H δικαιοσύνη στην εποχή των αλγορίθμων

Οι αλγόριθμοι και η υψηλή τεχνολογία προσφέρουν εδώ και χρόνια νέες δυνατότητες σε δικηγόρους και δικαστές. Αλλά πόσο μπορεί να εμπιστεύεται κανείς την τεχνητή νοημοσύνη κατά την απονομή δικαιοσύνης;

Ο Έρικ Λ. διέφυγε από την πολιτεία του Ουσικόνσιν στις ΗΠΑ με κλεμμένο όχημα μπροστά στα μάτια της αστυνομίας. Η ποινή του: κάθειρξη έξι ετών. Στη λήψη της συγκεκριμένης δικαστικής απόφασης έπαιξε ρόλο μεταξύ άλλων και ένα λογισμικό υπολογισμού του κινδύνου επανάληψης της τέλεσης αξιόποινης πράξης από τον ίδιο δράστη. Ο Έρικ Λ. άσκησε έφεση εναντίον της απόφασης επειδή θεώρησε ότι η ποινή που του επιβλήθηκε ήταν βαρύτερη διότι βασίστηκε εν μέρει στο επίμαχο λογισμικό, δηλαδή σε αλγόριθμους. Οι δικαστές έκριναν σε δεύτερο βαθμό ότι η πρωτόδικη απόφαση δεν συμβάδιζε με την αρχή της δίκαιης δίκης. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ουισκόνσιν έκρινε μεν επίσης ένοχο τον Έρικ Λ. για κλοπή, χωρίς όμως τη χρήση ή την επίκληση του αμφιλεγόμενου λογισμικού. Ωστόσο η υπόθεση αυτή έδωσε αφορμή για μια ευρύτερη δημόσια συζήτηση γύρω από τη χρήση αλγορίθμων στη δικαιοσύνη.
Και η τεχνολογία κάνει «ανθρώπινα λάθη»
Το λογισμικό «Compass» σχεδιάστηκε από ιδιωτική αμερικανική εταιρεία. Δικαστήρια σε τουλάχιστον δέκα πολιτείες των ΗΠΑ κάνουν χρήση του εν λόγω λογισμικού, το οποίο υπολογίζει τον κίνδυνο επανάληψης ενός αδικήματος λαμβάνοντας υπόψη τόσο στοιχεία ποινικού μητρώου όσο και ειδικό ερωτηματολόγιο. Ωστόσο η εταιρεία δεν αποκαλύπτει ποια κριτήρια και πώς ακριβώς το λογισμικό καταλήγει στα πορίσματά του. Ειδικοί πάντως επιρρίπτουν στο επίμαχο λογισμικό ότι καταλογίζει στους μαύρους δράστες υψηλότερο κίνδυνο επανάληψης αξιόποινης πράξης σε σχέση με τους λευκούς.
«Αυτή η άποψη στηρίζεται στην υπόθεση ότι τα δεδομένα από μόνα τους βασίζονταν σε προκαταλήψεις» ανέφερε στη DW η Σοφία Όλχεντε, καθηγήτρια Στατιστικής στο University College του Λονδίνου (UCL). Η ίδια συμμετέχει σε ομάδα εργασίας της βρετανικής εισαγγελικής αρχής που εξετάζει αντίστοιχα ερωτήματα και συγκεκριμένα κατά πόσο οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να εισαχθούν στο βρετανικό σύστημα δικαιοσύνης και πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν καλύτερα στο μέλλον. Η ίδια θεωρεί ότι σε περιπτώσεις λογισμικών όπως το «Compass» υπάρχει πάντα ο κίνδυνος λάθος εκτιμήσεων που δεν συμβαδίζουν πάντα με τις σημερινές κοινωνικές αντιλήψεις, κι αυτό γιατί βασίζονται κατά κανόνα στην επεξεργασία δεδομένων του παρελθόντος.
Πώς θα αποφάσιζε υποθετικά το ΕΔΔΑ;
Ακριβώς όμως αυτή η ικανότητα αναφοράς στο παρελθόν που έχουν οι αλγόριθμοι μπορεί να έχει και πλεονεκτήματα στην πράξη για τους διαδίκους, εκτιμά ο Νικόλαος Αλετράς, ερευνητής Πληροφορικής επίσης στο UCL. Μαζί με τους συναδέλφους του έχει εξελίξει ένα λογισμικό, το οποίο, σε τέσσερις από τις πέντε περιπτώσεις, καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα που θα κατέληγε και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Για την κατασκευή του λογισμικού ελήφθησαν υπόψιν παλαιότερες δικαστικές αποφάσεις του ίδιου δικαστηρίου. Ένα τέτοιο λογισμικό μπορεί να διευκολύνει στην καθημερινή πρακτική δικηγόρους και δικηγορικά γραφεία, υποδεικνύοντας για παράδειγμα τις πιθανότητες ευδοκίμησης μιας προσφυγής, στη βάση στοιχείων αντίστοιχων υποθέσεων του παρελθόντος. Αντίστοιχα ηλεκτρονικά προγράμματα χρησιμοποιούνται ήδη από δικηγόρους κατά την φάση της προετοιμασίας μιας δίκης.
Στη Γερμανία μέχρι πρότινος η τεχνητή νοημοσύνη είχε εφαρμογές μόνο στο πεδίο της διοικητικής δικαιοσύνης και συγκεκριμένα σε φορολογικές υποθέσεις, αναφέρει ο Μάρτιν Έμπερς, νομικός-ερευνητής από το Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου. Ωστόσο, όπως εκτιμούν και οι τρεις ειδικοί, απαιτούνται σε κάθε περίπτωση ξεκάθαροι κανόνες για το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη στο πεδίο της απονομής δικαιοσύνης. Σύμφωνα με το γερμανικό Σύνταγμα κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα για μια δίκαιη δίκη ενώπιον δικαστών που είναι φυσικά πρόσωπα. Έτσι αποκλείονται αυτομάτως οι «αυτοματοποιημένες δίκες». Επίσης στην Ευρώπη σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, η χρήση λογισμικών όπως το «Compass» θα ήταν αδύνατη επειδή θα προσέκρουε πιθανώς στους κανόνες περί προστασίας προσωπικών δεδομένων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Συμβούλιο της Ευρώπης δημοσίευσε πρόσφατα βασικές αρχές για τη χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη στη δικαιοσύνη.
dw