Η νέα realpolitik της Ινδίας -Η Κίνα σπρώχνει την εξωτερική πολιτική της Ινδίας σε αχαρτογράφητα νερά

Η αυξανόμενη επιθετικότητα του Πεκίνου στην περιοχή ξύπνησε την Ινδία από τον ηγεμονικό ύπνο της. Το Νέο Δελχί δεν μπορεί πλέον εκλαμβάνει ως δεδομένη την κυρίαρχη θέση του και πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για να παραμείνει μια περιφερειακή δύναμη.

Φωτογραφία: Ένας Ινδός αξιωματικός του Ναυτικού στο Colombo της Σρι Λάνκα, τον Απρίλιο του 2018. DINUKA LIYANAWATTE/REUTERS
Μετά από 50 ημέρες πολιτικής αναταραχής, ένας βαθμός κανονικότητας επιστρέφει στην Σρι Λάνκα. Μια απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στις 14 Δεκεμβρίου κήρυξε παράνομη την διάλυση του κοινοβουλίου από τον πρόεδρο Maithripala Sirisena, αναγκάζοντάς τον να υποχωρήσει και να επαναδιορίσει τον προηγούμενο πρωθυπουργό της χώρας.
Η κρίση ξέσπασε στα τέλη Οκτωβρίου, όταν ο Sirisena απέλυσε τον πρωθυπουργό του, τον Ranil Wickremesinghe, και τον αντικατέστησε με τον Mahinda Rajapaksa, μέλος της αντιπολίτευσης και πρώην πρόεδρο. Ο πρόεδρος θα εξηγούσε αργότερα την ξαφνική του κίνηση υποστηρίζοντας ότι ο Wickremesinghe σχεδίαζε να τον δολοφονήσει και υπονόμευε τα εθνικά συμφέροντα.
Όμως ο Wickremesinghe αποφάσισε να παραμείνει στην επίσημη κατοικία του και αρνήθηκε να παραιτηθεί. Ο συνασπισμός του στο κοινοβούλιο κατηγόρησε τον Σιρισένα για διενέργεια πραξικοπήματος. Σε απάντηση, ο πρόεδρος προχώρησε στην διάλυση του κοινοβουλίου και ζήτησε πρόωρες εκλογές. Το χάος, μερικές φορές και η βία, κατέκλυσαν την βουλή. Μόλις δέκα χρόνια μετά το τέλος ενός βίαιου, διάρκειας δεκαετιών εμφυλίου πολέμου, η Σρι Λάνκα αντιμετώπιζε και πάλι την απειλή συγκρούσεων.
Η απόφαση της περασμένης εβδομάδας έσπασε το αδιέξοδο, αλλά η φραξιονιστική πολιτική της χώρας θα συνεχίσει να αποσταθεροποιεί την κυβέρνησή της μέχρι τις επόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές, που έχουν προγραμματιστεί για το 2020.
Εν τω μεταξύ, η κρίση στην Σρι Λάνκα έχει ανακουφίσει τον ανταγωνισμό μεταξύ της Ινδίας, του παραδοσιακού ισχυρού παράγοντα της περιοχής, και της Κίνας, της ανερχόμενης δύναμης στον βορρά της. Η Ινδία προτιμά τον Wickremesinghe, ενώ η Κίνα έχει μια μακροχρόνια σχέση με τον Rajapaksa. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο οι δύο δυνάμεις εξέφρασαν τις προτιμήσεις τους κατέστησε σαφές ότι το Νέο Δελχί κάνει κάποιον υπολογισμό: Έχοντας ήδη παρέμβει κάποτε στις υποθέσεις της Σρι Λάνκα, η Ινδία ανταποκρίνεται τώρα με ασυνήθιστη προσοχή.
Αυτή η επιφυλακτικότητα έγινε παντού αντιληπτή όταν πρωτοξεκίνησε η κρίση τον Οκτώβριο. Δύο μέρες μετά την απομάκρυνση του Wickremesinghe, η ινδική κυβέρνηση εξέδωσε μια επιπόλαιη δήλωση εκφράζοντας «την ελπίδα ότι οι δημοκρατικές αξίες και η συνταγματική διαδικασία θα γίνουν σεβαστές». Ο πρεσβευτής της Κίνας στο Κολόμπο, αντιθέτως, είχε ήδη συναντηθεί με τον Ρατζάπακσα και τον χαιρέτησε ως τον «νέο πρωθυπουργό». Η συμπαράσταση του Πεκίνου προς τον εκλεκτό πρωθυπουργό του Σιρισένα δεν ήταν έκπληξη: Ως πρόεδρος μεταξύ του 2005 και του 2015, ο Rajapaksa έκανε ρεκόρ με επτά ταξίδια στο Πεκίνο και ξεκίνησε να εμβαθύνει τις οικονομικές σχέσεις και τις σχέσεις ασφάλειας με την Κίνα. Κατά την διάρκεια της θνησιγενούς θητείας του ως νέου πρωθυπουργού τις τελευταίες εβδομάδες, ο Rajapaksa υπέγραψε με το Πεκίνο δύο συμφωνίες για υποδομές.
Οι ηγέτες στο Νέο Δελχί ανακουφίστηκαν λοιπόν από την αποκατάσταση του Wickremesinghe αυτό το Σαββατοκύριακο, δηλώνοντας ότι η επιστροφή του αντικατόπτριζε την «ανθεκτικότητα της δημοκρατίας στην Σρι Λάνκα». Η Κίνα αντιμετώπισε αρχικά την ανακοίνωση με ηχηρή σιωπή. Οι αναφορές είναι αντικρουόμενες ως προς το κατά πόσον οι δύο δυνάμεις είχαν την δυνατότητα να σπάσουν το αδιέξοδο στη Σρι Λάνκα και αν προσπάθησαν να στηρίξουν τους αντίστοιχους εκλεκτούς τους.
Αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: Η διπλωματική αυτοσυγκράτηση της Ινδίας τις τελευταίες εβδομάδες δείχνει ότι δεν είναι πλέον η κυρίαρχη δύναμη στην Σρι Λάνκα και στην περιοχή. Η Κίνα είναι πλέον μόνιμος κάτοικος της Νότιας Ασίας και η Ινδία μαθαίνει να προσαρμόζεται, έστω και με δισταγμό.
ΜΙΑ ΝΕΑ ΤΑΞΗ
Η Κίνα ανέτρεψε την παραδοσιακή ισορροπία ισχύος της Νότιας Ασίας με την εξάσκηση των οικονομικών μυώνων της σε μια περιοχή στην οποία κυριαρχούσε η Ινδία από τον 19ο αιώνα. Χώρες που μέχρι πρόσφατα είχαν απλώς τυπικές διπλωματικές σχέσεις με το Μεσαίο Βασίλειο, κοιτούν τώρα προς το Πεκίνο και όχι στο Νέο Δελχί για κρίσιμες επενδύσεις και οικονομική βοήθεια.
Το Νέο Δελχί δεν έχει προσαρμοστεί εύκολα σε αυτή την απώλεια κύρους. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Νότια Ασία προσέφερε στην Ινδία ένα προστατευτικό κουκούλι, μονώνοντάς την από την διπολική αμερικανο-σοβιετική αντιπαλότητα. Με εξαίρεση το Πακιστάν, οι μικρότεροι γείτονες της Ινδίας βρέθηκαν σχεδόν αποκλειστικά υπό την επιρροή της, από το Νεπάλ και το Μπουτάν στον βορρά μέχρι το Μπαγκλαντές, την Σρι Λάνκα και τις Μαλδίβες στο νότο.
Το Νέο Δελχί δεν εφείσθη παρεμβάσεων στις εγχώριες υποθέσεις αυτών των γειτόνων, συχνά ανενόχλητο. Το 1988, η Ινδία παρενέβη στον εμφύλιο πόλεμο της Σρι Λάνκα, στέλνοντας 50.000 στρατιώτες στο νησί, στην συνέχεια βοήθησε την κυβέρνηση των Μαλδίβων να επιβιώσει από μια απόπειρα πραξικοπήματος με μια γρήγορη στρατιωτική δράση. Το επόμενο έτος, ο βασιλιάς του Νεπάλ προσέγγισε την Κίνα για στρατιωτική βοήθεια. Η Ινδία τον τιμώρησε με έναν βλαπτικό εμπορικό αποκλεισμό, ο οποίος βοήθησε στην εξάπλωση ενός κινήματος υπέρ της δημοκρατίας, το οποίο τελικά υποχρέωσε τον απολυταρχικό μονάρχη να υιοθετήσει πολιτικές μεταρρυθμίσεις.
Ωστόσο, από την δεκαετία του 1990, η λαβή της Ινδίας στην περιοχή έχει αποδυναμωθεί, εν μέρει επειδή οι γείτονές της στρέφονται όλο και περισσότερο προς την Κίνα ως εναλλακτική πηγή αναπτυξιακής υποστήριξης. Όλοι οι άμεσοι γείτονες της Ινδίας, εκτός από το Πακιστάν και το Μπουτάν, έχουν υπογράψει την κινεζική Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός, στην οποία αντιτίθεται το Νέο Δελχί. Το Πεκίνο μπορεί να προσφέρει ελκυστικότερα χρηματοδοτικά πακέτα, συμπεριλαμβανομένων των πιστώσεων και των δανείων, από το Νέο Δελχί και να τα εφαρμόσει ταχύτερα και πιο αξιόπιστα. Ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping έχει κατακτήσει την περιοχή διπλωματικά κάνοντας προεδρικές επισκέψεις στο Μπαγκλαντές και την Σρι Λάνκα για πρώτη φορά σε 30 χρόνια. Πρόσφατες εμφανίσεις των κινεζικών υποβρυχίων στον Ινδικό Ωκεανό προκάλεσαν επίσης συναγερμό στο Νέο Δελχί.
Στην Σρι Λάνκα, οι σχέσεις με την Κίνα άνθισαν υπό τον πρώην πρόεδρο Rajapaksa, ο οποίος υπέγραψε δεκάδες οικονομικές και στρατιωτικές συμφωνίες. Μερικώς ως αποτέλεσμα αυτού, η Κίνα έχει ξεπεράσει την Ινδία ως την κορυφαία εξαγωγική αγορά της Σρι Λάνκα. Σήμερα είναι ο κυριότερος ξένος επενδυτής του νησιού και έχει αναπτύξει την πρώτη αποκλειστική οικονομική ζώνη της Σρι Λάνκα.
Ωστόσο, η οικονομική αγκαλιά του Πεκίνου αποδείχθηκε τελικά ασφυκτική. Λόγω των κακών όρων και των υπερβολικών επιτοκίων αρκετών κινεζικών δανείων, το δημόσιο χρέος της Σρι Λάνκα έχει εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια, κοστίζοντας στην [πρωτεύουσα] Κολόμπο περισσότερο από το ένα τρίτο των φορολογικών εσόδων της. Απελπισμένη για να μετριάσει αυτό το βάρος, η χώρα μίσθωσε ένα λιμάνι στο Πεκίνο για τα επόμενα 99 χρόνια. Αυτή η ρύθμιση έχει επιδεινώσει τις ανησυχίες των Ινδών για το ανερχόμενο προφίλ ασφάλειας της Κίνας στον Ινδικό Ωκεανό.
Αν και δεν το φωνάζει πάντα, η Ινδία -η μεγαλύτερη δημοκρατία στον κόσμο- έχει από μακρού χρόνου προωθήσει τον εκδημοκρατισμό στην γειτονιά της. Από την δεκαετία του 1980, το ινδικό κοινοβούλιο έχει εκπαιδεύσει χιλιάδες ξένους δημόσιους υπαλλήλους, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων από τη Μυανμάρ και το Αφγανιστάν τα τελευταία χρόνια. Τα προγράμματά του υποστηρίζουν πλέον δημοκρατικές εκλογές σε ολόκληρη την Ασία και την Αφρική. Όταν το Νέο Δελχί θεώρησε ευνοϊκές τις περιστάσεις, ενίοτε εξανάγκασε επίσης πολιτική φιλελευθεροποίηση ή επίλυση συγκρούσεων, όπως έκανε στην Σρι Λάνκα στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Νωρίτερα φέτος, η Ινδία διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στον τερματισμό της ολοένα και πιο αυταρχικής διακυβέρνησης του προέδρου Abdulla Yameen στις Μαλδίβες.
Αντιμετωπίζοντας όμως μια ανερχόμενη Κίνα, η Ινδία είναι επιφυλακτική όσον αφορά την άσκηση υπερβολικής πίεσης στους γείτονές της και την αποξένωσή τους. Οι δημοκρατικές δεσμεύσεις της χώρας, ισχυρίζονται οι αξιωματούχοι στο Νέο Δελχί, δεν πρέπει να εκτροχιάσουν τις πρακτικές προσπάθειες για να διατηρηθεί κάποια επιρροή στην γειτονιά της. Αυτό εξηγεί τον προσεκτικό χειρισμό της κρίσης της Σρι Λάνκα από την Ινδία: Παρόλο που προτιμά τον Wickremesinghe, η Ινδία γνωρίζει πολύ καλά ότι ο αντίπαλός του, ο Rajapaksa, παραμένει ευρέως δημοφιλής και μπορεί να εκλεγεί εκ νέου σύντομα. Αντί να τον αποφύγουν, οι Ινδοί ηγέτες είναι πιθανότερο να συνεχίσουν να τον φλερτάρουν, όπως έκαναν πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος.
Ο ίδιος ρεαλισμός καθοδηγεί την προσέγγιση της Ινδίας στις εθνικές εκλογές στο Μπαγκλαντές αργότερα αυτόν τον μήνα. Εκεί, το Νέο Δελχί ελπίζει για μια συνέχεια υπό τη νυν πρωθυπουργό Sheikh Hasina, παρά την διολίσθησή της προς τον αυταρχισμό. Από το 2014, η Hasina έχει περιορίσει την ελευθερία της έκφρασης, κατέστειλε φοιτητικές διαμαρτυρίες και φέρεται να παρενέβη σε δικαστήρια. Οι ενέργειές της έχουν προκαλέσει εντύπωση στην Δύση, αλλά η Ινδία έχει επιλέξει να τις αγνοήσει και έχει υπογράψει τη μια διμερή συμφωνία συνεργασίας μετά την άλλη. Όσο η Hasina παραμένει υπό έλεγχο και διασφαλίζει τα οικονομικά συμφέροντα της Ινδίας και τα συμφέροντα ασφαλείας της, το Νέο Δελχί είναι απίθανο να εγείρει σοβαρές αντιρρήσεις για την διάβρωση της δημοκρατίας του Μπαγκλαντές.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΗ
Η αυξανόμενη επιθετικότητα του Πεκίνου στην περιοχή ξύπνησε την Ινδία από τον ηγεμονικό ύπνο της. Το Νέο Δελχί δεν μπορεί πλέον εκλαμβάνει ως δεδομένη την κυρίαρχη θέση του και πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για να παραμείνει μια περιφερειακή δύναμη. Ο πρωθυπουργός Narendra Modi φαίνεται να έχει επίγνωση αυτής της επιτακτικής ανάγκης. Η πολιτική του, «Πρώτα η Γειτονιά», έχει προσδώσει στην περιφέρεια της χώρας την προτεραιότητα που απολάμβανε πίσω στην δεκαετία του 1950. Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης, ο Modi πραγματοποίησε στο Μπουτάν το πρώτο του ταξίδι στο εξωτερικό και ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός της Ινδίας που πραγματοποίησε μια κανονική διμερή επίσκεψη στο Νεπάλ σε 20 χρόνια -και στην Σρι Λάνκα σε σχεδόν 40. Ακόμα κι έτσι, η ινδική κυβέρνηση απέτυχε να υποστηρίξει σημαντικούς περιφερειακούς οργανισμούς, οι οποίοι παραμένουν είτε ανενεργοί είτε με ανεπαρκές προσωπικό.
Η Ινδία δεν μπορεί να αποτρέψει την κινεζική επιρροή απλά απαγορεύοντας στους γείτονές της να συνεργαστούν με το Πεκίνο. Αντ΄ αυτού, το Νέο Δελχί πρέπει να προσφέρει περισσότερη, καλύτερη και ταχύτερη οικονομική και στρατιωτική βοήθεια από μόνο του. Τα μέλη της κυβέρνησης Modi αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι το Νέο Δελχί θα πρέπει να επικεντρωθεί στην διασύνδεση της περιοχής εσωτερικά, [αλλά] και με άλλες περιφερειακές περιοχές. Λόγω της τοποθεσίας της στην καρδιά του Ινδο-Ειρηνικού, η Σρι Λάνκα έχει αναδειχθεί ως ο ακρογωνιαίος λίθος της ινδικής πολιτικής «Πρώτα η Γειτονιά», η οποία περιλαμβάνει σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές, όπως μια σειρά νέων λιμένων, σιδηροδρομικών συνδέσεων και αερολιμένων, για να τονώσει τα σχέδια συνδεσιμότητας της Ινδίας στην περιοχή του Ινδικού Ωκεανού.
Η Κίνα ήταν πιο γρήγορη στο να αναγνωρίσει την σημασία αυτών των οικονομικών δεσμών. Οι δεκαετίες ινδικού προστατευτισμού έχουν καταστήσει τη Νότια Ασία μια από τις λιγότερο οικονομικά ολοκληρωμένες περιοχές του κόσμου. Το Νέο Δελχί πρέπει να αντιστρέψει αυτή την τάση. Στο κάτω-κάτω, το να μιλάς για την Ινδία ως περιφερειακή δύναμη δεν έχει νόημα όταν το χερσαίο εμπόριο της χώρας με την γειτονική Μυανμάρ δεν υπερβαίνει το συνολικό της εμπόριο με τη μακρινή Νικαράγουα. Αφότου η Ινδία πρόσφατα ανέβασε τους δασμούς στις εισαγωγές κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων από το Μπαγκλαντές, το όραμα της ζώνης ελεύθερων συναλλαγών της Νότιας Ασίας του 2000 φαίνεται πλέον πιο απομακρυσμένο από ποτέ. Και μόλις νωρίτερα φέτος, το Νέο Δελχί προειδοποίησε ότι το Νεπάλ θα αρνηθεί να αγοράσει ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγεται από κινέζικα φράγματα που σχεδιάζονται στην γειτονική χώρα. Τέτοιες απαιτήσεις εξαναγκάζουν επιλογές στην περιοχή που η Ινδία δύσκολα μπορεί να αντέξει.
Το ίδιο ισχύει στην πολιτική. Η άνοδος της Κίνας έχει κάνει ιδιαίτερα αντιπαραγωγική την συνήθεια του Νέου Δελχί να χρησιμοποιεί τις ταμπέλες «Υπέρ της Ινδίας» και «Κατά της Ινδίας» για να υποστηρίξει ή να υπονομεύσει φράξιες στις γειτονικές χώρες. Στην περίπτωση της Σρι Λάνκα, για παράδειγμα, η τρέχουσα κρίση μπορεί να είναι μια από τις ιδέες της Ινδίας, καθώς το 2015 το Νέο Δελχί φέρεται να μεσολάβησε για την συμμαχία Sirisena-Wickremesinghe για να απομακρύνει με επιτυχία τον «υπέρ της Κίνας» Rajapaksa. Στις Μαλδίβες, είναι μόνο θέμα χρόνου πριν η νέα ηγεσία «υπέρ της Ινδίας» να ξαναφλερτάρει την Κίνα. Και το 2015, ένας ινδικός οικονομικός αποκλεισμός για να αναγκάσει το Νεπάλ να κατοχυρώσει περισσότερα δικαιώματα υπέρ των εθνοτικών μειονοτήτων στο νέο του σύνταγμα λειτούργησε σαν μπούμερανγκ σχεδόν αμέσως, προκαλώντας λαϊκή οργή ενάντια στο Νέο Δελχί και ανοίγοντας τον δρόμο για μια κομμουνιστική κυβέρνηση συνασπισμού που έχει πλησιάσει την Κίνα. Η προσεκτική αντίδραση του Νέου Δελχί στην αναταραχή στην Σρι Λάνκα -η άρνησή του να τοποθετηθεί σαφώς σε σχέση με τον Rajapaksa- δείχνει ότι ίσως προσπάθησε να αποφύγει ένα παρόμοιο αποτέλεσμα εκεί.
Η Ινδική ηγεμονία είναι πλέον στην καλύτερη περίπτωση ένα όνειρο, οπότε αντί να παίζει άμυνα και να προσπαθεί να κρατήσει ολόκληρο το γήπεδο για τον εαυτό του, το Νέο Δελχί πρέπει να εκτιμήσει τα πλεονεκτήματα του να παίζει επιθετικά ως σαν να είναι ο αρχηγός σε μια ομάδα ομοϊδεατών παικτών. Κάποια αλλαγή έχει ήδη ξεκινήσει: Η Ιαπωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αυστραλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αρχίσει να συνεργάζονται με την Ινδία για αναπτυξιακά έργα στην περιοχή. Η Ινδία συνεργάζεται επίσης με την Ασιατική Αναπτυξιακή Τράπεζα (Asian Development Bank) για έργα ύψους σχεδόν 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την βελτίωση των χερσαίων, θαλάσσιων και αεροπορικών συνδέσεων μεταξύ της ανατολικής ακτής και της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Για να ξανακερδίσει κάποια από την προηγούμενη υπεροχή της στη Νότια Ασία, η Ινδία θα πρέπει να συνεχίσει να προσαρμόζεται σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπου η μόχλευση στους γείτονές της να πηγάζει από την οικονομική αλληλεξάρτηση, κι όχι από την πολιτική και στρατιωτική παρέμβαση. Για το Νέο Δελχί, η εκπλήρωση αυτού του στόχου μπορεί να είναι τόσο θέμα εγχώριας πολιτικής όσο και ζήτημα κρατικής πολιτικής, καθώς σημαντικά εκλογικά σώματα εγχωρίως δεν έχουν ακόμη αποτινάξει τις παρορμήσεις τους υπέρ του προστατευτισμού. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, θα καθορίσει το εάν η Ινδία μπορεί να προσφέρει ένα αξιόπιστο αντίβαρο στην κινεζική επιρροή στη Νότια Ασία ή εάν η προηγούμενη ισχύς της θα συνεχίσει να διαβρώνεται.
Ο CONSTANTINO XAVIER είναι ερευνητής στο Brookings India, στο Νέο Δελχί. Σπούδασε περιφερειακή ασφάλεια, συνδεσιμότητα και δημοκρατία στη Νότια Ασία και γράφει ένα βιβλίο για την περιφερειακή στρατηγική της Ινδίας από την δεκαετία του 1950.
foreignaffairs