γράφει η Φανούλα Αργυρού*
Από θύμισες και ημερολόγια του Λοχαγού Christopher Meynell
Με τον Λοχαγό Christopher Meynell, πιστεύεται ένα από τους τελευταίους επιζώντες στρατιωτικούς των ημερών των «αιματηρών Χριστουγέννων» του 1963, είχα μια ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική συνομιλία με αμοιβαίο σκοπό την περαιτέρω κατανόηση των γεγονότων των ημερών εκείνων. Εκτιμώ ιδιαίτερα την προθυμία του να μου παραχωρήσει φωτογραφίες και πληροφορίες από τις θύμισες και αρχείο του δίπλα στον Αρχιστράτηγο Peter Young και ένα μέρος του ημερολογίου των κρίσιμων ημερών όπως το είχε ετοιμάσει ο Ταγματάρχης Michael Perrett-Young. Με πρόσβαση στις προσωπικές θύμισες του Αρχιστράτηγου και του Λοχαγού Meynell.
Φ.Α. Σημειώνω ότι περιορίζομαι στις κρίσιμες μέρες της εγκαθίδρυσης της «Πράσινης Γραμμής».
Ο Αρχιστράτηγος Peter Young, και ο Λοχαγός Christopher Meynell
Ενωρίς το Δεκέμβριο του 1963 γνώριζαν ότι κάτι θα ξεσπούσε. Παρόλα ταύτα ο ΄Υπ. Αρμοστής Sir Arthur Clarke έφυγε στο Λονδίνο στις 21 Δεκεμβρίου για τις γιορτές των Χριστουγέννων. Μόνο 20 λεπτά μετά την αναχώρησή του, στις 0230 σκοτώθηκαν δύο Τούρκοι στη Λευκωσία κοντά στη τουρκική αγορά από Έλληνες αστυνομικούς και ένας αστυνομικός τραυματίστηκε ως αποτέλεσμα διαμάχης για ιερόδουλες, με τους Τούρκους να αρνούνταν να παρουσιάσουν τις ταυτότητές των…* Αυτό άναψε γρήγορα την ενδοκοινοτική διαμάχη με ανταλλαγή πυρών…Στις 1500 ώρα πλήθος Τούρκων συγκεντρώθηκε στη πλατεία Ατατούρκ στη Λευκωσία… Στις 2030 ξεκίνησαν ξανά οι πυροβολισμοί από την περιοχή της Πλατείας Τσέρτσιλ… και κατά τη νύχτα Έλληνες Κύπριοι «μαχητές» αντιμετώπισαν την ΤΜΤ*, μεταξύ του Δρόμου Κερύνειας και Κέρμιας νοτιοδυτικά της Λευκωσίας…
* Οι τ/κ ήταν οπλισμένοι και σκοτώθηκε η ιερόδουλη Τσεμαλιέ. Βλέπε άρθρο Χ. Χαραλαμπίδη «Πράσινη Γραμμή» «Σ» 3/1/24 https://simerini.sigmalive.com/article/2024/1/3/prasine-gramme/
* ΤΜΤ – τουρκοκυπριακή τρομοκρατική οργάνωση.
24 Δεκεμβρίου
Ο Πρόεδρος Μακάριος μίλησε στα αγγλικά στο κυπριακό ραδιόφωνο κάνοντας έκκληση για κατάπαυση του πυρός σε Λευκωσία και Λάρνακα, μετά από συνάντηση με τον Αναπληρωτή ΄Υπ. Αρμοστή Cleary και τον Αντιπρόεδρο Δρ. Κουτσιούκ έχοντας διευθετήσει για τον κ. Γλαύκο Κληρίδη Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων να πάει στο τουρκικό τομέα με ομάδα Ελλήνων και Τούρκων αστυνομικών να μεταφέρουν τους πληγωμένους…
Χριστούγεννα 25 Δεκεμβρίου
Στις 0200 το πρωί οι πυροβολισμοί σταμάτησαν στη Λευκωσία εκτός στη Πύλη Κερύνειας…όπου επανα-ξεκίνησαν στις 1000 π.μ. Οι Τούρκοι κρατούσαν τις θέσεις τους και οι Έλληνες «μαχητές» τις δικές τους πέριξ του ξενοδοχείου Κορνάρο. Ο ΄Υπ. Αρμοστής (επέστρεψε από το Λονδίνο) ενημέρωσε όλους ότι οι διαπραγματεύσεις «εκεχειρίας» θα ξεκινούσαν στα Wolseley Barracks (πλησίον του Λήδρα Πάλας) στο αρχηγείο των τριών δυνάμεων (βάση της Συνθήκης Εγγυήσεως) καθώς ο Τούρκος Πρέσβης κλήθηκε για διαβούλευση στην Άγκυρα…
Τουρκικά αεροπλάνα
Το μεσημέρι τα πράγματα χειροτέρεψαν όταν δύο F104 της τουρκικής αεροπορίαςπέταξαν σε πολύ χαμηλό ύψος πάνω από τη Λευκωσία, για να ακολουθήσουν 1 ½ ώρα αργότερα άλλα τρία. Άρχιζαν να τρίζουν δόντια, όταν ταυτόχρονα η ΤΟΥΡΔΥΚ φάνηκε να ετοιμάζεται για κινηθεί έξω από το στρατόπεδο της…
Σημ. Φ.Α. Θυμάμαι τα τουρκικά αεροπλάνα πάνω από τα σπίτια μας στη Νεάπολη, τόσο χαμηλά που είδαμε ξεκάθαρα τα πρόσωπα των πιλότων.
Στις 1430 μ.μ. οι Γλαύκος Κληρίδης και Οσμάν Ορέκ (Υπ. Άμυνας της ΚΔ) ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις, με τον Ύπ. Αρμοστή και Πρόεδρο Μακάριο να προσέρχονται λίγο αργότερα. Καθώς προχωρούσε η συνεδρία, η ΤΟΥΡΔΥΚ βγήκε έξω από το στρατόπεδο της και κατευθύνθηκε προς το Κιόνελι στο δρόμο Κερύνειας…Αμφότεροι Μακάριος και Κουτσιούκ ίσως με παρότρυνση από Ελλάδα και Τουρκία ήταν έτοιμοι για ανακωχή… Αποφασίστηκε ότι τα βρετανικά, ελληνικά και τουρκικά στρατεύματα στη Κύπρο θα περνούσαν κάτω από την διοίκηση Βρετανού Αξιωματούχου για να ελεγχόταν η κατάσταση. Αυτός ήταν ο Αρχιστράτηγος Peter Young.
26 Δεκεμβρίου
06.30 – Ο Διοικητής της ΕΛΔΥΚ ήταν σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Αρχιστράτηγο και ο ομόλογος του της ΤΟΥΡΔΥΚ ανέμενε, καθώς οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν…
06.35 – Η Κυπριακή Κυβέρνηση και όλα τα μέρη συμφώνησαν τα στρατεύματα να είναι κάτω από Βρετανό Διοικητή.
0700 – Ο Air Chief Marshal Sir Denis Barnett (με γενική ευθύνη όλων των επιχειρήσεων στη Κύπρο) και ο Αρχιστράτηγος Peter Young πέταξαν στη Λευκωσία από τη βάση Επισκοπής.
11.45 – Το ΡΙΚ ανακοίνωσε ότι ο Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος Μακάριος/Κουτσιούκ δέχθηκαν βρετανική βοήθεια για τη διατήρηση της «εκεχειρίας». Τα πράγματα έβραζαν όμως. Οι τουρκικές δυνάμεις έτοιμες να εισβάλουν αν η «Truce Force» («Δύναμη Εκεχειρίας») δεν πετύχανε, οι δε ελληνικές δυνάμεις έτοιμες να αντιδράσουν, με τις αντίστοιχες δυνάμεις των στη Λευκωσία έτοιμες να εμπλακούν…
(Σημ. Φ.Α. Aπό τα βρετανικά έγγραφα βρήκαμε ότι ο Βρετανός Πρωθυπουργός Sir Alec Douglas-Home προειδοποίησε τηλεγραφικώς τον Duncan Sandys (συνεπάγεται και μέσω του Υπ. Αρμοστού) ότι και να εισέβαλαν οι Tούρκοι δεν είχαν πρόθεση να επέμβουν. Άρθρο Φ.Α. «Σ» έντυπη 7/1/24 και ηλεκτρονική 10/1/24. Σε άλλο δε έγγραφο ότι θα αποσύρονταν στις βρετ βάσεις. Άρθρο Δρ. Κλέαρχου Α. Κυριακίδη «Σ» 15.12.2015).
Η «Πράσινη Γραμμή» πλησίον του ξενοδοχείου Λήδρα Πάλας όπως χαράκτηκε από τον Αρχιστράτηγο Young διαχωρίζοντας το έδαφος σε ελληνικό μέρος και τουρκικό μέρος.
27 Δεκεμβρίου
0825 π.μ. – Η Άγκυρα διαβεβαίωσε ότι αναγνώρισε τον έλεγχο του Αρχιστράτηγου πάνω στην ΤΟΥΡΔΥΚ και δεν σχεδίαζε μονομερή ενέργεια (εισβολή). Η διεθνής κρίση είχε καταλαγιάσει κάπως αλλά όχι η δικοινοτική…
10.00 – έφθασαν οι Διοικητές της ΕΛΔΥΚ ΚΑΙ ΤΟΥΡΔΥΚ στη Βρετ. Υπ. Αρμοστεία για ενημέρωση και εντολές από τον Αρχιστράτηγο. Ενωρίς το απόγευμα ο Αρχιστράτηγος μετέβη στα Wolseley Barracks, στο Αρχηγείο της Τριμερούς Δυνάμεως, Κυπριακού Στρατού, ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΔΥΚ. Εκεί είδε το Στρατηγό Περίδη, του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος θα έκανε σίγουρο ότι η ΕΛΔΥΚ και ο Κυπριακός Στρατός θα ακολουθούσαν τις εντολές του Αρχιστράτηγου Young… και τον Στρατηγό Παντελίδη Διοικητή του Κυπριακού Στρατού ο οποίος έδωσε τις ίδιες διαβεβαιώσεις συνεργασίας.
15.53 μ.μ. Ο Αρχιστράτηγος με τους αξιωματικούς του επισκέφθηκαν την Ομορφίτα (βόρειο προάστειο) όπου την προηγούμενη νύχτα υπήρξαν μάχες…
16.30 – Μήνυμα από τον Μακάριο ότι η κατάσταση στο Γυμνάσιο Κύκκου ήταν πολύ σοβαρή.
Η αποστολή του Αρχιστράτηγου ήταν «η δημιουργία μιας «Μικτής Δύναμης» για να δημιουργείτο μια « “‘Cordon Sanitaire”». « Όμως πιο δύσκολη ήταν μια πολιτική συμφωνία από αμφότερες τις πλευρές… πολύ πιο δύσκολη από τους Τούρκους…Πίστευα ότι είχαμε ανάγκη ενός πολιτικού σώματος για διαπραγμάτευση πολιτικών συμφωνιών και εγώ να προχωρώ με τη στρατιωτική πλευρά», σημείωσε ο Αρχιστράτηγος. (Έτσι διοργανώθηκε η « Πολιτική Επιτροπή Επαφής» ανά την άφιξη του Βρετανού Υπουργού Κοινοπολιτειακών Σχέσεων Duncan Sandys την επομένη).
23.54 – ‘Έκτακτη συνεδρία Υπουργών (ΚΔ) – παρών ο Συνταγματάρχης Sale (Στρατιωτικός Ακόλουθος Υπ. Αρμοστείας) ο οποίος εισηγήθηκε ως το μόνο τρόπο αποφυγής της καταστροφής, την απομάκρυνση των «μαχητών» στην Ομορφίτα και να ξεκινούσε περίπολος βρετανικών στρατευμάτων.
Ο Αρχιστράτηγος Peter Young, o Captain C. Meynell και ο Τάσσος Παπαδόπουλος για διαπραγματεύσεις με ΄Ελληνες Κύπριους «μαχητές» στο Καιμακλί (προφανώς από ελληνο-κυπριακή εφημερίδα).
28 Δεκεμβρίου
0630 π.μ. Ηρεμία στο Γυμνάσιο Κύκκου. Στο Κιόνελι οι Τούρκοι στα χαρακώματα βαρετά οπλισμένοι.
0715 – Γενικά ησυχία στη Λευκωσία σποραδικοί πυροβολισμοί πέριξ του Κορνάρο και το Nicosia Club.
0720 – Τρία τουρκικά μαχητικά πέταξαν πολύ χαμηλά πάνω από Λευκωσία και Λάρνακα.
0810 – Η Κυπριακή Κυβέρνηση δέχθηκε το αίτημα του Τούρκου Πρέσβη τα πτώματα Τούρκων να μεταφέρονταν αεροπορικώς στην Τουρκία.
0935 – Συμφωνήθηκε με την ελληνική πλευρά η «Truce Force» να θέσει υπό τον έλεγχο της το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, καθώς ήταν εκτός λειτουργίας και στη πρώτη γραμμή, και να αναλάμβανε την ευθύνη για περιπολία μεταξύ δυτικά του Nicosia Club και του ξενοδοχείου Κορνάρο, γραμμή γνωστή ως «LP/NC/Cornaro».
1723 – Ο Αρχιστράτηγος στο Προεδρικό Μέγαρο παρόντες οι περισσότεροι υπουργοί, ενημέρωσε για τις επιχειρήσεις, πρότεινε και έγινε δεκτό το αρχηγείο της «Μικτής Δύναμης» μετακινηθεί από το Αεροδρόμιο στο εγκαταλειμμένο ξενοδοχείο Κορνάρο. Ο Μακάριος συμφώνησε σχεδόν για όλα τα προτεινόμενα μέτρα.
29 Δεκεμβρίου
Στις 5 μ.μ. ξεκίνησε η ολονύκτια συνεδρία της νεοσύστατης «Πολιτικής Επιτροπής Επαφής». Παρευρέθηκαν ο Αρχιστράτηγος Young, ο Υπουργός Κοινοπολιτειακών Σχέσεων Duncan Sandys, ο Βρετανός ΄Υπ. Αρμοστής, οι πρέσβεις Ελλάδας και Τουρκίας, αντιπροσωπείες Ελλήνων και Τούρκων Κυπρίων, ο Air Marshal Sir Denis Barnett και άλλοι (βλέπε άρθρο μας «Σημερινή» 28.1.2024) με σκοπό μια συμφωνία για κατάπαυση του πυρός.
Από τις θύμισες και σημειώσεις του Αρχιστράτηγου, ο τελευταίος με τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργού Εσωτερικών (Π. Γιωρκάτζη) είχε πάρει τρείς σημαντικές θέσεις των Ελληνοκυπρίων και είχε σχηματίσει τη γραμμή που ήθελε να τραβήξει. Την οποία, μετά από 12 ώρες διαπραγμάτευσης τράβηξε στο χάρτη με πράσινο μολύβι, έτσι η «Πράσινη Γραμμή». Επίσης μετά από πάρε δώσε από όλους συμφωνήθηκαν και οι όροι λειτουργίας της «Πράσινης Γραμμής» και μονογραφήθηκε η συμφωνία…
Φωτογραφία από αέρος της Νεάπολης -πάρθηκε από τον C. Meynell 29 ή 30 Δεκεμβρίου.
Μέλη της «Truce Force» Βρετανοί, Έλληνες και Τούρκοι στο Αρχηγείο (Ξενοδοχείο Κορνάρο).
Ευχαριστίες
Ευχαριστώ θερμά τον Λοχαγό Christopher Meynell για την παραχώρηση των λεπτομερειών αυτών και των φωτογραφιών. Προσθέτουν στις γνώσεις μας, για όσα γνωρίζουμε τόσο από δικές μας πηγές όσο και από τα βρετανικά έγγραφα.
Φανούλα Αργυρού – Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
Σύντομο βιογραφικό του Christopher Meynell
«Γεννήθηκε το 1941 στο Oxfordshire. Εκπαιδεύθηκε στο Mons Officer Cadet School στο Aldershot μεταξύ 1960/61 προτού ενταχθεί στους Green Jackets. Ενωρίς το 1962 εστάλη σε Σχολή Πολέμου στη Μαλαισία, για εκπαίδευση στα βασικά στοιχεία πολέμου της ζούγκλας…Εν τω μεταξύ, όμως, διορίστηκε αξιωματικός στο προσωπικό του επικεφαλής του στρατού στη Κύπρο¸ Αρχιστράτηγου Peter Young με βάση την Επισκοπή όπου ο διοικητής των βρετανικών Στρατευμάτων, Air Chief Marshall Sir Denis Barnett, είχε το αρχηγείο του…
Παραμονές των Χριστουγέννων 1963 όταν ο Αρχ. Μακάριος ζήτησε τη βοήθεια του βρετανικού στρατού, ανέλαβε μαζί με άλλους να στήσουν αρχηγείο στη Λευκωσία στο ξενοδοχείο Κορνάρο. Παρέμεινε στη θέση του μέχρι το τέλος του 1964 όταν επέστρεψε στο Ηνωμένο Βασίλειο ως διευθυντής Πεζικού. Στη συνέχεια αποχώρησε από το στρατό και ξεκίνησε σε εμπορική τράπεζα στο Σίτυ του Λονδίνου… Την δεκαετία του 1980 εγκατέλειψε το Σίτυ και ξεκίνησε δική του εμπορική επιχείρηση μέχρι την συνταξιοδότησή του το 2006, ζεί στο Norfolk. Παντρεύτηκε το 1968 και μαζί με τη σύζυγό του έχουν δύο γιούς, ο ένας ακολούθησε την Εκκλησία και άλλος κτηματικές επιχειρήσεις. Ενόσω στην Κύπρο απέκτησε ενδιαφέρον για τα πουλιά. Στη πόλη του ίδρυσε μαζί με άλλους φιλανθρωπική οργάνωση για βοήθεια στους άστεγους τα Χριστούγεννα».
ΠΗΓΗ:ΣΗΜΕΡΙΝΗ 4/2/2024