250 χρόνια από την ατμομηχανή του Τζέιμς Βατ

Ο Τζέιμς Βατ θεωρείται ότι ανακάλυψε την ατμομηχανή. Η αλήθεια όμως είναι ότι αυτός την εξέλιξε. Πριν από 250 χρόνια κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία του. Χάρη στον Μάθιου Μπούλτον έγινε πάμπλουτος.

Καμιά άλλη περιγραφή δεν έχει εντυπωθεί στη συλλογική μνήμη περισσότερο από αυτή του νεαρού Τζέιμς Βατ (1736 – 1819) μπροστά από ένα ανοιχτό τζάκι να παρακολουθεί έναν βραστήρα νερού. Ο ατμός πιέζει το καπάκι κι αυτό ανασηκώνεται. Στη θέα ο Βατ είχε μια καταπληκτική ιδέα που τον οδηγεί στην ανακάλυψη της ατμομηχανής.
Όσο όμως κι αν εκπλήσσει η εικόνα αυτή, δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την ιστορική αλήθεια.
Εξέλιξε την ατμομηχανή, δεν την ανακάλυψε
Διότι ο μηχανουργός και μηχανικός από την Σκοτία δεν είναι αυτός που στην πραγματικότητα ανακάλυψε την ατμομηχανή αλλά αυτός που την εξέλιξε. Μέχρι τότε οι ατμομηχανές είχαν περιορισμένες δυνατότητες και χρησιμοποιούνταν για αντλίες νερού στα ορυχεία. Δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την ανακάλυψή του πήρε ο Τζέιμς Βατ πριν από ακριβώς 250 χρόνια, στις 5 Ιανουαρίου του 1769, μια ημερομηνία που καταγράφηκε στην ιστορία ως απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης.
Η άποψη ότι μια πρωτοποριακή ανακάλυψη, όπως ο τροχός ή η ατμομηχανή, αποτελεί μεγαλοφυή ιδέα ενός μεμονωμένου ανθρώπου, είναι μύθος, υποστηρίζει ο Μπεν Ράσελ, υπεύθυνος στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου. Στο μουσείο μπορεί κανείς να δει κι άλλες εντυπωσιακές ατμομηχανές του Βατ.
Για να αναπτύξει το μοντέλο του ως προϊόν αγοραπωλησίας χρειάστηκε να περάσουν 7 χρόνια. Προϋπόθεση εκτός από τα χρήματα ήταν κυρίως το know-how για την παραγωγή των αναγκαίων μεταλικών εξαρτημάτων, κάτι που αποδείχθηκε πολύ δύσκολο. «Ένα μεγάλο τμήμα του μηχανουργικού σκέλους θα έπρεπε να εφευρεθεί» εξηγεί ο Ράσελ.
Όμως ο Βατ επέμενε μέχρι τέλους χάρη και στη βοήθεια του επιχειρηματία Μάθιου Μπούλτον από το Μπέρμινχαμ, που διατηρούσε εργοστάσια κατασκευής μεταλλικών και διέθετε τους καλύτερους ειδικούς. Μαζί εγκατέστησαν δεκάδες αντλίες νερού στην Κορνουάλλη, όπου γίνονταν εξόρυξη χαλκού και κασσίτερου. Και προάσπισαν με νύχτα και με δόντια την ευρεσιτεχνία τους, αν και στο μεταξύ υπήρχαν πολλοί άλλοι που δούλευαν με παρόμοια τεχνική.

Φοβόνταν τον κίνδυνο έκρηξης
Το ότι ο Βατ θεωρείται ως σήμερα αυτός που αποκάλυψε την ατμομηχανή, οφείλεται και σε έξυπνο μάρκετινγκ, υποστηρίζει η Έλι Σουίμπανκ από το Εθνικό Μουσείο του Εδιμβούργου.
Η Σούινμπεκ προχωρά μάλιστα σε παραλληλισμό με τον υπολογιστή και το τηλέφωνο της Apple, που κατά την άποψή της προκαλούν δυσκολίες στον χρήστη και είναι λίγο συμβατά με άλλα συστήματα. Οι μηχανές των Μπούλτον και Βατ εξελίσσονται και εκτός από τα ορυχεία χρησιμοποιούνται και σε άλλους τομείς βιομηχανικής παραγωγής. Σε όλη αυτήν την συναρπαστική ιστορία εξέλιξης της ατμομηχανής, υπάρχει ένα σημείο που παραμένει αίνιγμα για τους ιστορικούς. Ο Βατ, όσο ζούσε, φοβήθηκε να περάσει σε μια επόμενη φάση, στην παραγωγή ατμομηχανής υψηλής πίεσης.
Εκείνο που φοβόταν ήταν ο κίνδυνος έκρηξης και θεωρούσε την τεχνική ως άχρηστη. Έκανε όμως λάθος. Αργότερα αυτή η τεχνολογία έγινε η προσωποποίηση της ατμομηχανής και διευκόλυνε τη χρήση της σε ατμόμαξα και άλλα οχήματα. Δεν ήταν όμως κάπως δικαιολογημένοι ενδοιασμοί του Βατ. «Σε κάθε περίπτωση» παραδέχεται ο Ράσελ.
«Οι εξελίξεις γίνονται συνεχώς όλο και πιο γρήγορο ρυθμό και τίθεται το ερώτημα, εάν οι άνθρωποι και η κοινωνία μπορούν να αφομοιώσουν».
DW