Απόδημος Ελληνισμός

π. Γεωργίου Αὐθίνου
ἐφημερίου Ἁγ. Ἐλευθερίου Κ. Χαλανδρίου
Ραδιοφωνικοῦ παραγωγοῦ «ἐκπομπῶν μουσικῆς καί λόγου» ΕΡΑ 5

Φωτογραφία από: karatsiolaros
Ὡς Ἀπόδημος Ἑλληνισμός ἤ ἑλληνική Διασπορά χαρακτηρίζεται τό σύνολο τῶν ἐκπατρισμένων Ἑλλήνων πού μολονότι ἐγκαταστάθηκαν, ἔστω καί μέ σχετική μονιμότητα σέ χῶρες ἤ περιοχές ἐκτός τοῦ ἐθνικοῦ χώρου, ἐξακολουθεῖ νά συντηρῆ σέ ἐπίπεδο συλλογικό ἤ καί ἀτομικό, τίς ὑλικές, πολιτιστικές καί συναισθηματικές του σχέσεις μέ τήν χώρα τῆς ἄμεσης ἤ τῆς παλαιώτερης καταγωγῆς του.
Ὁ ὅρος Ἀπόδημος δίδεται σέ ἀντιδιαστολή μέ τόν ξενιτεμένο Ἑλληνισμό πού περιλαμβάνει καί Ἕλληνες πού βρίσκονται μέν στό ἐξωτερικό, ἀλλά δέν διαμένουν μόνιμα ἐκτός Ἑλλάδος, π.χ. οἱ Ἕλληνες ναυτικοί, διπλωμάτες, ἔμποροι, ἀντιπρόσωποι καί ἄλλοι.
Ἐκτός τοῦ ὅρου Ἀπόδημος Ἑλληνισμός ἀκοῦμε συχνά καί τόν ὅρο Ὁμογενεῖς. Ἡ διαφορά τους εἶναι ὅτι οἱ μέν Ὁμο-
γενεῖς μένουν μόνιμα στό ἐξωτερικό, χωρίς περιθώρια καί διάθεση ἐπιστροφῆς στήν ἰδιαίτερη πατρίδα, καί πολιτικά, κοινωνικά καί οἰκονομικά ἔχουν ἐνταχθῆ στήν ξένη χώρα, οἱ δέ Ἀπόδημοι Ἕλληνες διαμένουν ἐπί μακρόν στήν ξένη γῆ, πλήν ὅμως, ἔχουν τόν σφοδρό πόθο καί τήν διάθεση τῆς ἐπιστροφῆς στά πατρογονικά ἐδάφη. Νόστιμον ἧμαρ (ἡ ἡμέρα τῆς ἐπιστροφῆς), πρᾶγμα τό ὁποῖον κάποτε, ὅταν οἱ συνθῆκες γίνουν κατάλληλες, τό κατορθώνουν. Καί εἶναι σύνηθες τό φαινόμενο αὐτό τῆς ἐπιστροφῆς στούς Ἀποδήμους.
Ὁ Ἀπόδημος Ἑλληνισμός εἶναι διάσπαρτος σέ 140 ἀπό τίς 200 χῶρες τοῦ πλανήτου μας καί ἀνέρχεται στά ἑπτά ἑκατομμύρια, σύμφωνα μέ τό ΣΑΕ (Συμβούλιο Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ), συμπεριλαμβανομένων φυσικά τῶν Ἀποδήμων Ἑλλήνων Κυπρίων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, τοῦ Πόντου, τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, Κωνσταντινουπόλεως, Ρουμανίας, Αἰγύπτου, Μέσης Ἀνατολῆς καί Ρωσσίας.
Ἐδῶ βρίσκεται καί ἡ ἰδιομορφία τοῦ Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ στίς παροικίες τοῦ ἐξωτερικοῦ, οἱ ὁμογενεῖς ἀπό τίς δι-
άφορες χῶρες προελεύσεώς τους, παρά τό γεγονός ὅτι προέρχονται ἀπό διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, βρίσκουν πώς οἱ παραδοσιακές ἀξίες τῆς φυλῆς μας καί ἡ κοινή μας πίστη ἀποτελοῦν τόν κοινό παρονομαστῆ πού λειτουργεῖ ὡς συνεκτικός κρίκος.
Ἀπό τά πανάρχαια χρόνια ὁ Ἑλληνισμός χωρίζεται στόν ἑλλαδικό ἑλληνισμό καί στόν ἐξωελλαδικό ἑλληνισμό ἤ ἑλλη-
νισμό τῆς Διασπορᾶς. Ὁ ἐξωελλαδικός ἑλληνισμός δημιουργήθηκε μέ τίς πόλεις (ἀποικίες) πού ἱδρύθηκαν ἀπό ὁμάδες Ἑλλήνων ἀπό τόν 10ο αἰῶνα π.Χ. Ἡ πολιτική καί κοινωνική ὀργάνωση τῶν νέων πόλεων ἀκολουθοῦσε τίς δομές τῶν Μητροπόλεων. Στίς μεγάλες θρησκευτικές γιορτές τῆς Μητροπόλεως ἔστειλαν ἀντιπροσώπους, θεσμούς, πού ἀνανέωνε τούς δεσμούς μέ τόν τόπο καταγωγῆς τους.
Μέ τήν ἐκστρατεία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου στήν Ἀσία (334 ― 323 π.Χ.) ὁ Ἑλληνισμός γνώρισε νέα ἐπέκταση στήν Ἀνατολή καί κατά τήν διάρκεια τῶν ἑλληνιστικῶν χρόνων (323 ― 30 π.Χ.), ἡ Ἑλληνική εἶχε καταστῆ ἡ lingua franca
(κοινή γλῶσσα) στόν χῶρο τῆς Μεσογείου. Ὅταν ἡ Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἐπεκτάθηκε καί στήν Ἀνατολή ἀπό τά μέσα τοῦ 2ου π.Χ. αἰῶνα ὑποτάσσοντας καί τούς Ἕλληνες, ὁ Ἑλληνισμός μπορεῖ νά ἔχασε τήν ἐλευθερία του, κατόρθωσε ὅμως νά κατακτήση τούς Ρωμαίους πολιτιστικά. Ἔτσι τούς πρώτους μετά Χριστόν αἰῶνες διαμορφώθηκε ὁ ἑλληνορωμαϊκός πολιτισμός πού ἔμελλε νά ἀποτελέση τήν βάση τοῦ Δυτικοῦ Πολιτισμοῦ, ὅπως αὐτός ἔχει φθάσει μέχρι τίς μέρες μας.
Μέ τήν ἀνάδειξη τῆς Κωνσταντινουπόλεως σέ πρωτεύουσα τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἀπό τά μέσα τοῦ 4ου μ.Χ. αἰῶνα, παρατηρεῖται ἡ σταδιακή ἐπικράτηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, μέχρι πού τελικά, ἀντικατέστησε τήν λατινική καί ἔγινε ὄχι μόνον ἡ γλῶσσα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τῆς διοικήσεως κατά τήν περίοδο τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Μέ τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τό 1453, ἀρχίζει μία νέα φάση τῆς Διασπορᾶς μέ τήν μετάβαση μεγάλου ἀριθμοῦ Ἑλλήνων, ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἀνθρώπων τῶν γραμμάτων καί τῶν τεχνῶν στήν Δυτική Εὐρώπη.
Ἔτσι ἄρχισε ἡ δημιουργία παροικιῶνσέ ἀντίθεση μέ τήν σύσταση ἀποικιῶν κατά τήν προχριστιανική περίοδο. Οἱ δύο ὅροι ἀποικία καί παροικία δέν πρέπει νά συγχέωνται. Ἡ οὐσιώδης διαφορά μεταξύ τοῦ ὅρου ἀποικία μέ τήν ἀρχαία ἑλληνική τῆς ἔννοιας καί τοῦ συγχρόνου ὅρου παροικία, εἶναι τό ὅτι στήν περίπτωση τῆς πρώτης, οἱ κάτοικοί της διατηροῦσαν τήν ἀρχική, ἐθνική καί πολιτιστική τους ταυτότητα γιά αἰῶνες, ἀκόμα καί χιλιετίες, ἐνῶ στήν περίπτωση τῆς δεύτερης μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἐπέρχεται ἡ ἀφομοίωση μέ τό κυρίαρχο στοιχεῖο τῆς χώρας ὑποδοχῆς.
Μετά τό 1821 στά δύσκολα χρόνια τοῦ νεοσυστάτου ἑλληνικοῦ κράτους, οἱ Ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς ἔγιναν οἱ κύριοι
χορηγοί του καί μέ τήν οἰκονομική τους βοήθεια ἱδρύθηκαν τά κυριώτερα ἐκπαι δευτικά καί πολιτιστικά Ἱδρύματα καί ἔγιναν μεγάλα ἔργα ὑποδομῆς. Μέ τήν Μικρασιατική καταστροφή τό 1922 καί τήν ἀνταλλαγή πληθυσμῶν μεταξύ τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Τουρκίας, τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ πανάρχαιου ἀνατολικοῦ ἑλληνισμοῦ ξερριζώθηκε βίαια ἀπό τίς πατρογονικές του ἑστίες. Μία πρόσφατη φάση στήν ἐξέλιξη τοῦ Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ εἶναι ἡ μετανάστευση ἀπό τήν Ἑλλάδα, ἀλλά καί ἀπό μεγάλες ἑστίες τῆς ἑλληνικῆς Διασπορᾶς πρός τίς νέες χῶρες, ὅπως οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς ἀπό τά τέλη τοῦ 19ου αἰῶνα καί μετά τόν Β ́ Παγκόσμιο πόλεμο καί πρός τήν Νότιο Ἀμερική, τόν Καναδᾶ, τήν Αὐστραλία καί στήν συνέχεια πρός χῶρες τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης.
Τό 1995 γιά πρώτη φορά, οἱ ὅπου Γῆς Ἀπόδημοι Ἕλληνες ἤ ὅπως συνηθίζεται νά τούς λέμε Ἕλληνες Ὁμογενεῖς, ἕνωσαν τίς δυνάμεις τους δημιουργώντας τήν «Ἑλλάδα τοῦ Κόσμου». Μέ Προεδρικό διάταγμα ἱδρύθηκε τό Συμβούλιο Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ (ΣΑΕ) μέ ἕδρα τήν Θεσσαλονίκη, μέ ἀρχικό σκοπό τήν ἀντιμετώπιση τῶν θεμάτων τῆς ἑλληνικῆς Διασπορᾶς καί τήν Πατρίδα καί μέ ἀπώτερο στόχο καί σκοπό νά ἀποκτήση ἀκόμη μεγαλύτερη δύναμη ὁ Ἑλληνισμός. Οἱ παράγοντες πού ἐπηρεάζουν τόν Ἀπόδημο Ἑλληνισμό ἰδιαίτερα στίς ἡμέρες μας εἶναι:
α. Τά Μ.Μ.Ε., τά ὁποῖα ἐνημερώνουν τό ἑλληνικό κοινό καί τήν πολιτεία γιά ὅσα διαδραματίζονται στίς χῶρες ὑπο-
δοχῆς.
β. Ἡ ἑλληνική ἐκπαίδευση τῶν Ἑλληνοπαίδων τοῦ ἐξωτερικοῦ, τά βασικά προβλήματα τῆς ὁποίας εἶναι ἡ ἀνεπάρκεια ἐκπαιδευτικοῦ προσωπικοῦ καί ἡ ἔλλειψη σχολείων καί βιβλίων.
γ. Ἡ Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία μαζί μέ τόν Ἀπόδημο Ἑλληνισμό συνυπάρχουν καί λειτουργοῦν, ἔτσι ὥστε ἡ μέν Ὀρθοδο-
ξία νά ἀναδεικνύη τόν Ἑλληνισμό, ὁ δέ Ἑλληνισμός νά στηρίζη τήν Ὀρθοδοξία.
δ. Ὁ ἑλληνικός πολιτισμός: Οἱ Ἕλληνες γιά νά ἐπιβιώσουν καί νά σταθοῦν στόν αἰῶνα τῆς παγκοσμιοποιήσεως πρέ-
πει νά κρατήσουν τήν τέχνη τους καί τόν πολιτισμό τους, τήν ἱστορία τους, τά ἤθη καί τά ἔθιμά τους, τήν παράδοσή τους, τήν ταυτότητά τους καί τήν γλῶσσα τους.
Ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος πού ἀπειλεῖ σήμερα τόν Ἀπόδημο Ἑλληνισμό, εἶναι αὐτός τῆς ἀφομοιώσεως ἀπό τίς χῶρες ὑποδοχῆς, λόγῳ τῆς δυσκολίας νά διατηρηθῆ ἡ γλῶσσα ἀπό τήν τρίτη γενιά καί μετά. Ἡ συντήρηση τῆς ταυτότητος θά εἶναι ἀποφασιστικός παράγοντας στίς ἑπόμενες δεκαετίες. Ἀπό πλευρᾶς Ἑλληνικῆς πολιτείας ὑπάρχει στήν Βουλή ἡ Ἐπιτροπή Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ (διακομματική), ἡ Γενική Γραμματεία Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ καί ἁρμόδιες ὑπηρεσίες τῶν Ὑπουργείων Παιδείας, Πολιτισμοῦ καί Ἐξωτερικῶν.
Συντονισμένοι μεριμνοῦν γιά θέματα πού ἀπασχολοῦν γενικά τόν Ἀπόδημο ἤ πού ἔχουν σχέση μέ τήν Μητροπολιτι-
κή Ἑλλάδα. Στήν συνέχεια θά ἤθελα νά καταθέσω τήν προσωπική μου ἐμπειρία ὡς ραδιοφωνικοῦ παραγωγοῦ ἐκπομπῶν μουσικῆς καί λόγου γιά τριάντα χρόνια στήν ΕΡΤ, καί ἀπό αὐτά τά εἴκοσι δύο, στό 5ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ τῆς Ἑλληνικῆς Ραδιοφωνίας στήν διεύθυνση Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ. Οἱ ἐκπομπές ἦταν πάντοτε μέσα στό πλαίσιο Χριστός καί Ἑλλάδα (θεολογικές, ἱστορικές, λαογραφικές, ἐπετειακές, Βυζαντινή καί δημοτική μουσική καί συνεντεύξεις).
Ἔτσι μοῦ δόθηκε ἡ εὐκαιρία νά γνωρίσω καί νά συνδεθῶ μέσα ἀπό τά βραχέα μέ ἑκατοντάδες ὁμογενεῖς, τῶν ὁποί-
ων ἡ καρδιά κτυπᾶ καί διψᾶ γιά κάθε τι τό Ἑλληνικό καί Ὀρθόδοξο. Ἄς κατανοήσουμε τόν πόθο τους. Ἐμεῖς ἔχουμε τά πάντα δίπλα μας ἐν ἀφθονίᾳ∙ τούς Ναούς μας, τά Μοναστήρια μας, τούς ἱερεῖς μας, συγγενικά ἀγαπημένα πρόσωπα, ἐκδηλώσεις καί ὁμιλίες ἐθνικοῦ περιεχομένου, τό ὑπέροχο κλῖμα μας, τόν οὐρανό καί τίς θάλασσές μας, τίς γαστρονομικές προτιμήσεις μας. Ἐκεῖνοι τά στεροῦνται ὅλα αὐτά καί μοναδική ἐπαφή μέ ὁ,τιδήποτε ἑλληνικό σέ καθημερινή βάση, τοὐλάχιστον μέχρι πρόσφατα, ἦταν τό ραδιόφωνο τῆς ΕΡΤ καί τά τελευταῖα χρόνια τό διαδίκτυο.
Ἔτσι μέσα ἀπό τά ραδιοφωνικά κύματα πού παρέχουν τήν δυνατότητα νά ἀναπτυχθῆ ἡ φαντασία καί νά δημιουρ-
γήση ὄμορφες εἰκόνες, ὁ ἀκροατής ἐν σώματι εὑρίσκετο στήν ξένη γῆ, ἀλλά ἡ ψυχή του καί ὅλες του οἱ αἰσθήσεις ἦταν στήν Ἑλλάδα. Αὐτό ἦταν τό μεγαλεῖο τῆς Ἑλληνικῆς Ραδιοφωνίας καί ἰδιαίτερα τῆς διευθύνσεως Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ τῆς ΕΡΑ ἤ διαφορετικά τῆς φωνῆς τῆς Ἑλλάδος ἀπό τό 1938 μέχρι τήν 11η Ἰουνίου τοῦ 2013 πού σίγησε τό ραδιόφωνο καί ὀρφάνεψαν οἱ Ἕλληνες ἀκροατές ἀνά τόν κόσμο μέ τόν ξαφνικό θάνατο ὁλοκλήρου τῆς ΕΡΤ.
Θά παραθέσω ἐπώνυμα κάποιες περιπτώσεις πού μοσχοβολοῦν Ἑλλάδα καί μέ συγκίνησαν περισσότερο:
α) Στήν Ἰαπωνία, τό ζεῦγος Παλαιολόγου, εἶχαν μόνιμα τό ραδιόφωνό τους ἀνοιχτό στήν ΕΡΑ 5. Στό μπαλκόνι τους
μία ἐλιά σέ γλάστρα καί ἡ γαλανόλευκη νά κυματίζη ὅλες τίς ἡμέρες τοῦ ἔτους.
β) Στήν Φρανκφούρτη, φίλος ἀκροατής, ὁ Δημήτρης Ἀργυροκαστρίτης, εἶχε τριάντα δύο ραδιόφωνα ἐκ τῶν ὁποίων τά δέκα λειτουργοῦσαν 24 ὧρες τό εἰκοσιτετράωρο σέ ὅλους τούς χώρους τοῦ σπιτιοῦ. Συντονισμένα πάντοτε στά βραχέα τῆς ΕΡΑ, τόν διασκέδαζαν, τόν ἐνημέρωναν καί ἐκμηδένιζαν τήν ἀπόσταση ἀπό τήν φιλτάτη Πατρίδα.
γ) Στήν Χιλή, 153 Ἕλληνες μόνιμοι κάτοικοι, εἶχαν ὡς καθημερινή συζήτηση πάντοτε ἑλληνικά θέματα πού μετέδιδε τό ραδιόφωνο τῆς ΕΡΑ.
δ) Στήν Ζυρίχη τῆς Ἑλβετίας καί στό Μπάρι τῆς Ἰταλίας, οἱ Ἕλληνες φοιτητές, ἀλλά καί ὅλοι οἱ ναυτικοί μας σέ ὅλους τούς ὠκεανούς καί τίς θάλασσες τοῦ κόσμου βίωναν τίς μεγάλες ἐθνικές ἐπετείους καί ἐκκλησιαστικές ἑορτές ἀπό τό Ραδιόφωνο τοῦ Ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ.
ε) Στήν Ἀλάσκα, ἡ οἰκογένεια Παπαδοπούλου, στό σπίτι τους καί στό ἑστιατόριό τους εἶχαν μονίμως τό ραδιόφωνο ἀνοιχτό συντονισμένο στήν ΕΡΑ 5. Ἐπειδή ἡ πλησιέστερη πόλη πού λειτουργοῦσε Ἐκκλησία ἦταν τριανταπέντε λεπτά μέ τό ἀεροπλάνο, ἄκουγαν τήν θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή καί ὅλες τίς μεγάλες γιορτές ἀπό τό ραδιόφωνο.
στ) Ὁ διακεκριμένος ζωγράφος Χρῆστος Κυριαζῆς, στό Παρίσι, ἄκουγε ἑλληνικό ραδιόφωνο κατά τήν διάρκεια τῆς ἐργασίας του καί ἦταν αὐτό πηγή ἐμπνεύσεως πολλές φορές γιά τά ἔργα του.
Ὅλων αὐτῶν τῶν ἀκροατῶν, ἀλλά καί ἑκατοντάδων ἄλλων, ἔχω στό ἀρχεῖο μου πλῆθος ἐπιστολῶν καί τηλεφωνικῶν συνδιαλέξεων.
enromiosini