Μάρκο Πόλο: Ένας εξερευνητής-θρύλος, η έμπνευση του Κολόμβου

Ο Μάρκο Πόλο (περ. 1254 – 8 Ιανουαρίου 1324) ήταν Βενετός έμπορος και εξερευνητής, τα ταξίδια του οποίου καταγράφηκαν στο βιβλίο Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο, όπου περιγράφονται από τον ίδιο όλα όσα είδε και έζησε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στην Κεντρική Ασία και την Κίνα.

Έμαθε για το εμπόριο κατά τη διάρκεια των ετών που ο πατέρας του, Νίκολο, και ο θείος του, Μαφέο, ταξίδευαν στην Ασία όπου και συνάντησαν τον Κουμπλάι Χαν. Το 1269 επέστρεψαν στη Βενετία και είδαν για πρώτη φορά τον Μάρκο. Οι τρεις τους ξεκίνησαν για ένα επικό ταξίδι στην Ασία και επέστρεψαν μετά από 24 χρόνια οπότε και βρήκαν τη Βενετία να βρίσκεται σε πόλεμο με τη Γένοβα.
Ο Μάρκο Πόλο φυλακίστηκε και υπαγόρευσε τις ιστορίες του στον συγκρατούμενό του. Αφέθηκε ελεύθερος το 1299 και έγινε ένας πλούσιος έμπορος, παντρεύτηκε και απέκτησε τρία παιδιά. Πέθανε το 1324 και θάφτηκε στο Σαν Λορέντζο.
Το πρωτοποριακό ταξίδι του ενέπνευσε τον Χριστόφορο Κολόμβο και άλλους. Το όνομα του Μάρκο Πόλο δόθηκε, μεταξύ άλλων, στο αεροδρόμιο της Βενετίας και σ’ ένα είδος προβάτου ενώ οι περιπέτειές του ενέπνευσαν βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες. Επηρέασε επίσης την ευρωπαϊκή χαρτογραφία, οδηγώντας στη δημιουργία του Παγκόσμιου χάρτη του Φρα Μάουρο.
Τα πρώτα χρόνια και το ταξίδι στην Ασία
Ο ακριβής χρόνος και τόπος γέννησης του Μάρκο Πόλο είναι άγνωστα και οι τρέχουσες θεωρίες είναι κυρίως υποθετικές. Ένας πιθανός τόπος γέννησης είναι το Σαν Τζοβάνι Κριζόστομο στο Καναρέτζιο, το οποίο ορισμένες φορές παρουσιάζεται από τους ιστορικούς ως η γενέτειρα του Μάρκο Πόλο. Γενικά είναι αποδεκτό ότι ο Μάρκο Πόλο γεννήθηκε στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, με τους περισσότερους βιογράφους να αναφέρουν την ίδια τη Βενετία ως πατρίδα του Μάρκο Πόλο.
Μερικοί βιογράφοι ισχυρίζονται ότι ο Πόλο γεννήθηκε στο νησί Κόρτσουλα, στη σημερινή Κροατία, ωστόσο δεν υπάρχει καμία απόδειξη αυτού του ισχυρισμού. Η πιο συχνά αναφερόμενη ημερομηνία γέννησης του Μάρκο Πόλο είναι “γύρω στο 1254”.
Ο πατέρας του, Νικολό, ήταν πλούσιος έμπορος και με μεγάλο κύρος. Ο Νικολό και ο αδελφός του, Μαφέο, ξεκίνησαν για ένα εμπορικό ταξίδι πριν γεννηθεί ο Μάρκο. Το 1260, ο Νικολό και ο Μαφέο διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη όταν πρόβλεψαν μία πολιτική αλλαγή. Ρευστοποίησαν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε κοσμήματα και έφυγαν. Σύμφωνα με τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο, διέσχισαν ένα μεγάλο μέρος της Ασίας και συνάντησαν τον Κουμπλάι Χαν. Εν τω μεταξύ, η μητέρα του Μάρκο Πόλο πέθανε και ο Μάρκο ανατράφηκε από μία θεία του κι έναν θείο του. Ο Μάρκο ήταν μορφωμένος και έμαθε τα εμπορικά θέματα, συμπεριλαμβανομένων των ξένων νομισμάτων και τη διαχείριση εμπορικών πλοίων, αν και έμαθε ελάχιστα ή καθόλου λατινικά.
Το 1269, ο Νικολό και ο Μαφέο επέστρεψαν στη Βενετία, όπου συνάντησαν για πρώτη φορά τον Μάρκο. Το 1271, ο Μάρκο Πόλο (σε ηλικία 17 ετών), ο πατέρας του και ο θείος του ξεκίνησαν για την Ασία σε μία σειρά περιπετειών που αργότερα καταγράφηκαν στο βιβλίο του Μάρκο. Επέστρεψαν στη Βενετία το 1295, 24 χρόνια αργότερα, με πολλά πλούτη και θησαυρούς. Είχαν ταξιδέψει σχεδόν 24.000 χιλιόμετρα.

Η αιχμαλωσία και η μετέπειτα ζωή του
Όταν οι Πόλο επέστρεψαν στην Ιταλία, η Βενετία βρισκόταν σε πόλεμο με τη Γένοβα. Ο Μάρκο Πόλο κατετάγη στον βενετικό στόλο με την ιδιόκτητη γαλέρα του, αλλά στη Ναυμαχία του Κόρτσουλα οι Γενοβέζοι νίκησαν τον βενετικό στόλο και ο Μάρκο Πόλο συνελήφθη αιχμάλωτος. Πέρασε αρκετούς μήνες της φυλάκισής του υπαγορεύοντας μία λεπτομερή περιγραφή των ταξιδιών του στον συγκρατούμενό του, Ρουστιτσέλο ντα Πίζα, ο οποίος ενσωμάτωσε και δικές του ιστορίες καθώς και άλλες ιστορίες και ανέκδοτα γεγονότα από την Κίνα.
Το βιβλίο σύντομα εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη σε χειρόγραφη μορφή και έγινε γνωστό ως Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο. Περιγράφει τα ταξίδια των Πόλο στην Ασία, προσφέροντας στους Ευρωπαίους την πρώτη διεξοδική ματιά στην Άπω Ανατολή, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας.
Ενώ το βιβλίο του Μάρκο Πόλο περιγράφει τα χαρτονομίσματα και την καύση του άνθρακα, παραλείπει να μνημονεύσει το Μέγα Σινικό Τείχος και τα ξυλάκια που χρησιμοποιούν οι Κινέζοι για το φαγητό, κάνοντας τους σκεπτικιστές να αναρωτιούνται εάν ο Μάρκο Πόλο είχε πάει πραγματικά στην Κίνα ή αν έγραψε το βιβλίο του βασιζόμενος σε φήμες. Ωστόσο, αν ο σκοπός των ιστοριών του Μάρκο Πόλο ήταν να εντυπωσιάσει τους άλλους, εκφράζοντας τη μεγάλη του εκτίμηση και λατρεία σε έναν προηγμένο πολιτισμό, τότε θα παρέλειπε τις λεπτομέρειες εκείνες που θα προκαλούσαν γέλιο στους αναγνώστες εις βάρος των Κινέζων με την έννοια της ευρωπαϊκής ανωτερότητας.
Επιπλέον, ερευνητές επισημαίνουν ότι το Σινικό Τείχος χτίστηκε επί της Δυναστείας των Μινγκ και συνεπώς χρονολογείται τουλάχιστον δύο αιώνες μετά τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο. Οι κυβερνήτες της Δυναστείας των Γιουάν, τους οποίους υπηρέτησε ο Μάρκο Πόλο, καθώς και οι προηγούμενες αυτοκρατορίες των Λιάο και των Τσιν, έλεγχαν εδάφη βόρεια και νότια του σημερινού τείχους και δεν είχαν κανένα λόγο να συντηρούν οχυρώσεις που μπορεί να είχαν παραμείνει εκεί από τις προηγούμενες δυναστείες.
Άλλοι Ευρωπαίοι που ταξίδεψαν στο Χανμπαλίκ κατά τη διάρκεια της Δυναστείας των Γιουάν δεν αναφέρουν επίσης τίποτα για το Σινικό Τείχος. Τέλος, η θεωρία των φημών δεν εξηγεί την απουσία της περιγραφής του τρόπου που τρώνε οι Κινέζοι.
Ο Μάρκο Πόλο αποφυλακίστηκε τελικά τον Αύγουστο του 1299 και επέστρεψε στη Βενετία, όπου ο πατέρας του και ο θείος του αγόρασαν ένα μεγάλο σπίτι στην κεντρική συνοικία Σαν Τζοβάνι Κριζόστομο. Συνέχισαν τις δραστηριότητές τους και σύντομα ο Μάρκο Πόλο έγινε ένας πλούσιος έμπορος ενώ ήταν και μέλος του Μεγάλου Συμβουλίου. Επιπλέον χρηματοδότησε άλλες αποστολές αλλά ο ίδιος δεν ξανάφυγε ποτέ από τη Βενετία. Παντρεύτηκε την κόρη ενός εμπόρου και απέκτησε τρεις κόρες.
Ο θάνατος
Το 1323, ο Μάρκο Πόλο καθηλώθηκε στο κρεβάτι λόγω ασθενείας. Παρά τις προσπάθειες των γιατρών να τον θεραπεύσουν, στις 8 Ιανουαρίου 1324 ήταν στο νεκροκρέβατό του. Τότε η οικογένειά του ζήτησε από έναν ιερέα να γράψει και να πιστοποιήσει τη διαθήκη. Η σύζυγος και οι τρεις κόρες του Μάρκο Πόλο ορίστηκαν ως εκτελεστές της διαθήκης. Η εκκλησία είχε το δικαίωμα από το νόμο σε ένα μέρος της περιουσίας του και ο Μάρκο Πόλο το ενέκρινε και διέταξε να καταβληθεί ένα επιπλέον ποσό στο μοναστήρι του Σαν Λορέντζο, όπου ήθελε να ταφεί. Επίσης έδωσε την ελευθερία σ’ έναν Τάταρο δούλο, ο οποίος μάλλον τον συνόδευε από την Ασία.
Χώρισε το υπόλοιπο των περιουσιακών στοιχείων του, μεταξύ των οποίων αρκετά ακίνητα, σε πρόσωπα, σε θρησκευτικά ιδρύματα και σε κάθε συντεχνία και αδελφότητα στην οποία ανήκε. Επίσης διέγραψε πολλά χρέη προς το πρόσωπό του, που του όφειλαν συγγενείς, κληρικοί και μοναστήρια, και διέταξε να δοθούν 200 σόλιδοι στον ιερέα που εκτέλεσε χρέη συμβολαιογράφου. Η διαθήκη, η οποία δεν υπογράφτηκε από τον Μάρκο Πόλο, φέρει ημερομηνία 9 Ιανουαρίου 1324.
Λόγω του βενετικού νόμου που όριζε ότι η ημέρα τελείωνε με τη δύση του ηλίου, δεν μπορεί να προσδιοριστεί η ακριβής ημερομηνία θανάτου του Μάρκο Πόλο, αλλά ήταν μεταξύ των δύσεων του ηλίου της 8ης και 9ης Ιανουαρίου του 1324.
Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο
Καμία αυθεντική έκδοση του βιβλίου του Μάρκο Πόλο δεν σώζεται και τα πρώτα χειρόγραφα διαφέρουν σημαντικά. Οι δημοσιευμένες εκδοχές του βιβλίου είτε βασίζονται σε απλά σενάρια, είτε συνδυάζουν διάφορες εκδοχές μαζί ή προσθέτουν επεξηγηματικές σημειώσεις. Υπήρχαν περίπου 150 παραλλαγές σε διάφορες γλώσσες και με δεδομένο το γεγονός ότι δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί η τυπογραφία, θα έγιναν πολλά λάθη κατά τη διάρκεια της αντιγραφής και της μετάφρασης, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τις πολλές διαφορές που παρουσιάζουν τα χειρόγραφα.
Ο Μάρκο Πόλο αφηγήθηκε τις αναμνήσεις του στον Ρουστιτσέλο ντα Πίζα ενώ ήταν και οι δύο τους κρατούμενοι της Δημοκρατίας της Γένοβας. Ο Ρουστιτσέλο έγραψε το βιβλίο Le Devisement du monde σε μία γαλλική διάλεκτο που εκείνη την εποχή ήταν lingua franca για τους σταυροφόρους και τους δυτικούς εμπόρους στην Ανατολή. Η ιδέα ήταν πιθανώς η δημιουργία ενός εγχειριδίου για εμπόρους και ουσιαστικά ένας οδηγός σχετικά με τα βάρη, τα μέτρα και τις αποστάσεις.
Αφήγηση

Το βιβλίο ξεκινά μ’ έναν πρόλογο για τον πατέρα και το θείο του Μάρκο Πόλο που ταξίδεψαν στη Βουλγαρία του Βόλγα. Ένα χρόνο αργότερα πήγανε στη Μπουχάρα. Εκεί, ένας απεσταλμένος από το Λεβάντε τους κάλεσε να συναντήσουν τον Κουμπλάι Χαν, ο οποίος δεν είχε γνωρίσει ποτέ Ευρωπαίους. Το 1266, έφτασαν στην έδρα του Κουμπλάι Χαν στο Χανμπαλίκ, στο σημερινό Πεκίνο. Ο Χαν υποδέχτηκε τα αδέλφια με φιλοξενία και τους έκανε πολλές ερωτήσεις σχετικά με το ευρωπαϊκό νομικό και πολιτικό σύστημα. Επίσης ζήτησε να ενημερωθεί για τον Πάπα και την Εκκλησία της Ρώμης. Αφού τα αδέλφια απάντησαν στις ερωτήσεις του, ο Χαν τους ανέθεσε την επίδοση μίας επιστολής στον Πάπα, ζητώντας 100 Χριστιανούς που να γνωρίζουν τις Επτά Τέχνες (γραμματική, ρητορική, λογική, γεωμετρία, αριθμητική, μουσική και αστρονομία). Επιπλέον, ο Κουμπλάι Χαν ζήτησε από έναν απεσταλμένο να του φέρει Άγιο Μύρο από την Ιερουσαλήμ. Όμως η μακρά περίοδος από τον θάνατο του Πάπα Κλήμη Δ’ έως την εκλογή του διαδόχου του, καθυστέρησε τους Πόλο στην εκπλήρωση του αιτήματος του Κουμπλάι Χαν. Ακολουθώντας την πρόταση του παπικού τότε απεσταλμένου στο βασίλειο της Αιγύπτου (και αργότερα Πάπα Γρηγόριου Ι’), οι Πόλο επέστρεψαν στη Βενετία το 1269 ή το 1270 ώστε να περιμένουν τον ορισμό του νέου Πάπα. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στον 15χρονο ή 16χρονο τότε Μάρκο Πόλο να δει τον πατέρα του για πρώτη φορά.
Το 1271, ο Νίκολο, ο Μαφέο και ο Μάρκο Πόλο ξεκίνησαν το ταξίδι τους προκειμένου να ικανοποιηθεί το αίτημα του Κουμπλάι Χαν. Σαλπάρησαν για την Άκρα και μετά με καμήλες έφτασαν στο περσικό λιμάνι του Ορμούζ. Ήθελαν να πλεύσουν προς την Κίνα αλλά τα πλοία δεν ήταν αξιόπλοα κι έτσι συνέχισαν το ταξίδι τους δια ξηράς. Αφού διέσχισαν την Περσία και το Αφγανιστάν, έφθασαν στο οροπέδιο του Παμίρ. Από το Παμίρ κατέβηκαν νοτιοανατολικά, περνώντας από το Κασγκάρ και το Γιαρκάντ, στο Κοτάν. Από το Κοτάν τράβηξαν βορειοανατολικά, στο Λομπ Νορ. Ύστερα μπήκαν στην έρημο Γκόμπι και αργότερα έφτασαν στο Σαγκ Του όπου βρίσκονταν τα θερινά ανάκτορα του Κουμπλάι Χαν.
Τρία χρόνια και έξι μήνες αφότου έφυγαν από τη Βενετία, κι ενώ ο Μάρκο Πόλο ήταν 21 ετών, ο Χαν καλωσόρισε τους Πόλο στο παλάτι του. Η ακριβής ημερομηνία της άφιξής τους είναι άγνωστη, αλλά μελετητές εκτιμούν ότι είναι περίπου το 1275. Φτάνοντας στην αυλή των Γιουάν, οι Πόλο παρουσίασαν το Άγιο Μύρο από την Ιερουσαλήμ και τις παπικές επιστολές.
Ο Μάρκο Πόλο μιλούσε τέσσερις γλώσσες και η οικογένεια είχε συσσωρεύσει μεγάλη γνώση και εμπειρία που ήταν χρήσιμη στον Κουμπλάι Χαν. Ο αυτοκράτορας συμπάθησε ιδιαίτερα τον Μάρκο Πόλο και για την γρήγορη αντίληψή του και την τόλμη του. Τον διόρισε αυτοκρατορικό σύμβουλο και του ανέθεσε διάφορες αποστολές. Ο Μάρκο Πόλο έγραψε για πολλές αυτοκρατορικές επισκέψεις στις νότιες και ανατολικές επαρχίες της Κίνας καθώς και στη σημερινή Μιανμάρ. Τέλος, ο Κουμπλάι Χαν πάντρεψε τον Μάρκο Πόλο με την κόρη του, η οποία όμως αργότερα πέθανε.
Οι Πόλο ανησυχούσαν για την ασφαλή επιστροφή στην πατρίδα τους πιστεύοντας ότι αν πέθαινε ο Κουμπλάι Χαν, οι εχθροί του θα στρέφονταν εναντίον τους εξαιτίας της στενής τους σχέσης με τον αυτοκράτορα. Όμως ο Κουμπλάι Χαν απέρριψε τα αιτήματα των Πόλο να φύγουν από την Κίνα. Το 1292 ο ανιψιός του Κουμπλάι Χαν και κυβερνήτης της Περσίας έστειλε αντιπροσώπους στην Κίνα σε αναζήτηση πιθανής συζύγου και ζητήσανε από τους Πόλο να τους συνοδέψουνε. Έτσι τους επιτράπηκε να επιστρέψουν στην Περσία για την οποία φύγανε την ίδια χρονιά με έναν στόλο από 14 τζόγκες. Οι Πόλο κατέπλευσαν στο λιμάνι της Σιγκαπούρης, κατευθύνθηκαν βόρεια στη Σουμάτρα, έπλευσαν προς δυσμάς για το Τρινκομαλί (στη σημερινή Σρι Λάνκα) και τη νότια Ινδία και τελικά διέσχισαν την Αραβική Θάλασσα και έφτασαν στο Ορμούζ. Το ταξίδι αυτό κράτησε δύο χρόνια και ήταν πολύ επικίνδυνο. Από τα 600 άτομα που αποτελούσαν τη συνοδεία (μη συμπεριλαμβανομένου του πληρώματος) μόνο 18 επέζησαν (συμπεριλαμβανομένων και των τριών Πόλο). Αφού έφτασαν στο Ορμούζ, οι Πόλο αποχώρησαν από τη γαμήλια συνοδεία και ταξίδεψαν δια ξηράς προς το λιμάνι της Τραπεζούντας στον Εύξεινο Πόντο. Τελικά, οι Πόλο επέστρεψαν στη Βενετία μετά από 24 χρόνια, διάστημα στο οποίο διδάχτηκαν πολλά και απέκτησαν μεγάλη περιουσία.

Η επίδραση του Μάρκο Πόλο
Άλλοι λιγότερο γνωστοί Ευρωπαίοι εξερευνητές είχαν ήδη ταξιδέψει στην Κίνα, αλλά με το βιβλίο του Μάρκο Πόλο το ταξίδι του ήταν το πρώτο που έγινε ευρέως γνωστό. Ο Χριστόφορος Κολόμβος επηρεάστηκε τόσο πολύ από την περιγραφή του Μάρκο Πόλο για την Άνω Ανατολή ώστε ήθελε κι ο ίδιος να επισκεφτεί αυτές τις χώρες. Ένα αντίγραφο του βιβλίου με χειρόγραφες σημειώσεις ήταν ανάμεσα στα υπάρχοντά του.
Ένα υποείδος προβάτου ονομάστηκε Μάρκο Πόλο, παίρνοντας το όνομα από τον εξερευνητή, ο οποίος το περιέγραψε καθώς το είχε δει κατά τη διάρκεια της διέλευσης του Παμίρ το 1271. Το 1851, ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο που κατασκευάστηκε στο Σεντ Τζον του Νιου Μπράνσγουικ, πήρε επίσης το όνομα Μάρκο Πόλο και ήταν το πρώτο πλοίο που έκανε το γύρο του κόσμου σε λιγότερο από 6 μήνες.
Το αεροδρόμιο της Βενετίας ονομάστηκε Μάρκο Πόλο και το πρόγραμμα τακτικών επιβατών του εθνικού αερομεταφορέα του Χονγκ Κονγκ, Cathay Pacific, είναι γνωστό ως “Marco Polo Club”. Τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο αποτέλεσαν την έμπνευση μυθιστορημάτων ενώ ο ίδιος ο Μάρκο Πόλο είναι ο κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος του Ίταλο Καλβίνο “Οι Αόρατες Πόλεις”.

Το 1982 η μίνι τηλεοπτική σειρά “Μάρκο Πόλο”, σκηνοθεσίας του Τζουλιάνο Μολντάντο, κέρδισε 2 βραβεία Έμμυ και ήταν υποψήφια για άλλα 6. Το 2007 προβλήθηκε νέα τηλεοπτική σειρά με τίτλο “Μάρκο Πόλο”, με τον Μπράιαν Ντένεχι στο ρόλο του Κουμπλάι Χαν, όπου ο Μάρκο Πόλο απεικονίζεται να μένει μόνος του στην Κίνα ενώ ο πατέρας του και ο θείος του επέστρεψαν στη Βενετία για να επανενωθούν μαζί του πολλά χρόνια αργότερα.
Το 2009 προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ “Στα Βήματα του Μάρκο Πόλο”, που απεικονίζει δύο φίλους που πραγματοποιούν το ταξίδι του Μάρκο Πόλο ταξιδεύοντας από τη Βενετία στην Κίνα δια ξηράς και θαλάσσης. Ο Μάρκο Πόλο εμφανίζεται επίσης ως μεγάλος εξερευνητής στο στρατηγικό video game Civilization Revolution.
Τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο μπορεί να είχαν κάποια επίδραση στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής χαρτογραφίας, οδηγώντας έναν αιώνα αργότερα στα ευρωπαϊκά εξερευνητικά ταξίδια. Ο Τζιοβάνι Μπατίστα Ραμούζιο υποστήριξε ότι ο Παγκόσμιος χάρτης του Φρα Μάουρο του 1453 βασίστηκε εν μέρει σ’ εκείνον που έφερε από την Κίνα ο Μάρκο Πόλο.
wikipedia