Το 559 π.Χ., ένας νεαρός άντρας, ο Κύρος, συγκέντρωσε έναν τεράστιο στρατό από τις διασκορπισμένες φυλές της Περσίας και βάδισε εναντίον του παππού του Αστυάγη, βασιλιά των Μήδων. Τον νίκησε εύκολα και στέφθηκε βασιλιάς της Μηδίας και της Περσίας και άρχισε να σφυρηλατεί την Περσική Αυτοκρατορία. Οι νίκες γρήγορα διαδέχονταν η μία την άλλη. Ο Κύρος νίκησε τον Κροίσο, ηγεμόνα της Λυδίας και μετά κατέκτησε τα νησιά της Ιωνίας και άλλα μικρότερα βασίλεια. Βάδισε εναντίον της Βαβυλώνας και τη σύντριψε.
Τώρα έγινε γνωστός ως Κύρος ο Μέγας, Βασιλιάς του Κόσμου. Αφού περιήλθαν στα χέρια του τα πλούτη της Βαβυλώνας, ο Κύρος στράφηκε προς την ανατολή, στις ημιβάρβαρες φυλές της Μασαγετίας, ενός τεράστιού βασιλείου στην Κασπία Θάλασσα. Οι Μασαγέτες, οι οποίοι ήταν μια άγρια φυλή πολεμιστών που τούς κυβερνούσε η Βασίλισσα Τομύρη, δεν είχαν τα πλούτη που είχαν οι Βαβυλώνιοι, αλλά ο Κύρος αποφάσισε να τους επιτεθεί όπως και να ήταν πιστεύοντας ότι ήταν υπεράνθρωπος και ακατανίκητος. Οι Μασαγέτες θα υπέκυπταν εύκολα στα στρατεύματά του και η αυτοκρατορία του θα γινόταν απέραντη.
Το 529 π.Χ., ο Κύρος βάδισε προς τον ποταμό Αράξη, που ήταν η πύλη που οδηγούσε στο βασίλειο των Μασαγετών. Αφού στρατοπέδευσε στη δυτική ακτή, έλαβε ένα μήνυμα από τη Βασίλισσα Τομύρη: «Βασιλιά των Μήδων», έγραφε, «σε συμβουλεύω να εγκαταλείψεις τα σχέδιά σου γιατί δεν ξέρεις αν θα σου βγούν σε καλό, στο τέλος. Κυβέρνησε το δικό σου λαό και προσπάθησε να με ανεχτείς να κυβερνώ το δικό μου. Αλλά, φυσικά, θα αρνηθείς τις συμβουλές μου, καθώς το τελευταίο πράγμα που επιθυμείς είναι να ζήσεις ειρηνικά».
Η Τομύρη, επειδή ήταν σίγούρη για τη δύναμη του στρατού της και επειδή επιθυμούσε να καθυστερήσει την αναπόφεύκτη μάχη, προσφέρθηκε να αποσύρει τα στρατεύματά της στη δική της πλευρά του ποταμού και να επιτρέψει στον Κύρο να διασχίσει τα νερά με ασφάλεια και να πολεμήσει το στρατό της στην ανατολική πλευρά, αν το επιθυμούσε. Ο Κύρος συμφώνησε, αλλά αντί να αντιμετωπίσει τον εχθρό ευθέως, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ένα κόλπο. Οι Μασαγέτες δεν ήξεραν από πολυτέλειες.
Αφού ο Κύρος διέσχισε τον ποταμό, στρατοπέδεύσε στην ανατολική πλευρά και ετοίμασε ένα πλουσιοπάροχο γεύμα, με άφθονο κρέας, μεζέδες και δυνατό κρασί. Μετά άφησε το πιο αδύνατο στράτευμα στο στρατόπεδο και απέσυρε τις υπόλοιπες δυνάμεις του στο ποτάμι. ‘Ενα μεγάλο απόσπασμα Μασαγετών επιτέθηκε στο στρατόπεδο και σκότωσε όλους τους Πέρσες στρατιώτες στη διάρκεια μιας άγριας μάχης. Κατόπιν, κάθισαν και έφαγαν όλα τα υπέροχα εδέσματα και ήπιαν το δυνατό κρασί που βρήκαν. Αργότερα, αναπόφεύκτα, κοιμήθηκαν. Ο Περσικός στρατός επέστρεψε στο στρατόπεδο την ίδια νύχτα και αφού σκότωσε πολλούς από τους κοιμισμένούς στρατιώτες, αιχμαλώτισε όσους απόμειναν. Ανάμεσα στους αιχμαλώτούς ήταν ο στρατηγός τους, ένας νεαρός, ο Σπαργαπίσης, γιος της Βασίλισσας Τομύρη.
Όταν η βασίλισσα έμαθε τι είχε συμβεί, έστειλε ένα μήνυμα στον Κύρο στο οποίο τον επέπληττε που χρησιμοποίηοε κόλπο για να νικήσει το στρατό της. «Τώρα άκουσέ με», έγραψε, «και θα σε συμβουλέψω για το δικό σου καλό: δώσε μου το γιο μου και φύγε από τη χώρα μου με τις δυνάμεις σου ανέγγιχτες και ικανοποιήσου που νίκησες το ένα τρίτο της δύναμης των Μασαγετών. Αν αρνηθείς, ορκίζομαι στον ήλιο, τον κύριό μας, ότι θα σου δώσω περισσότερο αίμα να πιεις απ’ ότι μπορείς παρόλη τη λαιμαργία σου».
Ο Κύρος την κορόιδεψε: Δεν θα απελευθέρωνε το γιο της. Θα συνέτριβε τους βαρβάρους. Ο γιος της βασίλισσας, βλέποντας ότι δεν θα απελευθερωθεί, δεν άντεξε την ταπείνωση και αυτοκτόνησε. Τα νέα της αυτοκτονίας του γιου της κατέβαλλαν την Τομύρη. Συγκέντρωσε όλες τις δυνάμεις που μπορούσε απ’ όλο της το βασίλειο και αφού έφερε τους στρατιώτες σε μια κατάσταση εκδικητικής φρενίτιδας επιτέθηκε εναντίον του Κύρου και ακολούθησε μια βίαιη και ανηλεής μάχη.
Τελικά, οι Μασαγέτες επικράτησαν. Μέσα στο θυμό τους αποδεκάτισαν τον Περσικό στρατό και σκότωσαν και τον ίδιο τον Κύρο. Μετά τη μάχη, η Τομύρη και οι στρατιώτες της έψαξαν το πεδίο της μάχης για το πτώμα τον Κύρου. Όταν το βρήκαν, έκοψαν το κεφάλι και το έβαλαν σε έναν ασκό γεμάτο με ανθρώπινο αίμα, ενώ φώναζε: «Παρόλο που σε έχω νικήσει και ζω, με έχεις καταστρέψει παίρνοντάς μου το γιο με προδοσία. Βλέπεις τώρα – εκπλήρωσα την απειλή μου: Χόρτασε αίμα». Μετά το θάνατο του Κύρου, η Περσική Αυτοκρατορία κατέρρευσε γρήγορα. Μια πράξη αλαζονείας ακύρωσε όλα τα σπουδαία έργα του Κύρου.
ΔΥΝΑΜΗ – ROBERT GREENE, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΣΟΠΤΡΟΝ
Από Ηροδότου ιστορίαι, Βιβλίο πρώτο, κεφ 402 – 416, lecturesbureau