Η έρευνα του Follow the Money αποτελεί μέρος της σειράς «The EU Files» («Οι Φάκελοι της ΕΕ»). Ξεκίνησε από μια ανώνυμη πληροφορία που έλαβαν οι δημοσιογράφοι, οι οποίοι προχώρησαν στην εξέταση οικονομικών εκθέσεων, ενημερωτικών φυλλαδίων και εγγράφων πελατών, αλλά και σε συνεντεύξεις με οικονομικούς εμπειρογνώμονες, ομάδες καταναλωτών και τα ίδια τα θύματα.
Τον Μάιο του 2016 ο Γιώργος* δέχεται στο γραφείο του στην Ελλάδα τον «φίλο ενός φίλου». Ο επισκέπτης εκπροσωπεί την ασφαλιστική εταιρεία MetLife και του κάνει μια μικρή παρουσίαση. Του προτείνει να επενδύσει σε ένα επενδυτικό προϊόν με τον δελεαστικό τίτλο «Accelerator+» («Επιταχυντής+»). Του λέει μάλιστα πως έχει κι ο ίδιος επενδύσει σε αυτό. Κύρια υποχρέωση; Ο Γιώργος να διατηρήσει το συμβόλαιό του για τουλάχιστον επτά χρόνια, διαφορετικά θα επιβαρυνθεί με ποινές.
Η παρουσίαση του πωλητή στέφεται με επιτυχία και ο Γιώργος προχωρά στην επένδυση. Μέσα στα επόμενα επτά χρόνια, με υπομονή και συνέπεια, θα πληρώσει συνολικά περίπου 12.400 ευρώ. Και η ανταμοιβή του; Μόλις 175 ευρώ!
Όπως θα ανακάλυπτε με καθυστέρηση ο Γιώργος, πρόκειται για μια απόδοση μικρότερη από μισό τοις εκατό, που οφείλεται εν μέρει στα υψηλά έξοδα διαχείρισης του προγράμματος.
Η περίπτωση του Γιώργου φέρει τα ίδια χαρακτηριστικά με αυτές εκατομμυρίων Ολλανδών που έπεσαν θύματα σε ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά σκάνδαλα στη χώρα.
Ήδη από τη δεκαετία του ’90 μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες προωθούσαν μέσω διαμεσολαβητών στην Ολλανδία ασφαλιστήρια συνδεδεμένα με θολές επενδύσεις. Επρόκειτο για συμβόλαια ασφάλισης ζωής τα οποία είχαν τόσα υψηλά και συχνά κρυφά κόστη που συχνά άφηναν τον πελάτη με σχεδόν μηδενική απόδοση των αποταμιεύσεών τους.
Η αποκάλυψη για τις αθέμιτες πρακτικές ήρθε τη δεκαετία του 2000, οδηγώντας τις ασφαλιστικές σε δικαστικούς διακανονισμούς πολλών εκατομμυρίων ευρώ με τους καταναλωτές. Ο πολυεθνικός όμιλος NN (γνωστός παλιότερα ως Nationale-Nederlanden), για παράδειγμα, πλήρωσε το 2024 για τον λόγο αυτό 360 εκατ. ευρώ σε πελάτες της θύματα. Παράλληλα η εθνική κατακραυγή οδήγησε σε ριζικές αλλαγές και περιορισμούς στην ολλανδική νομοθεσία για τέτοιου είδους επενδυτικά ασφαλιστήρια.
Ωστόσο, όπως αποκαλύπτει το Follow the Money, ο όμιλος NN συνεχίζει να προσφέρει τέτοια προϊόντα αλλού στην Ευρώπη, μεταξύ άλλων στην Ελλάδα και το Βέλγιο. Στην ελληνική ιστοσελίδα της η NN περιλαμβάνει το «Accelerator+», το «ευέλικτο ασφαλιστικό πρόγραμμα συνδεδεμένο με επενδύσεις», το οποίο αγόρασε ο Γιώργος πριν χρόνια (η NN Hellas απορρόφησε τη MetLife οριστικά το 2022).
Κόστη καλά κρυμμένα
Υψηλές προμήθειες και υπερβολικές αμοιβές διαχείρισης. Αυτά τα δύο στοιχεία εντοπίζει το Follow the Money στις πρακτικές ασφάλισης της NN Group στην Ελλάδα και το Βέλγιο. Και είναι συνήθως τα στοιχεία που δεν προσέχουν οι υποψήφιοι επενδυτές κατά την υπογραφή των συμβολαίων τους, αφού δεν παρατηρείται συχνά η ένδειξη «προμήθεια» στο συμφωνητικό. Αντ’ αυτού οι αμοιβές των διαμεσολαβητών ασφαλιστών -όπως ο σύμβουλος που προσέγγισε τον Γιώργο- ενσωματώνονται στο ευρύτερο κόστος διαχείρισης, το οποίο είναι ευκολότερο να συγκαλυφθεί ανάλογα με τον τύπο του επενδυτικού κεφαλαίου.
Στην Ολλανδία η είσπραξη τέτοιων αμοιβών έδινε ισχυρό κίνητρο να προωθούν οι ασφαλιστές ακριβά συμβόλαια, ανεξάρτητα από το αν αυτό εξυπηρετούσε το συμφέρον του πελάτη. Ωστόσο, από το 2013 τέτοιες προμήθειες έχουν απαγορευτεί και οι σύμβουλοι πρέπει πλέον να χρεώνουν απευθείας τους πελάτες.
Στην Ελλάδα και το Βέλγιο τα πράγματα λειτουργούν διαφορετικά. Οι αμοιβές μετακυλίονται στους πελάτες μέσω των ετήσιων χρεώσεων, ενώ το ακριβές ποσό σπάνια αποκαλύπτεται. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα ακριβότερα ενεργά διαχειριζόμενα αμοιβαία κεφάλαια, όπου τα επιμέρους περιουσιακά στοιχεία επιλέγονται από τον διαχειριστή του αμοιβαίου κεφαλαίου.
Στην περίπτωση του Γιώργου οι αμοιβές για την ενεργητική διαχείριση ήταν σημαντικά υψηλές. Αυξήθηκαν μάλιστα, όπως φανερώνουν οι δηλώσεις που είδε το Follow the Money, μεταξύ 2019 και 2021 από το 5% στο 7% του ετήσιου ασφαλίστρου του.
Σε σχετική ερώτηση του Follow the Money η NN Hellas δήλωσε ότι «δεν μπορεί να σχολιάσει μεμονωμένους πελάτες χωρίς να έχει όλες τις λεπτομέρειες». Πρόσθεσε όμως πως «δεν αναγνωρίζει το υψηλό κόστος που επισημαίνεται» και υπογράμμισε ότι τα ξεχωριστά έτη δεν πρέπει να εξετάζονται μεμονωμένα. Το Follow the Money δεν μοιράστηκε τις ετήσιες δηλώσεις του Γιώργου με την εταιρεία προκειμένου να διαφυλάξει την ανωνυμία του.
Σχετικά ενημερωτικά φυλλάδια των προϊόντων της NN αναφέρουν σήμερα αυτόματη ετήσια αύξηση ασφαλίστρων και παράλληλα προβλέπουν ετήσιες χρεώσεις ύψους περίπου 3% επί του συνολικού πακέτου σε συνιστώμενη περίοδο διακράτησης 20 ετών. Σε μικρότερες διάρκειες το κόστος είναι ακόμη υψηλότερο. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην Ολλανδία δόθηκαν μετά το σκάνδαλο αποζημιώσεις σε όσους ασφαλισμένους επενδυτές είχαν ετήσιες χρεώσεις άνω του 2,85%.
Ανάλογη είναι η εικόνα της NN Group και στο Βέλγιο. Για παράδειγμα, οι πελάτες της ING Life Invest, προγράμματος της ΝΝ Insurance Belgium, πληρώνουν ετήσια αμοιβή περίπου 2% για την ενεργή διαχείριση κεφαλαίων. Στην Ολλανδία αντίθετα και για παράδειγμα στη BeFrank, θυγατρική της NN, οι αμοιβές ενεργητικής διαχείρισης κυμαίνονται από 0,16% έως 0,2%.
Ερωτηθείς για τη διαφορά αυτή στις αμοιβές, εκπρόσωπος της μητρικής NN Group δήλωσε ότι η σύγκριση δεν ήταν έγκυρη. «Πρόκειται για δύο διαφορετικά προϊόντα σε δύο διαφορετικές αγορές». (Στο τέλος του ρεπορτάζ ακολουθεί δήλωση της NN ως απάντηση στα δημοσιογραφικά ερωτήματα.) Στην Ελλάδα η θυγατρική NN Hellas επεσήμανε τους όρους και τις προϋποθέσεις των προϊόντων και δήλωσε ότι οι καταναλωτές είναι ελεύθεροι να συγκρίνουν τις προσφορές στην αγορά.
«Ο Πελάτης δίνει τον ρυθμό!»
Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν προειδοποιήσει ότι η προστασία των καταναλωτών εξακολουθεί να είναι ανεπαρκής. «Οι επενδυτές εξακολουθούν να μην προστατεύονται επαρκώς από τις υπερβολικές χρεώσεις ή τις προκατειλημμένες συμβουλές των διαμεσολαβητών», αναφέρει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σε έκθεσή του το 2022.
Διονύσης Νοδάρος, Γενικός Διευθυντής Πωλήσεων NN Hellas, 2.6.2025.
Δεν μοιάζει ωστόσο πιθανή μια ευρωπαϊκή καθολική απαγόρευση στις προμήθειες. Παρότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέτασε την ιδέα στις αρχές του 2023, αυτή δεν προχώρησε υπό την πίεση των λομπιστών του χρηματοπιστωτικού τομέα, αλλά και λόγω αντιδράσεων που εκφράστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Τα ασφαλιστήρια συμβόλαια που συνδέονται με επενδύσεις αποτελούν άλλωστε βασικό μέρος του επιχειρηματικού μοντέλου των ασφαλιστικών εταιρειών. Η ετήσια έκθεση της NN Hellas για το 2023 δείχνει ότι τα υψηλά περιθώρια κέρδους οφείλονται εν μέρει σε αυτά και ιδίως στις προμήθειες που τα συνοδεύουν.
Το ίδιο χαρτοφυλάκιο έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην κερδοφορία του 2024. Όπως αναφέρει η πρόσφατη έκθεση φερεγγυότητας της NN Hellas, «τα εποπτικά ακαθάριστα εγγεγραμμένα ασφάλιστρα ανήλθαν σε 950,4 εκατομμύρια ευρώ, σημειώνοντας αύξηση κατά 68,5 εκατομμύρια ευρώ σε σύγκριση με τα 881,9 εκατομμύρια ευρώ το 2023, λόγω υψηλότερων ασφαλίστρων στο χαρτοφυλάκιο ασφαλιστικών προϊόντων συνδεόμενων με δείκτες και προϊόντων που συνδυάζουν ασφάλιση ζωής και επένδυση (Unit/Index-Linked), και υψηλότερων ασφαλίστρων στην ασφάλιση ασθενείας και ατυχήματος».
«Δημιουργήσαμε νέο ρεκόρ στα 44 μας χρόνια και είμαι σίγουρος ότι το 2025 θα σπάσουμε και πάλι το ρεκόρ μας!», ανέφερε ο κ. Διονύσης Νοδάρος, Γενικός Διευθυντής Πωλήσεων NN Hellas, κατά τη διάρκεια του Ετήσιου Συνεδρίου Δικτύου Πωλήσεων της εταιρείας που πραγματοποιήθηκε στις 2 Ιουνίου στην Αθήνα και έφερε τον τίτλο «A Symphony of Success [Μια συμφωνία επιτυχίας] – Ο Πελάτης δίνει τον ρυθμό».
Εκπρόσωπος της NN Group επιβεβαίωσε στο Follow the Money ότι τα έσοδα από τις προμήθειες εμπίπτουν στις «αμοιβές διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων», ποσό που αυξήθηκε στον όμιλο κατά 32 εκατ. ευρώ το 2024 σε συνολικά 283 εκατ. ευρώ για τις χώρες της ΕΕ εκτός Ολλανδίας (εντός της ΕΕ η NN δραστηριοποιείται σε Βέλγιο, Τσεχία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Ισπανία).
«Αν μπορείς να χρεώνεις περισσότερα, γιατί να μην το κάνεις;»
Μπράιαν Κάφλαν, επικεφαλής οικονομολόγος BEUC
Την ίδια ώρα τα έγγραφα που περιγράφουν τέτοια πακέτα παραμένουν μακροσκελή και πολύπλοκα. «Χρειάζονται σπουδές οικονομικών για να καταλάβουν πραγματικά οι ενδιαφερόμενοι τι λένε», τονίζει ο Μπράιαν Κάφλαν (Bryan Coughlan), επικεφαλής οικονομολόγος της ευρωπαϊκής οργάνωσης προστασίας των καταναλωτών BEUC.
Στην Ελλάδα η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. επεσήμανε το 2024 πως οι καταγγελίες για τον τομέα της ιδιωτικής ασφάλισης έχουν παρουσιάσει σημαντική αύξηση, προειδοποιώντας ότι «οι ασφαλιστικές εταιρίες προσφέρουν επενδυτικά προγράμματα με το πρόσχημα της παρεχόμενης ασφαλιστικής κάλυψης, τα οποία είναι αδιαφανή, δημιουργούν προσδοκίες στους καταναλωτές και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι καταναλωτές να βρίσκονται σε σύγχυση, καθ’ ότι δεν είναι ακριβείς οι όροι δέσμευσης, δεν ενημερώνονται τακτικά για την απόδοσή τους και σε περίπτωση καταγγελίας από τον ασφαλισμένο η σύμβαση περιέχει δυσανάλογες υποχρεώσεις υπέρ των ασφαλιστικών, ιδίως στα πρώτα έτη της επένδυσης».
Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι πρακτικές των ασφαλιστικών παραμένουν νόμιμες. Έτσι τα κέρδη από τις προμήθειες και τα επενδυτικά συμβόλαια υψηλής αμοιβής παραμένουν σημαντικά και τα κίνητρα για τη διατήρησή τους τεράστια.
«Αν μπορείς να χρεώνεις περισσότερα», ρωτά ο Κάφλαν, «γιατί να μην το κάνεις;».
*Το όνομα της πηγής έχει διαφοροποιηθεί με σκοπό την προστασία της.
Απάντηση του Ομίλου NN
(Mεταφρασμένη από τα αγγλικά στα ελληνικά.)
«Η ευρωπαϊκή ασφαλιστική αγορά έχει ιδιαιτέρως αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο. Τούτου λεχθέντος, οι συνθήκες της αγοράς διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών λόγω των διαφορών στην εθνική νομοθεσία, τους κανόνες και τις συνταξιοδοτικές δομές. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι δόκιμο να γίνονται συγκρίσεις μία προς μία μεταξύ των συνταξιοδοτικών προϊόντων και των συνδεδεμένων με επενδύσεις ασφαλιστηρίων (unit-linked), καθώς και των δομών κόστους τους, σε διαφορετικές χώρες.
Για τη σωστή ενημέρωση των πελατών και των διαμεσολαβητών μας παρέχουμε σαφείς, τυποποιημένες πληροφορίες σχετικά μεταξύ άλλων με τον κίνδυνο, το κόστος και τη δυνητική απόδοση, σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό PRIIPS.
Επιπλέον αξιολογούμε τακτικά τα προϊόντα μας και αναλύουμε πώς μπορούν να βελτιωθούν περαιτέρω. Αυτή η λεγόμενη Διαδικασία Έγκρισης και Αναθεώρησης Προϊόντων είναι μια επιπλέον εγγύηση, η οποία θέτει τα συμφέροντα του πελάτη στο επίκεντρο και η οποία εξετάζει μεταξύ άλλων τα επίπεδα κόστους και τις αναμενόμενες αποδόσεις.
Θέλουμε πάντα να ακούμε τους πελάτες μας και κάθε άλλο ενδιαφερόμενο και να τους λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη. Οι πελάτες έχουν δικαίωμα σε καλή πληροφόρηση, ώστε να μπορούν να κάνουν μια τεκμηριωμένη επιλογή που να ταιριάζει στους προσωπικούς τους στόχους και τις προτιμήσεις τους.
Αυτό που είναι σημαντικό είναι να έχουν πρόσβαση στο σωστό είδος πληροφοριών, ώστε να μπορούν να κατανοήσουν τις διαφορές μεταξύ των προϊόντων, το υποκείμενο κόστος και την ισορροπία μεταξύ κινδύνου και απόδοσης».