Χωρία αμφιβολία ο Μέγας Αλέξανδρος είναι ίσως ο πιο διάσημος Έλληνας κυρίως χάρη στις στρατιωτικές του επιτυχίες. Ο Αλέξανδρος ο στρατηλάτης, ο κατακτητής, ο νικητής. Από την αρχαιότητα ήδη αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης από στρατηγούς και πολιτικούς και οι μάχες του μελετώνται στις σύγχρονες στρατιωτικές σχολές. Έχει αρχίσει να γίνεται ένα είδος φετίχ και στην δικιά μας κοινωνία που έχει θεοποιήσει την οικονομική επιτυχία. Έχουν γραφτεί βιβλία για το πως θα μπορούσαν τα σύγχρονα στελέχη επιχειρήσεων να ωφεληθούν μελετώντας την στρατηγική και τις μεθόδους του Μακεδόνα βασιλιά..
Είναι αδιανόητο να μελετήσει κανείς την στρατιωτική και πολιτική ιδιοφυΐα του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποφεύγοντας να μελετήσει τον άνθρωπο αλλά και την ανατροφή του μέχρι να αναλάβει τη διακυβέρνηση του βασιλείου του. Σε μια εποχή που η προγονολατρεία ήταν μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι ο νεαρός πρίγκιπας ήξερε ότι ο πατέρας του ήταν από τη γενιά του Ηρακλή του ήρωα που προστάτευε τους ανθρώπους από τα θηρία και την αδικία. Από την πλευρά της μητέρας του καταγόταν από τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα που οδηγούσε στη μάχη τους Έλληνες στην Τροία και ήταν ο σωτήρας τους από τις αντιξοότητες. Για το νεαρό πρίγκιπα οι δύο πιο διάσημοι ήρωες της Ελλάδος δεν ήταν απλά μύθος αλλά προγονικά πρότυπα στα οποία έπρεπε να μοιάσει. Και ήταν πρότυπα ηγετών-στρατηλατών που δεν ορρωδούσαν στις δυσκολίες αλλά τις αντιμετώπιζαν και τις ξεπερνούσαν.
Όταν νεαρός πρίγκιπας έγινε επτά ετών, η επιμέλειά του πέρασε από την τροφό του Λανίκη στον Λυσίμαχο τον Ακαρνάνα που ορίστηκε από τον Φίλιπποπαιδαγωγός του Αλεξάνδρου. Ο Φίλιππος όμως ήταν μακρυά από το σπίτι ασχολούμενος με τις κρατικές υποθέσεις και έτσι η δυναμική Ολυμπιάδα επέβαλε σαν παιδαγωγό τον συγγενή της Λεωνίδα. Ήταν ένας αυστηρός άνθρωπος που θαύμαζε τη σπαρτιατική «αγωγή». Υπό την επίβλεψή του ο Αλέξανδρος έμαθε να ζει απλά και μόνο με τα απαραίτητα και έτσι δεν έγινε ένα κακομαθημένο πλουσιόπαιδο. Η κατοπινή αντοχή του Αλεξάνδρου στις εκστρατείες οφείλεται χωρίς αμφιβολία στην διαπαιδαγώγηση του Λεωνίδα. Είναι αλήθεια ότι ο γιος του Φιλίππου είχε πολλές ικανότητες αλλά ο Λεωνίδας τον ώθησε να τις αναπτύξει και να τις καλλιεργήσει, ιδιαίτερα τη φιλοπονία.
Ο Αριστοτέλης διδάσκει τον Αλέξανδρο Πηγή: wikipedia/commons
Ο Φίλιππος που ανησυχούσε ότι ο γιος του θα γινόταν απλώς ένας άξεστος μαχητής τον έστειλε να μαθητεύσει κοντά στο μεγάλο δάσκαλο Αριστοτέλη. Κοντά στο Σταγειρίτη φιλόσοφο, ο Αλέξανδρος συμπλήρωσε την μόρφωσή του και άρχισε να εμβαθύνει στην πολιτική και τη γεωστρατηγική. Εκεί απέκτησε γνώσεις γεωγραφίας και φυσικής ιστορίας που όξυναν τον έμφυτη αντίληψή του για το περιβάλλον του. Δε θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι η σύλληψη των αριστοτεχνικών του ελιγμών και το μοναδικό του ταλέντο στην πλήρη εκμετάλλευση του εδάφους καθώς και οι πρώτες του γνώσεις για τον αντίπαλο άρχισαν να αναπτύσονται τότε. Χωρίς την άριστη καθοδήγηση του Αριστοτέλη ίσως τα ταλέντα και οι δεξιότητες που επέδειξε αργότερα στη ζωή του να μην αναπτυχθεί ποτέ ή να μην είχαν αποδώσει στο βαθμό που έπρεπε. Και στον πόλεμο η ελλιπής απόδοση κάποιου παράγοντα είναι πηγή συμφορών.
O Aλεξανδρος δαμαζει τον Βουκεφαλα . Πινακας του γερμανου ζωγραφου,F. Schommer, 19ος αιωνας. Πηγή: http://kingpeleus.blogspot.com/2010/03/blog-post_27.html
Το δάμασμα του Βουκεφάλα υπήρξε ουσιαστικά η πρώτη δημόσια επίδειξη των ικανοτήτων του Αλεξάνδρου. Ο νεαρός πρίγκιπας είδε τα σφάλματα τον άλλων. Κατόπιν απέκτησε αντίληψη των φόβων του «αντιπάλου». Ο ίππος φοβόταν τη σκιά του. Ο νεαρός έστρεψε την προσοχή του ζώου αλλού και κατάφερε να «επικρατήσει» ιππεύοντας το. Ο Φίλιππος τότε του είπε ότι «Η Μακεδονία ήταν πολύ μικρή γι αυτόν». Η τεχνική της «απορρύθμισης» του κατά πολύ ισχυρότερου αντιπάλου θα φαινόταν στις κατοπινές συγκρούσεις στα πέρατα της Ασίας.
Στα δεκαέξι του χρόνια ο ο Φίλιππος πήρε το διάδοχό του κοντά και άρχισε να του παραχωρεί περιορισμένες εξουσίες για να τον δοκιμάσει. Αν ο Αριστοτέλης έδωσε στον Αλέξανδρο τις θεωρητικές βάσεις της πολιτικής τότε ο Φίλιππος τον έβαλε να κάνει πρακτική εξάσκηση. Τον έμαθε ότι στον πόλεμο η επικράτηση επιτυγχάνεται και με άλλους τρόπους εκτός από τη βία λέγοντάς του ότι ο «χρυσός εκπορθεί πολλά φρούρια». Κατά την απουσία του Φιλίππου σε εκστρατεία ο Αλέξανδρος συνέτριψε μία εξέγερση των Θρακών. Οι επιχειρήσεις διεξήχθησαν ενάντια σε ταχυκίνητους αντιπάλους που διεξήγαν ανταρτοπόλεμο. Σε μία περίπτωση ο Αλέξανδρος έκαμψε το ηθικό των αντιπάλων του τρομάζοντάς τους με αριστοτεχνική επιδειξη μιάς τάξης σαρισσοφόρων. Λίγοι αντελήφθησαν ότι σε αυτή την την σύγκρουση που οι ιστορικοί συνήθως προσπερνούν τέθηκαν οι βάσεις για τις μελλοντικές νίκες στην Βακτρία (σημ. Αφγανιστάν)
Στα δεκαοκτώ ο Αλέξανδρος έλαβε μέρος στη μάχη της Χαιρώνειας. Το μόνο που έδειξε εκεί ήταν ότι ήταν άριστος έφιππος μαχητής και ηγέτης μονάδων ιππικού. Έδειξε επίσης ότι μπορούσε να υπακούει τον διοικητή (Φίλιππο) αλλά και να αναπτύσσει πρωτοβουλία. Κέρδισε για πρώτη φορά το θαυμασμό τον βετεράνων του πατέρα του που τον έστειλε πρεσβευτή στην Αθήνα για να δοκιμαστούν οι διπλωματικές του ικανότητες.
Όταν δολοφονήθηκε ο Φίλιππος όλοι αιφνιδιάστηκαν από την ετοιμότητα του νεαρού διαδόχου να αναλάβει το κράτος. Αν και ήταν γνωστό ότι λάμβανε μόρφωση βασιλόπαιδος η αδίστακτη ενεργητικότητά του τους ξάφνιασε όλους. Πρώτα εξασφάλισε το θρόνο συντρίβοντας κάθε σφετεριστή. Ο Αλέξανδρος καταλάβαινε ότι χωρίς πολιτική σταθερότητα στην πατρίδα του δεν θα μπορούσε να εφαρμόσει κανένα σχέδιό του. Εξασφαλισμένος πολιτικά επιβεβαίωσε τη θέση του σαν «Στρατηγός Αυτοκράτωρ» των Ελλήνων και άρχισε να εργάζεται για την εξασφάλιση των βορείων συνόρων του προτού περάσει στη Ασία.
Η φήμη για το θάνατό του ώθησε του νότιους Ελληνες σε αποστασία Ο Αλέξανδρος έπρεπε να επανεπιβεβαιώσει τη θέση του. Ο εφιάλτης των «Περσών τοξοτών» (χρυσά νομίσματα με παράσταση τοξότη) που είχαν ματαιώσει τα σχέδια του βασιλιά Αγησιλάου εμφανίστηκε ξανά και μάλιστα με του ίδιους υπαίτιους (Θηβαίοι). Ο Αλέξανδρος προέλασε με ταχύτητα νότια συντρίβοντας κάθε αντίπαλο και μεταχειριζόμενος τους Θηβαίους ως παραβάτες των όρκων του Συνεδρίου της Κορίνθου αλλά συγχωρώντας όποιον δεν έδειχνε εμφανώς άμεση εμπλοκή όπως οι Αθηναίοι. Ο Πέρσης βασιλιάς θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει πραγματικούς τοξότες για τον αντιμετωπίσει.
Ο Αλέξανδρος πέρασε στην Ασία και στη σύγκρουση του Γρανικού εξασφάλισε το προγεφύρωμά του. Βαθιά μέσα του ήξερε ότι η αυτή επιτυχία στην πραγματικότητα ανήκε στον πατέρα του που του κληροδότησε έναν εξαίρετο στρατό. Με την πορεία στα μικρασιατικά παράλια εκτελούσε την πολιτική του Κοινού των Ελλήνων για την απελευθέρωση των πόλεων του ανατολικού Αιγαίου και ταυτόχρονα αφαιρούσε βάσεις από τον Περσικό στόλο και τον αδυνάτιζε χωρίς να ναυμαχήσει. Εκμεταλλεύτηκε δηλαδή το πλεονέκτημά του που ήταν οι ανώτερες χερσαίες δυνάμεις για να διεξάγει έμμεσα ναυτικό πόλεμο και αποκλεισμό κατά του ανώτερου στα ναυτικά εχθρού.
Παρότι ο Αλέξανδρος διεξήγε αριστοτεχνικά την μάχη της Ισσού, η απόδοση του στρατού έφερε πάλι τη σφραγίδα του Φιλίππου. Ετίθετο πλέον όμως το δήλημα της απηνούς καταδίωξης του Δαρείου και κατάληψης του Περσικού Θρόνου ή η προέλαση προς νότο προς εξουδετέρωση των απομενουσών βάσεων του πάντα επίφοβου στόλου που μετέφερε αν όχι στρατεύματα τουλάχιστον χρυσό για τη χρηματοδότηση τον επίορκων και των «Εφιαλτών». Η σύλληψη πρεσβευτών των Ελληνικών πόλεων στη σκηνή του Δαρείου έβαλε τέλος στους δισταγμούς.
Ο στρατός πορεύθηκε στην Παλαιστίνη με κατεύθυνση την Αίγυπτο. Ο Αλέξανδρος καινοτόμησε κάνοντας το μηχανικό κύριο όπλο των επιχειρήσεων. Για πρώτη φορά βλητικές μηχανές εν είδη πυροβολικού συνέτριψαν τις αντεπιθέσεις αντιπάλου και αξιωματικοί του «Σώματος των Μηχανοποιών» είχαν το γενικό πρόσταγμα των επιχειρήσεων σε αντίθεση με τους αριστοκράτες διοικητές του παρελθόντος που στερούντο τεχνικών γνώσεων. Ο Αλέξανδρος άφηνε πρωτοβουλία στον κάθε καταρτισμένο στο αντικείμενο του υφιστάμενο, χωρίς να παρεμβαίνει σε πράγματα που δεν γνώριζε λεπτομερώς. Η διδασκαλία του Αριστοτέλη συνέβαλε ίσως όχι λίγο στην εκπόρθηση της Τύρου και της Γάζας. Η αξία της εμπιστοσύνης σε άξιους υφισταμένους φάνηκε την ίδια περίοδο και στη κυρίως Ελλάδα μόλις ο Αντίπατρος συνέτριψε του Σπαρτιάτες στη Μεγαλόπολη όταν αυτοί με περσικά λεφτά και μισθοφόρους δοκίμασαν να σταματήσουν την πολιτική του «Κοινού των Ελλήνων». Καταλαμβάνοντας και την Αίγυπτο ο Αλέξανδρος έλεγχε πλέον το «σιτοβολώνα του κόσμου». Εκεί έθεσε τις βάσεις της θεϊκής του καταγωγής σαν πολιτικό εργαλείο για τη διακυβέρνηση των μη Ελλήνων υπηκόων του. Με τα νώτα του εξασφαλισμένα ήταν έτοιμος να προελάσει στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας
Στην πεδιάδα των Αρβήλων ο Αλέξανδρος πραγματικά ξεδίπλωσε το τακτικό του ταλέντο. Αντιλήφθηκε ότι ελάχιστος από τον όγκο του εχθρού ήταν πραγματικός στρατός και συνεπώς επικίνδυνος. Αντίθετα ο δικός του στρατός ήταν πειθαρχημένος και ικανός για ελιγμούς σε αντίθεση με τη στατική μάζα των πεζών του Δαρείου. Αγνόησε τη συμβουλή του Παρμενίωνα για νυχτερινή επίθεση εκτιμώντας την ως επικίνδυνη αλλά την προσποιήθηκε για να δυσκολέψει τον εχθρό. Ενώ με το πεζικό του αγκίστρωσε τον εχθρό χρησιμοποίησε το ιππικό του για να τον παραπλανήσει και να αποσπάσει την προσοχή του πραγματικό του στόχο που ήταν ο ίδιος ο Δαρείος. Ο όγκος του εχθρικού στρατού επέβαλε η κατάσταση να κριθεί σε όσο το δυνατόν πιο σύντομο διάστημα. Ο Αλέξανδρος «απορύθμισε» τον εχθρό όπως κάποτε είχε «απορυθμίσει» το Βουκεφάλα και έκανε το στόχο να ελαττώσει την άμυνά του στο σημείο κρούσης. Κατόπιν κτύπησε αποφασιστικά αναγκάζοντας το Δαρείο να χάσει την ψυχραιμία του και μαζί το θρόνο του.
Τα βουνά της Αρείας και της Βακτρίας (σημ. Αφγανιστάν) με του ανυπότακτους σατράπες ήταν ο επόμενος στόχος. Η μνήμες και η εμπειρία από τον ανταρτοπόλεμο των Θρακών βοήθησαν όχι λίγο τον Αλέξανδρο. Καινοτόμησε πάλι. Έθεσε το βαρύ πεζικό σε οχυρωμένες θέσεις σαν της «βάσης στήριξης» που χρησιμοποιεί 2000 χρόνια μετά το ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Κατόπιν άρχισε να καταδιώκει με ψιλούς, πελταστές και ελαφρό ιππικό τους ανυπότακτους. Οι θεωρούμενες απόρθητες οχυρωμένες ορεινές πολίχνες συνετρίβησαν από συναρμολογούμενους καταπέλτες που μεταφέρθηκαν με ημιόνους στα δύσβατα μέρη. Η εφαρμογή νέων όπλων και τακτικών έκαμψε τη θέληση των Βακτρίων για περεταίρω αντίσταση. Τα Ελληνο-Βακτριανα βασίλεια που τροφοδότησαν τον Ελληνικό Πολιτισμό στις Ασιατικές εσχατιές είναι η καλύτερη απόδειξη ότι ο Αλέξανδρος είναι ο μόνος στρατηγός που υπέταξε τη γη που μέχρι σήμερα αψήφισε τρεις αυτοκρατορίες.
Ελαφρύ πεζικό υπεεσπίζει οχύρωμα. Η χρήση των ελαφρών τμημάτων από τον αλεξανδρο υπήρξε αριστοτεχνική. Ευγενική παραχώρηση του Συλλόγου ιστορικών μελετών Κορύβαντες
Η κατάληψη της Ινδίας έδωσε πάλι αφορμή να ξεδιπλωθεί η ικανότητα του Αλεξάνδρου. Άγνωστα όπλα όπως οι ελέφαντες ώθησαν την ανάπτυξη τακτικών ελαφρού πεζικου και ιππικού για την εξουδετέρωσή τους. Επισης εισήχθει στο στρατό κι ένα καινούργιο όπλο οι ιπποτξότες της στέππας. Ο Αλεξανδρος αντιλήφθηκε της δυνατότητες αυτου του μέσου και το εκμεταλλέυτηκε στο έπακρο στη μάχη του Υδάσπη εξουδετερώνοντας τα άρματα του Πώρου .
Η συχνοί τραυματισμοί του Αλεξάνδρου στη μάχη έκανα πολλούς να το βλέπουν αρνητικά αλλά δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι σχεδόν κανείς αρχαίος διοιηκητής δεν είχε έλεγχο τοων τημάτων του όταν άρχισε η σύγκρουση και ακόμη και ο αντίπλαος του Δαρείος που διοικούσε από τα μετόπισθεν δεν μπορούσε να διορθώσει τα τακτικά σφάλματα στο πεδίο της μάχης. Ο Αλέξανδρος όπως και σχεδόν όλοι οι Αρχαίοι Ευρωπαίοι στρατηγοί ήταν δέσμιοι του ηρωϊκού ιδεωδους και κανένας δεν τους μέμφθηκε για την ενεργή παρουσία οτυς στη πρώτη γραμμή όπου ο πολέμαρχος έπρεπε να διοικεί με προσωπικό παράδειγμα. Πολλοι ξεχνούν ότι ο Αλέξανδρος δεν ήταν μόνο στρατηγός αλλά πολιτικός ηγήτωρας σκληροτράχηλων ανδρών που είχαν δικαίωμα να τον αμφισβητούν πολιτικά. Επρεπε λοιπόν να αποδεικνύη τη μαχιμότητά του αρκετά συχνά. Αυτό επίσις τον έσωσε από δύσκολες καταστάσεις όταν μεθυσμένος από την επιτυχία του άρχισε να φέρεται δεσποτικά και να αντιμετωπίζει τη δυσφορία των στρατιωτών του. Εξάλου τα πολεμικά τραύματα ήταν σπουδαίο επιχείρημα σε πολιτικές διαφωνίες όπως αποδείχτηκε στη Ωπη.
Ο Αλέξανδρος έφερε όλα τα χαρακτηριστικά του καλού στρατηγού όπως:
- Επιλογή του σκοπου και εμμονή στην επίτευξή του
- Οικονομία δυνάμεωνκαι αποφυγή άσκοπης καταπόνησης
- Συλλογή πληροφοριών για να αποκτήσει αντίληψη περί του εχθρού
- Απλότητα σχεδίων για τη διευκόλυνση της εφαρμογής τους
- Ελιγμό και επίθεση στο αδύνατο σημείο του αντιπάλου.και χρήση του στοιχείου του αιφνιδιασμού
- Τήρηση εφεδρειών για την αντιμετώπιση απροόπτων καταστάσεων
- Εξασφάληση του ομαλού εφοδιασμού
- Προσαρμογή του στρατου στις ανάγκε του θεάτρου επιχειρήσεων.
- Ηγεσία βάση προσωπικού παραδείγματος
- Αναγνώριση της αξίας των υφισταμένων και επιβράβευυση
- Περιρισμό και αποτροπή των καταχρήσεων απο υφιστμένους διοικητές με τη εφαρμογή ίδιων κανόνων δικαίου σε όλους ανεξαρτήτως θέσης
- Αντίληψη ότι ο πόλεμος έιναι απλώς εργαλείο πολιτικής και όχι αυτοσκοπός (Δεν είναι τυχαίο ότι ο Κλάουζεβιτς τον μελέτησε διεξοδικά)
Πηγες:
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ.: «Ηθικά. Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρετής» Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: «Βίοι παράλληλοι. Αλέξανδρος» Εκδόσεις Πάπυρος
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: «Αλέξανδρος» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: «Φωκίων» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
ΑΡΡΙΑΝΟΣ: «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Ασκληπιόδοτος «Τακτικά» E.Shepherd (1793)
Πολύαινος «Στρατηγήματα» E.Shepherd (1793)
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα.
Partha Bose: Alexander the Great’s Art of Strategy Gotham Books April 2004
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠ. – ΟΚΤ. 2009
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΝΟΕ- ΔΕΚ. 2009
http://www.alexanderofmacedon.info/greek/homepagegr.htm
http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t28.html
Η Παιδεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου
ΠΗΓΗ:
Ψήγματα Ιστοριας Bits of History