταν πάντα με μεγάλο ενδιαφέρον. Τη φορά αυτή θα προσπαθήσουμε να πούμε λίγα λόγια για τη σταδιοδρομία των McDonnell Douglas F-4E και RF-4E Phantom II στην Ελληνική Αεροπορία στα πρόθυρα του εκσυγχρονισμού τους.
Το 1971 η δικτατορική κυβέρνηση της Αθήνας έδινε την εντύπωση ότι ήταν ατράνταχτη στη θέση της. Η δικτατορία δεν άρεσε στις άλλες δυτικές κυβερνήσεις, αλλά αυτός δεν ήταν και λόγος να μην έχουν συναλλαγές μαζί της. Η κυβέρνηση του Προέδρου Nixon παρέκαμπτε τις όποιες αντιρρήσεις του κογκρέσου προβάλλοντας το σοβιετικό κίνδυνο. Επιστέγασμα του «ειδυλλίου» Αθήνας-Ουάσινγκτον ήταν η επίσκεψη του Αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Spiro Agnew, τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς. Η ελληνική του καταγωγή ήταν μια πολύ καλή αφορμή «για να σπάσει ο πάγος».
Την ίδια εποχή η Αεροπορία ενδιαφερόταν να βρει νέο μαχητικό. Οι «μνηστήρες» δεν ήσαν πολλοί. Μόνο δύο. Ο ένας, το Mirage F.1, ήταν ακόμα στα «χαρτιά». Ο άλλος ήταν ήδη ένας θρύλος. Και αεροπορικός θρύλος εκείνη την εποχή δεν ήταν άλλος από το F-4 Phantom της McDonnell-Douglas. Όταν λοιπόν έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε δύο τέτοιες περιπτώσεις, είναι φυσικό να προτιμάς το δοκιμασμένο. Αν μάλιστα αυτό προσφέρεται με καλούς όρους και η αγορά του δείχνει την ευαρέσκεια του πωλητή προς τον αγοραστή, τότε δεν το συζητάς καθόλου.
Έτσι λοιπόν το Μάρτιο του 1972 υπογράφτηκε συμβόλαιο ανάμεσα στην Ελληνική Κυβέρνηση και την McDonnell-Douglas για την αγορά 36 αεροπλάνων F-4E Phantom II. Ως «αντιπρόσωπος» της Ελλάδας θα ενεργούσε η USAF. Το συνολικό τίμημα καθορίσθηκε στα $150 εκατομμύρια και η πληρωμή θα γινόταν μέσω FMS. Σίγουρα ήταν μια μεγάλη επιτυχία της Αθήνας. Αφενός μεν η Αεροπορία αποκτούσε ένα σύγχρονο μαχητικό που ως τότε λίγες μόνο αεροπορίες είχαν και αφετέρου ήταν η «έξωθεν καλή μαρτυρία» της Ουάσινγκτον προς ένα καθεστώς χωρίς συμπάθειες.
Είχε αποφασισθεί με τα νέα αεροσκάφη να εφοδιασθούν η 339 και η 338. Και οι δύο είχαν την ονομασία «Μοίρα Διώξεως-Βομβαρδισμού». Και οι δύο πετούσαν με Republic F-84F Thunderstreak. Η πρώτη από την 117 Πτέρυγα Μάχης και η δεύτερη από την 115 Πτέρυγα Μάχης. Ως βάση των ελληνικών Phantom αποφασίσθηκε να είναι η 117 ΠΜ, στην Ανδραβίδα. Το 1973 ήταν μια χρονιά με πολλή δουλειά. Η μεν 117 ΠΜ έκλεισε, προκειμένου να γίνουν τα απαραίτητα έργα υποδομής για τα νέα αεροπλάνα. Από την άλλη προσωπικό, ιπτάμενο και εδάφους, στάλθηκε στις ΗΠΑ για να εκπαιδευθεί. Ήταν η πρώτη φορά, και μάλλον η μοναδική, που πήγαν για εκπαίδευση 18 πληρώματα, μια ολόκληρη δηλαδή Μοίρα.
Το πρόγραμμα εξελισσόταν ομαλά. Τα πρώτα ελληνικά F-4E παραδόθηκαν από την McDonnell-Douglas στην USAF, στις 15 Μαρτίου 1974. Ήσαν το 72-01500 και το 72-01501. Το πρόγραμμα είχε την κωδική ονομασία «Ρeace Ιcarus». Μόλις ήσαν έτοιμα έξι αεροπλάνα αναχώρησαν από το St. Louis, την έδρα της McDonnell-Douglas, για την Ανδραβίδα. Η μεγάλη ημέρα ήταν η 5η Απριλίου 1974, όταν προσγειώθηκαν στην 117 ΠΜ με ελληνικά εθνόσημα τα πρώτα ελληνικά Phantom που εντάχθηκαν στην 339 Μοίρα Δίωξης Βομβαρδισμού. Αν και η κατάσταση μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Τουρκίας είχε αρχίσει να παίρνει άσχημη τροπή, η επιχείρηση «Ρeace Ιcarus» συνεχιζόταν κανονικά. Αλλωστε και η εσωτερική πολιτική κατάσταση στις ΗΠΑ δεν ήταν καθόλου καλή.
Το σκάνδαλο Watergate είχε φουντώσει. Τα στοιχεία ότι και ο ίδιος ο Richard Nixon είχε αναμιχθεί είχαν βγει στη δημοσιότητα και έδειχναν αξιόπιστα. Το Μάιο εκείνης της χρονιάς έφθασαν στην Ανδραβίδα άλλα πέντε αεροπλάνα και τον Ιούνιο τρία. Στις 15 Ιουλίου ο Ιωαννίδης ξεκίνησε το «θεάρεστο» έργο του να «τελειώνει» με το Μακάριο. Στις 20 ο Αττίλας πάτησε το πόδι του στην Κύπρο. Αν και τα ελληνικά F-4E δεν μπορούσαν με τίποτα να θεωρηθούν ετοιμοπόλεμα, εντούτοις ετοιμάσθηκαν να πάρουν μέρος στις επιχειρήσεις που ΘΑ αποφάσιζε η τότε Κυβέρνηση. Φυσικά τίποτα τέτοιο δεν έγινε. Το μόνο που συνέβη ήταν η καταστροφή ενός, του 72-01506, από τα πολύτιμα Phantom σε ατύχημα κατά την προσγείωσή του στο Ηράκλειο.
Να τι έγινε τότε: Τέσσερα αεροπλάνα απογειώθηκαν το πρωί της 21ης Ιουλίου από την Ανδραβίδα. Προορισμός τους ήταν το Ηράκλειο. Με το αλαλούμ που επικρατούσε τα έδιωξαν όπως-όπως και φορτωμένα με βόμβες κατάλληλες για προσβολή αεροδρομίων. Αποτέλεσμα ήταν τα αεροπλάνα να μην πετάξουν σε σχηματισμό και να φτάσουν στο Ηράκλειο πρώτα το Νο1, μετά το Νο 3, κατόπιν το Νο 2 και τελευταίο το Νο 4. Αν και είχαν ξεφορτώσει στη θάλασσα τις βόμβες τους, τα αεροπλάνα είχαν πολύ καύσιμο και η προσγείωση θα γινόταν στα όρια του επιτρεπόμενου βάρους. Αυτό σε συνδυασμό με τους πλάγιους ανέμους, φαινόμενο σύνηθες στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, έκανε το Νο 2 να
χτυπήσει με δύναμη στο διάδρομο προσγείωσης.
Αποτέλεσμα της πρόσκρουσης ήταν να σπάσει ο άξονας του τροχού ενός από τα κύρια σκέλη και το αεροπλάνο να σύρεται στο διάδρομο με το σκέλος. Ο Πύργος Ελέγχου, μη γνωρίζοντας πώς είχε ο σχηματισμός, νόμισε ότι το αεροπλάνο που προσγειώθηκε τρίτο ήταν και το Νο 3. Έτσι λοιπόν είπε στον ασύρματο: «Νο 3 έχεις φωτιά». Το αεροπλάνο που είχε το Νο 3 και που τροχοδρομούσε εκείνη την ώρα απάντησε: «Ελέγχω». Ταυτόχρονα το πλήρωμά του άρχισε να ψάχνει πού μπορούσε να είχε πάρει φωτιά, καθώς δεν είχε καμία ένδειξη για κάτι τέτοιο. Εν τω μεταξύ στο Νο 2 που είχε το πρόβλημα είχε πάρει φωτιά η πτέρυγα που είχε αρχίσει να σύρεται στο έδαφος.
Ο Πύργος βλέποντας την πυρκαγιά είπε: «Νο 3 έχεις φωτιά, εγκατάλειψε!». Τότε έγιναν δύο πράγματα. Το πλήρωμα του Νο 2 που είχε το πρόβλημα χρησιμοποίησε τα εκτινασσόμενα καθίσματά του και σώθηκε. Το πλήρωμα του Νο 3 σταμάτησε την τροχοδρόμηση και βγήκε από το αεροπλάνο του με την προβλεπόμενη διαδικασία, δηλαδή χωρίς να χρησιμοποιήσει τα εκτινασσόμενα καθίσματα. Δεν είχαν προλάβει να απομακρυνθούν οι δύο χειριστές, όταν είδαν στην άκρη του διαδρόμου τον καπνό και τη φωτιά, κατάλαβαν τι είχε συμβεί. Το αεροπλάνο τους φυσικά δεν είχε πάθει απολύτως τίποτα. Το Νο 4 πήγε και προσγειώθηκε στη Σούδα και γύρισε στο Ηράκλειο αργότερα, όταν καθαρίσθηκε ο διάδρομος από τα συντρίμμια του 72-01506.
Παραδόσεις Phantom δεν έγιναν εκείνον τον Ιούλιο. Συνεχίστηκαν όμως κανονικά τον Αύγουστο και ολοκληρώθηκαν το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς. Η Ελληνική Κυβέρνηση, είχε πια αποκατασταθεί η δημοκρατία, εκμεταλλεύθηκε πολύ έξυπνα και αρκετά πονηρά, μπορούμε να πούμε, το συμβάν στο Ηράκλειο. Δήλωνε ότι δύο αεροσκάφη είχαν καταστραφεί. Έτσι κατάφερε και πήρε δύο ακόμα F-4E, το 74-1618 και το 74-1619, με τους ίδιους όρους, όπως και τα προηγούμενα. Τα αεροπλάνα αυτά παραλήφθηκαν τον Ιούνιο του 1976.
Στις συνεχείς αιτήσεις της Αθήνας για να πάρει και άλλα Phantom, η Ουάσινγκτον δεν ήταν και πολύ πρόθυμη. Μόλις το Σεπτέμβριο του 1976 επέτρεψε την πώληση άλλων δεκαοκτώ F-4E αλλά και έξι RF-4E. Επιπλέον παραχωρούσε και άλλα δύο RF-4E μέσω ΜΑΡ. Στην Αεροπορία είχαν αποφασίσει να εφοδιασθεί με Phantom και η 337, που θα άφηνε τα F-5 και από «Μοίρα Αναχαιτίσεως Ημέρας» θα μετονομαζόταν σε «Μοίρα Αναχαιτίσεως Παντός Καιρού». Όσο για τα αναγνωριστικά RF-4E, αυτά θα αποτελούσαν ένα Σμήνος της 348 ΜΤΑ. Το κόστος για τα μαχητικά ήταν $161 εκατομμύρια, ενώ για τα έξι αναγνωριστικά $91 οι τιμές είχαν ανέβει λόγω πληθωρισμού και η πληρωμή θα γινόταν με διακανονισμό μεταξύ Ελλάδας και McDonnell-Douglas.
Η επιχείρηση «Ρeace Icarus ΙΙ» άρχισε το Μάιο του 1978 και ολοκληρώθηκε ένα χρόνο αργότερα. Τα Phantom αυτής της δεύτερης παραγγελίας έφεραν το ηλεκτρο-οπτικό σύστημα TISEO και πήγαν στην 339, που είχε ως αντικείμενο την προσβολή στόχων επιφάνειας. Η επόμενη παραλαβή F-4 από την Ελληνική Αεροπορία σημειώθηκε τον Αύγουστο του 1991. Τότε άρχισαν να φθάνουν στην 117 ΠΜ είκοσι οκτώ 28 F-4E που ως τότε πετούσαν με την Indiana Air National Guard. Ήταν ένα «αντίτιμο» για την υπογραφή της ελληνο αμερικανικής συμφωνίας για τις βάσεις, τον Ιούλιο του 1990, και της συμμετοχής της Ελλάδας στον Πόλεμο του Κόλπου.
Τα αεροπλάνα αυτά τα πήρε η 338 ΜΔΒ που «μοίρασε» αυτά που είχε πριν στην 339 και την 337. Το Νοέμβριο του 1992 μια άλλη παρτίδα Phantom άρχισε να φτάνει στην Ελλάδα. Ήσαν είκοσι επτά RF-4E που ως τότε πετούσαν με την Luftwaffe. Τα επτά από αυτά χρησιμοποιήθηκαν για ανταλλακτικά, ενώ τα υπόλοιπα εντάχθηκαν στην 348 ΜΤΑ που έγινε μια αμιγώς Μοίρα Phantom. Ο επόμενος σταθμός για τα ελληνικά Phantom σημειώνεται στις 11 Αυγούστου 1997, όταν υπογράφτηκε η σύμβαση ανάμεσα στην Ελληνική Κυβέρνηση, τη DASA και την ΕΑΒ.
Πρόκειται για δύο συμβόλαια αξίας $315 εκατομμυρίων, με τη DASA , και 5 δισ. δρχ. με την ΕΑΒ, που αφορούν την αναβάθμιση 39 F-4E της Αεροπορίας. Για το θέμα αυτό θα διαβάσετε σε άλλες σελίδες αυτού του τεύχους. Εμείς εδώ να προσθέσουμε ότι οι χειριστές των ελληνικών Phantom είναι κατενθουσιασμένοι. Είναι σίγουροι ότι τα αεροπλάνα τους θα μπορούν να αντιμετωπίσουν ως ίσος προς ίσο τα μαχητικά τρίτης γενιάς.
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο αποτελεί προδημοσίευση από το βιβλίο: «F-4,
Το McDonnell-Douglas F-4E και RF-4E Phantom II στην Ελληνική Αεροπορία» των
Ηλία Νταλούμη / Μέγα Τσώνου, που πρόκειται να κυκλοφορήσει τον προσεχή
Οκτώβριο.
ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ PHANTOM
McDonnell Douglas F-4E Phantom II
Α/Α Αρ. Α/Φ C/Ν Βlock USΑF s/n Πρώην
1 01500 4439 54 72-1500
2 01501 4443 54 72-1501
3 01502 4448 54 72-1502
4 01503 4451 54 72-1503
5 01504 4455 54 72-1504
6 01505 4458 54 72-1505
7 01506 4462 54 72-1506
8 01507 4465 54 72-1507
9 01508 4470 55 72-1508
10 01509 4473 55 72-1509
11 01510 4477 55 72-1510
12 01511 4480 55 72-1511
13 01512 4485 55 72-1512
14 01513 4487 55 72-1513
15 01514 4492 55 72-1514
16 01515 4494 55 72-1515
17 01516 4499 55 72-1516
18 01517 4503 55 72-1517
19 01518 4506 55 72-1518
20 01519 4510 55 72-1519
21 01520 4514 55 72-1520
22 01521 4517 55 72-1521
23 01522 4521 55 72-1522
24 01523 4524 55 72-1523
25 01524 4526 55 72-1524
26 01525 4532 56 72-1525
27 01526 4535 56 72-1526
28 01527 4539 56 72-1527
29 01528 4543 56 72-1528
30 01529 4547 56 72-1529
31 01530 4552 56 72-1530
32 01531 4555 56 72-1531
33 01532 4560 56 72-1532
34 01533 4564 57 72-1533
35 01534 4569 57 72-1534
36 01535 4573 57 72-1535
37 41618 4827 60 74-1618
38 41619 4833 60 74-1619
39 71743 4995 65 77-1743
40 71744 4998 65 77-1744
41 71745 5001 65 77-1745
42 71746 5004 65 77-1746
43 71747 5007 65 77-1747
44 71748 5010 65 77-1748
45 71749 5013 65 77-1749
46 71750 5016 65 77-1750
47 71751 5019 66 77-1751
48 71752 5022 66 77-1752
49 71753 5026 66 77-1753
50 71754 5028 66 77-1754
51 71755 5031 66 77-1755
52 71756 5033 66 77-1756
53 71757 5035 66 77-1757
54 71758 5037 66 77-1758
55 71759 5039 66 77-1759
56 71760 5042 66 77-1760
57 67345 3200 33 67-0345 67345
58 67350 3212 33 67-0350 67350
59 67377 3269 33 67-0377 67377
60 67381 3277 33 67-0381 67381
61 68318 3345 37 68-0318 68318
62 68361 3427 37 68-0361 68361
63 68363 3431 37 68-0363 68363
64 68381 3463 38 68-0381 68381
65 68393 3484 38 68-0393 68393
66 68394 3487 38 68-0394 68394
67 68402 3502 38 68-0402 68402
68 68405 3508 38 68-0405 68405
69 68408 3513 38 68-0408 68408
70 68412 3519 39 68-0412 68412
71 68424 3541 39 68-0424 68424
72 68426 3546 39 68-0426 68426
73 68432 3558 39 68-0432 68432
74 68438 3569 39 68-0438 68438
75 68440 3573 39 68-0440 68440
76 68442 3578 39 68-0442 68442
77 68444 3581 39 68-0444 68444
78 68445 3585 39 68-0445 68445
79 68480 3650 40 68-0480 68480
80 68481 3651 40 68-0481 68481
81 68496 3678 41 68-0496 68496
82 68506 3693 41 68-0506 68506
83 68515 3707 41 68-0515 68515
84 68517 3710 41 68-0517 68517
McDonnell Douglas RF-4E Phantom II
Α/Α Αρ. Α/Φ c/n Βlock USΑF s/n Πρώην
1 70357 5049 66 77-0357
2 70358 5050 66 77-0358
3 71761 5029 66 77-1761
4 71762 5036 66 77-1762
5 71763 5041 66 77-1763
6 71764 5045 66 77-1764
7 71765 5046 66 77-1765
8 71766 5048 66 77-1766
9 7449 3872 43 69-7449 35+02
10 7450 3883 43 69-7450 35+03
11 7454 3927 43 69-7454 35+07
12 7460 4007 44 69-7460 35+13
13 7464 4040 45 69-7464 35+17
14 7471 4060 45 69-7471 35+24
15 7476 4074 45 69-7476 35+29
16 7482 4092 46 69-7482 35+35
17 7486 4099 46 69-7486 35+39
18 7487 4101 46 69-7487 35+40
19 7491 4109 46 69-7491 35+44
20 7493 4114 46 69-7493 35+46
21 7495 4117 46 69-7495 35+48
22 7496 4118 46 69-7496 35+49
23 7498 4122 46 69-7498 35+51
24 7499 4124 46 69-7499 35+52
25 7500 4127 46 69-7500 35+53
26 7506 4138 46 69-7506 35+59
27 7507 4140 46 69-7507 35+60
28 7508 4141 46 69-7508 35+61
29 7511 4148 47 69-7511 35+64
30 7519 4164 47 69-7519 35+72
31 7529 4187 47 69-7529 35+82
32 7531 4191 47 69-7531 35+84
33 7533 4195 47 69-7533 35+86
34 7534 4197 47 69-7534 35+87
35 7535 4120 47 69-7535 35+88