Ο Αλέξιος Α΄ Μέγας Κομνηνός (1182 – 1 Φεβρουαρίου 1222) υπήρξε ο ιδρυτής της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από το 1204 ως το 1222. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του βυζαντινού αξιωματούχου Μανουήλ Κομνηνού και της Ρουσουδάν των Βαγρατιδών, κόρης του βασιλιά της Γεωργίας Γεωργίου Γ΄.
Ήταν εγγονός του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού, ο οποίος μετά από στάση, καθαιρέθηκε και εκτελέστηκε το 1185. Ο Μανουήλ τυφλώθηκε κατά την διάρκεια της στάσης και πιθανόν να πέθανε, πάντως το σίγουρο είναι ότι δεν μνημονεύεται σε καμία ιστορική πηγή στο εξής. Είχε δυο γιους, τους «καίσαρες» Αλέξιο και Δαυίδ. Η μητέρα του Ρουσουδάν κατέφυγε ή στην Γεωργία ή στις νότιες ακτές του Εύξεινου Πόντου.
Η δημιουργία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας
Τον τελευταίο μήνα πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1204, ο Αλέξιος κατέλαβε την Τραπεζούντα με την βοήθεια γεωργιανών στρατευμάτων που του παρείχε η θεία του, βασίλισσα Θαμάρ της Γεωργίας.
Ο νέος άρχοντας ήταν τότε μόλις είκοσι δύο ετών. Οι Κομνηνοί ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου, όπου κατάγονταν κιόλας από εκεί (συγκεκριμένα από την Παφλαγονία). Το 1182 ο παππούς του Ανδρόνικος Α΄ είχε το προσωπικό του κάστρο στο Οιναίον, μεταξύ Τραπεζούντας και Σινώπης. Και οι τρεις αυτές πόλεις, υπάχθηκαν εξαρχής στο νεοσύστατο κράτος του Αλεξίου. Εν τω μεταξύ ο αδελφός του Δαυίδ, με την βοήθεια Γεωργιανών και εντόπιων μισθοφόρων, κατέκτησε όλες τις περιοχές στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, προελαύνοντας δυτικά προς την Παφλαγονία και την Κασταμονή, την ιδιαίτερη γενέτειρα των Κομνηνών. Ο Δαυίδ κατέλαβε και την Ηράκλεια του Πόντου, πλησιάζοντας την ίδια την Κωνσταντινούπολη.
Ο Αλέξιος έλαβε τον τίτλο του «Αυτοκράτορα των Ρωμαίων» και πιθανόν και του «Μέγα Κομνηνού», του ιδρυτή της δυναστείας των Μεγάλων Κομνηνών. Η δυναστεία αυτή επιβίωσε για 257 έτη, η μακροβιότερη (όπως έγραψε ο Βησσαρίων) της βυζαντινής ιστορίας.
Η Αυτοκρατορία αυτή εκτεινόταν δυτικά, από την Ηράκλεια, ως ανατολικά την Σωτηριούπολη και την Γεωργία. Επίσης κατείχε και τμήμα της Κριμαϊκής χερσονήσου (Περατείας). Η απώλεια της Σινώπης το 1214, απομόνωσε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από αυτήν της Νίκαιας. Η εξωτερική πολιτική της Τραπεζούντας σε γενικές γραμμές επικεντρώνονταν στις σχέσεις με την γειτονική Γεωργία, το Σουλτανάτο του Ικονίου, τις ιταλικές ναυτικές δυνάμεις (ιδιαίτερα την Γένοβα) και τα εμιράτα του Ερζερούμ και Ερζιτζάν.
Σε γενικές γραμμές διατηρήθηκε αφενός η στενή συμμαχία με την Γεωργία και αφετέρου οι αδιάκοπες πολεμικές συγκρούσεις με τους Σελτζούκους Τούρκους.
Πόλεμοι με την Νίκαια και τους Σελτζούκους
Ο Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης της Νίκαιας έγινε από το 1204 ο αδιαφιλονίκητος κυρίαρχος της δυτικής Μικράς Ασίας, στέφθηκε και επίσημα Αυτοκράτορας το 1208. Οι Λατίνοι στην Κωνσταντινούπολη ήταν απασχολημένοι με τους Βουλγάρους στα ευρωπαϊκά εδάφη. Μόνο ο Λάσκαρης και οι Σελτζούκοι, είχαν κάποια εκτεταμένη εξουσία στα Μικρασιατικά εδάφη.
Ο Σελτζούκος Σουλτάνος του Ικονίου Κάυ Χοσρόης, πολιόρκησε την Τραπεζούντα το 1205/1206. Ο Δαυίδ, μετά από προκλήσεις του Λάσκαρη, έστειλε τον στρατηγό του Συναδηνό να καταλάβει την Νικομήδεια. Όμως η στρατηγική ικανότητα του Λάσκαρη οδήγησε τον Συναδηνό σε ενέδρα με αποτέλεσμα να αποδεκατιστεί ο στρατός του και ο ίδιος να κρατηθεί αιχμάλωτος. Ο Δαυίδ, βλέποντας ότι απειλείται, ζήτησε την βοήθεια των Λατίνων, οι οποίοι όμως τελικά δεν ενήργησαν αποφασιστικά, καθώς ήταν απασχολημένοι εκείνο το διάστημα με τους Βουλγάρους. Μετά από μικρές αψιμαχίες στην περιοχή, το όριο των δύο κρατών παρέμεινε δυτικά της Ηράκλειας.
Όταν το 1214 ο νέος Σελτζούκος Σουλτάνος Κάυ Καούς Α΄ κατέλαβε την Σινώπη, ο Δαυίδ σκοτώθηκε στις συγκρούσεις και ο Αλέξιος αναγκάστηκε να γίνει φόρου υποτελής. Η απώλεια της Σινώπης μετατόπισε το δυτικό σύνορο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από την Ηράκλεια στους ποταμούς Ίρις και Θερμόδοντα, μόλις 250 χιλιόμετρα από την πόλη της Τραπεζούντας.
Οικογένεια
Ο Αλέξιος νυμφεύτηκε την Τραπεζούντια ευγενή Θεοδώρα Αξούχαινα, μάλλον κόρη του 3ου εξαδέλφου του Ιωάννη Κομνηνού Αξούχου και είχαν δύο γιους, τους:
Ιωάννη Α΄ Μέγα Κομνηνό
Μανουήλ Α΄ Μέγα Κομνηνό και οι δύο μελλοντικοί Αυτοκράτορες.
Ο Αλέξιος απεβίωσε στις 1 Φεβρουαρίου 1222. Ο γαμπρός του Ανδρόνικος Α΄ Γίδος τον διαδέχτηκε στον θρόνο.