Γιατί οι τζιχαντιστικές επιθέσεις έχουν μειωθεί στην Ευρώπη- Και γιατί η Ευρώπη δεν πρέπει να επαναπαυθεί ακόμα

Ο κίνδυνος της τρομοκρατίας παραμένει υψηλός: Ομάδες όπως η Αλ Κάιντα εξακολουθούν να είναι ενεργές στην Συρία και αλλού, και ο πληθυσμός δυνητικών τζιχαντιστών στρατολογημένων στην Ευρώπη έχει επεκταθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.

Φωτογραφία: Γάλλοι χωροφύλακες στο Στρασβούργο μετά την επίθεση της περασμένης εβδομάδας, τον Δεκέμβριο του 2018. VINCENT KESSLER / REUTERS
Την Τρίτη, 11 Δεκεμβρίου, λίγο πριν τις 8 μ.μ., ένας μοναχικός επιτιθέμενος, ο Cherif Chekatt, οπλισμένος με όπλο και μαχαίρι, σκότωσε πέντε άτομα και τραυμάτισε δεκάδες άλλους που επισκέπτονταν την διάσημη χριστουγεννιάτικη αγορά μπροστά από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου. Ο Chekatt τραυματίστηκε σε ανταλλαγή πυρών με αντιτρομοκρατικές δυνάμεις, αλλά αρχικά δραπέτευσε. Δύο ημέρες αργότερα, μια περιπολία τον εντόπισε σε έναν δρόμο κοντά στην περιοχή που μεγάλωσε, λίγα μίλια μακριά από τον καθεδρικό ναό, τον πυροβόλησε και τον σκότωσε. Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) δημοσίευσε γρήγορα ένα δελτίο τύπου επαινώντας τον Chekatt ως «στρατιώτη», αλλά ποιον ρόλο είχε το ISIS, εάν είχε κάποιον ρόλο, στην επίθεση είναι αβέβαιο.
Ο Chekatt ήταν «βαποράκι» ναρκωτικών και μικρο-εγκληματίας και βρισκόταν στην λίστα παρακολουθούμενων εξτρεμιστών της Γαλλίας από το 2008, όταν είχε βάλει μια αφίσα του πρώην ηγέτη της Αλ Κάιντα, Οσάμα Μπιν Λάντεν, στο κελί όπου ήταν φυλακισμένος. Οι γαλλικές Αρχές πιθανόν να επικριθούν για το ότι απέτυχαν να αποτρέψουν την επίθεση. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι το 2018, τέτοιες επιθέσεις έχουν γίνει σχετικά σπάνιες.
Η Ευρώπη βρίσκεται πλέον στο τέλος ενός κύματος τζιχαντιστικής βίας το οποίο ξεκίνησε στις 13 Νοεμβρίου 2015, με μια σειρά επιθέσεων του ISIS στο Παρίσι. Το 2015 σκοτώθηκαν 150 άνθρωποι σε τζιχαντιστικές τρομοκρατικές επιθέσεις, ακολουθούμενοι από 135 το 2016 και 62 το 2017. Αν δεν συμβεί κάτι απροσδόκητο τις επόμενες εβδομάδες, το 2018 θα τελειώσει με μόνο περίπου 20 θανάτους από τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη -μια σημαντική πτώση από τα προηγούμενα τρία χρόνια.
Τι εξηγεί αυτή την ξαφνική μείωση; Η παρακμή του ISIS έχει σίγουρα βοηθήσει. Αλλά, κυρίως, η απάντηση είναι ότι οι ευρωπαϊκές Αρχές ενίσχυσαν την πάλη τους εναντίον της τρομοκρατίας, ψηφίζοντας επιθετικούς νέους νόμους και ματαιώνοντας συνωμοσίες που πριν από μερικά χρόνια θα μπορούσαν να έχουν ολοκληρωθεί. Αυτή είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη.
Ωστόσο, ο κίνδυνος της τρομοκρατίας παραμένει υψηλός: Ομάδες όπως η Αλ Κάιντα εξακολουθούν να είναι ενεργές στην Συρία και αλλού, και ο πληθυσμός δυνητικών τζιχαντιστών στρατολογημένων στην Ευρώπη έχει επεκταθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να γιορτάσουν την πρόσφατη μείωση της βίας, αλλά δεν πρέπει να την κάνουν μια δικαιολογία για εφησυχασμό.
ΚΑΤΑΣΤΕΛΛΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ
Μετά από χρόνια υψηλού προφίλ, εμπνεόμενων από το ISIS τρομοκρατικών επιθέσεων στην Ευρώπη, το 2018 ήταν σχετικά ήρεμο. Περίπου δώδεκα τζιχαντιστικές επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν φέτος, οι περισσότερες από αυτές στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Γαλλία. Πολλά από αυτά τα περιστατικά ήταν ερασιτεχνικά, με τους δράστες να δηλώνουν την υπακοή τους στο ISIS, αλλά φαινόταν να είναι απλώς εμπνευσμένοι από την οργάνωση παρά να έχουν πραγματική σχέση με αυτήν. Η εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα ήταν μια συνωμοσία η οποία ματαιώθηκε από τις ολλανδικές Αρχές τον Σεπτέμβριο, σύμφωνα με την οποία επτά υποστηρικτές του ISIS θα πραγματοποιούσαν μια σειρά συντονισμένων βομβιστικών επιθέσεων και πυροβολισμών στην Ολλανδία. Ο αρχηγός της ομάδας, ένας άνδρας ιρακινής καταγωγής, είχε προηγουμένως καταδικαστεί διότι επιχείρησε να συμμετάσχει στο ISIS, και τρεις από τους συν-συνωμότες του είχαν επιστρέψει από την Συρία. Εκτός από αυτό, ωστόσο, υπάρχουν λίγες αποδείξεις ότι το ISIS ελέγχει πυρήνες εν υπνώσει στην Ευρώπη.
Η μείωση της βίας οφείλεται εν μέρει στην κατάρρευση του ISIS στη Μέση Ανατολή, κάτι που έκανε δυσκολότερο για την οργάνωση να στρατολογεί τρομοκράτες και να οργανώνει επιθέσεις στην Ευρώπη. Είναι, όμως, επίσης προϊόν βελτίωσης της ευρωπαϊκής αντιτρομοκρατίας. Σύμφωνα με την Europol, το 2016, μόνο τρεις επιθέσεις ματαιώθηκαν ενώ 13 εκτελέστηκαν μέχρι την ολοκλήρωσή τους˙ το 2017, ματαιώθηκαν 11 ενώ μόνο δέκα ολοκληρώθηκαν. (Δεδομένου ότι οι εκθέσεις δεν είναι τυποποιημένες σε ολόκληρη την ήπειρο, αυτοί οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί –η Γαλλία ισχυρίζεται ότι ματαίωσε 20 συνωμοσίες μόνον εντός του 2017). Δεν έχουν κυκλοφορήσει επίσημα στοιχεία για το 2018, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτράπηκαν περισσότερες επιθέσεις από όσες ολοκληρώθηκαν. Τον Σεπτέμβριο, οι βρετανικές Αρχές αποκάλυψαν ότι είχαν σταματήσει, κατά μέσο όρο, μια συνωμοσία κάθε μήνα στους τελευταίους 12 μήνες.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ΕΕ έχει ασκήσει πίεση στα κράτη-μέλη για να συντονιστούν καλύτερα και να μοιράζονται πληροφορίες, ενώ η Europol ενίσχυσε την επιχειρησιακή υποστήριξή της στις εθνικές αστυνομικές δυνάμεις. Μια οδηγία της ΕΕ το 2016 υποχρέωνε τα κράτη-μέλη να συμμετέχουν σε μια τράπεζα δεδομένων, το Σύστημα Καταγραφής Ονομάτων Επιβατών (Passenger Name Record, PNR), καταλογοποιώντας πληροφορίες για τους ταξιδιώτες. Προηγουμένως, τα κράτη-μέλη είχαν αρνηθεί να μοιραστούν το όνομα, την διεύθυνση, τα τραπεζικά δεδομένα, τα δρομολόγια και τα στοιχεία επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης του κάθε ταξιδιώτη, παραθέτοντας [ως λόγους της αρνήσεώς τους] την ιδιωτικότητα και τους φόβους περί κατάχρησης [των πληροφοριών]. Η Γαλλία που είναι, ιστορικά, ένα σημαντικό προπύργιο αντίστασης όσον αφορά την ανταλλαγή δεδομένων, προσυπέγραψε το 2017, και παρόλο που το PNR δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί πλήρως, έχει βελτιώσει σημαντικά την ανταλλαγή δεδομένων σε ολόκληρη την ήπειρο.
Οι νέες εθνικές νομοθεσίες ενίσχυσαν επίσης τις ικανότητες της Ευρώπης στον τομέα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Το 2015, η Ισπανία ποινικοποίησε τον προσηλυτισμό υπέρ του εξτρεμισμού στο Διαδίκτυο και το Ηνωμένο Βασίλειο υιοθέτησε τον Νόμο για την Ασφάλεια και την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας (Counter-Terrorism and Security Act), ο οποίος επέκτεινε την πρόσβαση των Αρχών στις ηλεκτρονικά δεδομένα των υπόπτων για τρομοκρατία, των οποίων τις κινήσεις η αστυνομία μπορεί πλέον να παρακολουθεί και να περιορίζει καλύτερα. Εν τω μεταξύ, η Γαλλία ψήφισε νόμο τον Οκτώβριο του 2017, ο οποίος αντικατέστησε και κωδικοποίησε πτυχές των εξουσιών έκτακτης ανάγκης που τέθηκαν σε ισχύ μετά τις επιθέσεις του Νοεμβρίου του 2015. Ο νέος νόμος επέκτεινε τις εξουσίες της γαλλικής αστυνομίας να διεξάγει έρευνες, έκανε ευκολότερο για το κράτος να κλείνει εξτρεμιστικά τζαμιά, και επέκτεινε την χρήση των ελέγχων ταυτότητας στα σύνορα και κοντά στα σύνορα.
Το κύμα επιθέσεων το 2015 και το 2016 εξέθεσε λάθη στον συντονισμό μεταξύ τοπικών και εθνικών υπηρεσιών ασφαλείας. Ορισμένα από αυτά έχουν πλέον διορθωθεί. Το 2016, η Γερμανία ενέκρινε νέο νόμο, ο οποίος, εκτός από το να διευκολύνει την απέλαση «επικίνδυνων» αλλοδαπών και να αποστερεί την γερμανική ιθαγένεια από πολίτες με διπλή υπηκοότητα που είναι ύποπτοι για τρομοκρατία, έδωσε στην ομοσπονδιακή αστυνομία περισσότερη εξουσία για παρακολουθήσεις. Για μια χώρα που για πολύ καιρό υποπτευόταν την συγκέντρωση ομοσπονδιακής εξουσίας, αυτές ήταν σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Ομοίως, τον Ιούνιο του 2018, ο Βρετανός υπουργός Εσωτερικών, Sajid Javid, ανακοίνωσε ότι η MI5, η υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας της Βρετανίας, θα αποχαρακτήριζε [δηλαδή θα αποκάλυπτε] πιο εύκολα πληροφορίες σχετικά με πολίτες υπόπτους ως ότι έχουν τρομοκρατικές συμπάθειες και θα τις μοιράζεται με τις τοπικές Αρχές και τις ΜΚΟ.
Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν επίσης βελτιώσει την ικανότητα της ένοπλης αστυνόμευσής τους να ανταποκρίνεται γρήγορα στις επιθέσεις. Χάρη στο αυξανόμενο αριθμό των ανδρών και στις νέες πρακτικές εκπαίδευσης, για παράδειγμα, η αστυνομία του Λονδίνου χρειάστηκε μόνο οκτώ λεπτά για να αντιδράσει στην επίθεση στην Γέφυρα του Λονδίνου τον Ιούνιο του 2017. Και τον Ιανουάριο του 2015, η Γαλλία ξεκίνησε την Opération Sentinelle [Επιχείρηση Φρουρός], με 10.000 στρατιώτες να φρουρούν πιθανούς στόχους σε όλη την Γαλλία. Οι στρατιώτες από αυτή την δύναμη, οι οποίοι στάθμευαν στην χριστουγεννιάτικη αγορά στο Στρασβούργο, ήταν εκείνοι που βρήκαν και πυροβόλησαν τον Τσεκάτ, σίγουρα σώζοντας ζωές.
ΚΥΜΑΤΑ ΦΟΒΟΥ
Κατά το τελευταίο έτος, υπήρξαν λιγότερες τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη, και εκείνες που ήταν επιτυχείς ήταν λιγότερο θανατηφόρες από ό, τι οι αντίστοιχές τους πριν από μερικά χρόνια. Ψάξτε, όμως, πίσω από αυτούς τους αριθμούς και υπάρχουν μερικοί λιγότερο καθησυχαστικοί δείκτες.
Ένας είναι ότι το πλήθος των έμπειρων ενεργών τζιχαντιστών στην Ευρώπη έχει αυξηθεί εκθετικά. Μεταξύ 2011 και 2017, το ISIS προσέλκυσε περίπου 40.000 αλλοδαπούς εθελοντές από 110 χώρες. Εκτιμάται ότι 6.000 προήλθαν από την Ευρώπη. Ένας άγνωστος αριθμός σκοτώθηκε στο Ιράκ και την Συρία και περισσότεροι από 1.000 φυλακίστηκαν σε περιοχές που κρατούνται από Κούρδους σε εκείνες τις χώρες. Πολλοί επέστρεψαν στο σπίτι τους και μερικοί συνελήφθησαν. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές ποινές είναι αμελητέες συγκριτικά με τα αμερικανικά πρότυπα: Όσοι καταδικάζονται για εγκλήματα που σχετίζονται με την τρομοκρατία καταδικάζονται [σε φυλάκιση] μόνο πέντε ετών κατά μέσο όρο και πολλοί απελευθερώνονται πριν εκτίσουν τον πλήρη χρόνο της φυλάκισής τους. Οι Αρχές στην Γαλλία προειδοποιούν ότι μέχρι το τέλος του 2019 οι γαλλικές φυλακές θα απελευθερώσουν 500 τρομοκράτες και φυλακισμένους που είναι γνωστό ότι έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί στην φυλακή. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι μισοί από τους περίπου 200 τρομοκράτες που στάλθηκαν στην φυλακή από το 2009, θα απελευθερωθούν μέχρι το 2019. Μεταξύ των τζιχαντιστών, η υποτροπή είναι υψηλή.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η εικόνα έχει αλλάξει αλλά δεν είναι απαραίτητα βελτιωμένη. Το ISIS είναι κάτω, αλλά η Αλ Κάιντα είναι πάνω. Επί του παρόντος, οι τρομοκρατικοί θύλακες στην βόρεια Συρία και στην Βόρεια Αφρική περιλαμβάνουν περίπου 2.000 μαχητές του ISIS. Μια θυγατρική της Αλ Κάιντα, η Hayat Tahrir al-Sham (HTS), έχει πενταπλάσιους ένοπλους πιστούς στην περιοχή. Παρόλο που η HTS στρατολογεί οπαδούς μέσω διαδικτύου, κατά τα άλλα έχει κρατήσει χαμηλό προφίλ, επιλέγοντας να εδραιώσει την δύναμή της στη Μέση Ανατολή αντί να οργανώσει επιθέσεις στην Ευρώπη που θα μπορούσαν να προσελκύσουν την πλήρη ισχύ της Δυτικής αντιτρομοκρατίας. Οι περισσότεροι από τους μαχητές της παραμένουν στην Idlib, αν και κάποιοι μπορεί να αρχίσουν να διαφεύγουν καθώς η συριακή κυβέρνηση επιχειρεί να επανακαταλάβει την επαρχία. Η Idlib συνορεύει με την Τουρκία, η οποία συνορεύει με την Ευρώπη.
Κάποιοι βλέπουν την HTS ως μια τοπική ομάδα τζιχαντιστών χωρίς διεθνείς φιλοδοξίες. Ωστόσο, είναι πιθανότερο ότι η HTS είναι ένα ακόμη παράδειγμα της χρήσης της τακτικής μεταβολής της εικόνας από την Αλ Κάιντα. Στο παρελθόν, η Αλ Κάιντα έχει κυριεύσει άλλες τζιχαντιστικές οργανώσεις χρησιμοποιώντας αυτό που ο πολιτικός επιστήμονας Daniel Byman έχει αποκαλέσει μια στρατηγική «συγχωνεύσεων και εξαγορών». Συνεργάζεται με τοπικές ομάδες και στην συνέχεια εργάζεται για να τις επηρεάσει εκ των έσω, αλλάζοντας τον «προσανατολισμό της τζιχάντ από τοπικό σε παγκόσμιο».
Η Αλ Κάιντα είχε πάντα μια στρατηγική να στοχεύει τον «μακρινό εχθρό» -τους Δυτικούς- παρά τους τοπικούς αντιπάλους, και δεν πρέπει να αποτελέσει έκπληξη εάν ο ηγέτης της ομάδας, Ayman al-Zawahiri, αποφασίσει να στοχεύσει στην Ευρώπη στο εγγύς μέλλον.
Προς το παρόν, η Ευρώπη είναι πιο ασφαλής από την τρομοκρατία από όσο ήταν εδώ και χρόνια, χάρη εν μέρει στις προσπάθειες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Αλλά η τρομοκρατία έχει τις δικές της κυκλικές διακυμάνσεις. Το μοτίβο είναι συνήθως ότι τα τρομοκρατικά δίκτυα χρησιμοποιούν νέες τακτικές για ξαφνιάσουν τις απροετοίμαστες κυβερνήσεις. Στην συνέχεια, οι κυβερνήσεις ψηφίζουν νέα νομοθεσία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και αναδιοργανώνουν τις σχετικές υπηρεσίες τους, θέτοντας την απειλή υπό έλεγχο. Οι τρομοκράτες στην συνέχεια ανασυντάσσονται, αλλάζουν τακτική και προετοιμάζονται να ξεκινήσουν μια νέα εκστρατεία.
Η παρούσα ανάπαυλα στην βία είναι ευπρόσδεκτη. Ωστόσο, δεν αποτελεί λόγο για τους ηγέτες της Ευρώπης ώστε να μειώσουν την επιφυλακή τους.
Η JYTTE KLAUSEN είναι καθηγήτρια Διεθνούς Συνεργασίας στην έδρα Lawrence A. Wien στο Πανεπιστήμιο Brandeis και τοπική συνεργάτις του Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.
foreignaffairs