Ισαάκιος Β' Άγγελος -Ένας από τους πιο αποτυχημένους και ανίκανους αυτοκράτορες του Βυζαντίου

Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (Σεπτέμβριος 1156 – 8 Φεβρουαρίου 1204) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας (1185 – 1195) και σε συμβασιλεία με τον γιο του Αλέξιο Δ΄ Άγγελο (1203 – 1204). Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος ήταν έκτος και μικρότερος γιος του Ανδρόνικου Άγγελου Βυζαντινού στρατιωτικού ηγέτη στην Μικρά Ασία και της Ευφροσύνης Κασταμονίτισσας (1125 – 1195).

Ο πατέρας του Ανδρόνικος Άγγελος ήταν μικρότερος γιος του Κωνσταντίνου Αγγέλου γενάρχη του Οίκου των Αγγέλων και της Θεοδώρας Κομνηνής της κόρης του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού του πρώτου Βυζαντινού αυτοκράτορα από την Δυναστεία των Κομνηνών.
Ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης τον περιγράφει στην εξωτερική του εμφάνιση: “το πρόσωπο του είναι φρικτό, τα μαλλιά του ήταν κόκκινα, είχε μέτριο ύψος και ήταν γεροδεμένος”.
Την σύντομη περίοδο που κυβέρνησε ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός (1183 – 1185) ο Ισαάκιος μαζί με τον πατέρα και τους μεγαλύτερους αδελφού του ενεπλάκη σε επαναστάσεις που ξέσπασαν εναντίον του αυτοκράτορα στην Νίκαια της Βιθυνίας και στα Προύσα. Ο αυτοκράτορας δεν τον τιμώρησε για την απιστία του και ο Ισαάκιος Β΄ παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη. Την εποχή που ο Ανδρόνικος Α΄ απουσίαζε από την πρωτεύουσα (11 Σεπτεμβρίου 1185) ο στρατηγός του Στίφεν Χαζιοχριστοφοριτης (1130 – 1185) επιχείρησε να συλλάβει τον Ισαάκιο, ο Ισαάκιος τον δολοφόνησε και βρήκε καταφύγιο στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας.
Ο Ανδρόνικος Α΄ ήταν ικανός αυτοκράτορας αλλά είχε άσχημη φήμη για την βιαιότητα του και τις προσπάθειες του να κρατήσει την εκκλησία υποταγμένη, ήταν μισητός στον λαό της πόλης. Ο Ισαάκιος έκανε έκκληση στον λαό και αμέσως σε όλη την Κωνσταντινούπολη ξέσπασε ένα μαζικό κίνημα εναντίον του αυτοκράτορα. Με την επιστροφή του ο Ανδρόνικος Α΄ αναγνώρισε ότι ήταν έκπτωτος, ο λαός της Κωνσταντινούπολης είχε ήδη στέψει νέο αυτοκράτορα τον Ισαάκιο Β΄ Άγγελο (1185). Ο Ανδρόνικος Α΄ προσπάθησε να δραπετεύσει με πλοίο αλλά συνελήφθη, ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος τον παρέδωσε στο εξαγριωμένο πλήθος που τον θανάτωσε με φρικτό τρόπο (12 Σεπτεμβρίου 1185).
Συμμαχικοί γάμοι
Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος προσπάθησε με κάθε μέσο να ενισχύσει την θέση του σαν ανυτοκράτορας με γάμους. Η ανιψιά του Ευδοκία Αγγελίνα παντρεύτηκε τον Στέφανο τον Πρωτόστεπτο δεύτερο γιο του Στέφανου Νεμάγια του Μέγα Πρίγκιπα της Σερβίας που ίδρυσε την Δυναστεία των Νέμανιτς. Η αδελφή του Ισαάκιου Β΄ Θεοδώρα παντρεύτηκε τον Ιταλό μαρκήσιο Κορράδο του Μομφερράτου. Ο ίδιος ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος παντρεύτηκε τον Ιανουάριο του 1186 την Μαργαρίτα της Ουγγαρίας, κόρη του Μπέλα Γ΄ της Ουγγαρίας που μετονομάστηκε σε Μαρία. Η Ουγγαρία ήταν από τις ισχυρότερες γειτονικές χώρες και η Μαρία είχε από τους γονείς της ρίζες από τις μεγαλύτερες βασιλικές οικογένειες.
Την εποχή του Ισαάκιου Β΄ Άγγελου στην διοίκηση της αυτοκρατορίας κυριαρχούσαν δυο μεγάλες μορφές : ο θείος του από μητέρα Θεόδωρος Κασταμονίτης που ήταν ο πραγματικός κυβερνήτης και μετά τον θάνατο του (1193) αντικαταστάθηκε από τον Κωνσταντίνο Μεσοποταμίτη που διεκδικούσε την εξουσία σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία.

Η Μάχη του Δημητρίτζη
Ο Ισαάκιος Β΄ ξεκίνησε την βασιλεία του με έναν μεγάλο θρίαμβο όταν συνέτριψε τον Νορμανδό Βασιλιά της Σικελίας Γουλιέλμο Β΄ στην Μάχη του Δημητρίτζη (στο σημερινό Σιδηρόκαστρο Σερρών) (7 Νοεμβρίου 1185). Ήταν καθοριστική Βυζαντινή νίκη η οποία τερμάτισε οριστικά την Νορμανδική απειλή για την Αυτοκρατορία. Ο Γουλιέλμος Β΄ είχε επιτεθεί στα Βαλκάνια στα τέλη της βασιλείας του Ανδρόνικου Α΄ αλλά η πολιτική του Ισαάκιου Β΄ στην συνέχεια ήταν καταστροφική. Ο Ισαάκιος έστειλε στην Άκρα στα τέλη του 1185 έναν στόλο από 80 γαλέρες για να ελευθερώσει τον αδελφό του Αλέξιο Γ΄ Άγγελο αλλά οι Νορμανδοί της Σικελίας τον κατέστρεψαν. Έστειλε έναν δεύτερο στόλο με 80 πλοία αλλά απέτυχε να ανακτήσει την Κύπρο που είχε κυριεύσει ο Βυζαντινός πρίγκιπας Ισαάκιος Κομνηνός της Κύπρου με την υποστήριξη των Νορμανδών. Ο στόλος όμως εμποδίστηκε εξαιτίας της συμμαχίας του Βασιλείου της Κύπρου με τους Νορμανδούς, όπου έστειλαν τον Μαργαριτώνη για να υπερασπιστεί το νησί.
Την ίδια εποχή κυκλοφορούσαν πολλές φήμες στους Αγίους Τόπους ότι ο Ισαάκιος Β΄ είχε συμμαχήσει με τον Σαλαντίν. Ο Σαλαντίν κατέλαβε τα Ιεροσόλυμα (1187), καταλύοντας το ομώνυμο Σταυροφορικό βασίλειο. Σε πλήρη αντίθεση με το αντίστοιχο γεγονός της πτώσης των Ιεροσολύμων στους Φράγκους ο Σαλαντίν δεν επιδόθηκε σε σφαγή, επέτρεψε σχεδόν σε όλους τους Χριστιανούς να εξαγοράσουν την ελευθερία τους.
Η Επανάσταση των Βουλγάρων
Η μεγάλη καταπίεση και η ψηλή φορολογία για να πληρώσει τους μισθοφόρους του προκάλεσε στα τέλη του 1185 την Βουλγαρική Εξέγερση του Ασέν και Πέτρου. Η επανάσταση δημιούργησε την Δεύτερη Βουλγαρική Αυτοκρατορία με τον Οίκο των Ασέν. Ο Ισαάκιος Β΄ οδήγησε ο ίδιος τα στρατεύματα, νίκησε τους επαναστάτες που υποχώρησαν στα εδάφη των Βλάχων στα σύνορα του Δούναβη αλλά δεν εκμεταλλεύτηκε την νίκη του και γύρισε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αυτοκράτορας αντέδρασε και στην αρχή ανέλαβε ο θείος του Σεβαστοκράτωρ Ιωάννης Δούκας που τον είχε βοηθήσει αλλά αντικαταστάθηκε λόγω υποψίας για συνωμοσία, ανέλαβε ο Ιωάννης Καντακουζηνός που είχε επιχειρήσει ανεπιτυχώς να τυφλώσει ο Ανδρόνικος Α΄. Ο μεγάλος νικητής των Νορμανδών Αλέξιος Βρανάς απεστάλη τελικά από τον αυτοκράτορα εναντίον των Βουλγάρων (1187), στην επιστροφή του επιχείρησε να ανατρέψει τον Ισαάκιο Β΄ αλλά ηττήθηκε και σκοτώθηκε από τον γαμπρό του Κορράδο του Μομφερράτου.
Σε συμφωνία που έκανε με την Βενετία (1187) η Δημοκρατία της Βενετίας συμφώνησε να του παρέχει ετήσια 40 – 100 γαλέρες σε εξάμηνη υπηρεσία για εμπορικούς σκοπούς. Σε κάθε γαλέρα θα εργάζονταν 140 κωπηλάτες, υπήρχαν στην Αυτοκρατορία 18.000 Βενετοί μετά τις διώξεις του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού. Ο Ισαάκιος Β΄ πολιόρκησε το Λόβετς (1187), το μόνο που κατάφερε ήταν να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της δεύτερης Βουλγαρικής αυτοκρατορίας, κράτησε ως ομήρους την γυναίκα και τον μικρότερο αδελφό του Ιβάν Ασέν Α΄ Καλογιάν της Βουλγαρίας που συνέλαβε στην πολιορκία.
Αποτυχίες με τον Φρειδερίκο Βαρβαρόσσα
Η προσοχή του αυτοκράτορα στράφηκε στην συνέχεια στην Ανατολή στην οποία εμφανίστηκαν πολλοί διεκδικητές του θρόνου. Ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Α΄ Βαρβαρόσσα ζήτησε από τον Ισαάκιο Β΄ την άδεια (1189) να περάσουν τα στρατεύματα του που συμμετείχαν στην Γ΄ Σταυροφορία από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Ισαάκιος Β΄ που τότε είχε συνάψει συμμαχία με τον Σαλαντίν το αρνήθηκε. Ο Βαρβαρόσσα αποφάσισε να εκδικηθεί, κατέλαβε την Φιλιππούπολη και νίκησε έναν στρατό 3.000 ανδρών που επιχείρησε να ανακαταλάβει την πόλη. Ο Ισαάκιος δήλωσε με την βία υποταγή και αναγκάστηκε να ελαττώσει από το 1196 την μοναδική ισχυρή Βυζαντινή ναυτική δύναμη σε 30 γαλέρες.
Η πτώση της Αγίας Πόλης έφερε την Γ΄ Σταυροφορία (1191) από τον Φρειδερίκο Βαρβαρόσσα. Έντρομος ο Ισαάκιος αλλά και πολύ κατώτερος των απαιτήσεων των γεγονότων, δεν κατόρθωσε να επιδείξει την οξύνοια και διπλωματική ευελιξία των Κομνηνών στη διαχείριση των Σταυροφορικών στρατευμάτων, ο Βαρβαρόσσα πέρασε στην Ανατολία και κατέλαβε το Ικόνιο. Στην πορεία όμως πέθανε από πνιγμό με αποτέλεσμα την άμεση και άδοξη λήξη της Σταυροφορίας χωρίς να πλησιάσει τον στόχο της. Ο γιος του Ερρίκος ΣΤ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ανέλαβε την πρωτοβουλία για νέα Σταυροφορία (1195). Αν και τα πρώτα στρατεύματα κινήθηκαν επιτυχώς, ο θάνατος του Ερρίκου ΣΤ΄ στην Μεσσήνη (1197) έδωσε άδοξο τέλος και στη νέα εκστρατεία.
Ανατροπή από τον αδελφό του
Τα επόμενα πέντε χρόνια κυριάρχησαν συνεχείς πόλεμοι με τους Βούλγαρους, ο ίδιος ο Ισαάκιος ανέλαβε προσωπικά πολλές εκστρατείες, παρά το ότι οι περισσότερες ήταν περιορισμένες σε μια από αυτές (1190) ο Ισαάκιος σώθηκε την τελευταία στιγμή.
Ακολούθησε η πιό οδυνηρή ήττα των Βυζαντινών από τους Βούλγαρους στην μάχη της Αρκαδιούπολης (1194). Την επόμενη χρονιά ενώ ο Ισαάκιος Β΄ ετοίμαζε νέα εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων (1195) ο μεγαλύτερος αδελφός του αυτοκράτορα Αλέξιος Γ΄ Άγγελος εκμεταλλεύτηκε την απουσία του αδελφού του σε κυνήγι για να τον ανατρέψει και να ανακηρυχτεί νέος αυτοκράτορας με την υποστήριξη του στρατού. Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος τυφλώθηκε και φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Δεύτερη βασιλεία
Μετά από οκτώ χρόνια φυλάκισης ξεκίνησε η Δ΄ Σταυροφορία, οι Σταυροφόροι έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη (1203), ανέτρεψαν τον σφετεριστή Αλέξιο και απελευθέρωσαν τον ασθενή και τυφλό Ισαάκιο Άγγελο. Ο ίδιος άρρωστος και με διαταραγμένα τα μυαλά δεν μπορούσε να κυβερνήσει, τοποθετήθηκε αυτοκράτορας ο γιος του Αλέξιος Δ΄ Άγγελος. Ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ στάθηκε ανίκανος να εκπληρώσει τις οικονομικές του υποχρεώσεις στους Σταυροφόρους, στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε ταραχές. Ο ανώτατος κρατικός υπάλληλος Αλέξιος Μούρτζουφλος εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση, ανακηρύχτηκε στις αρχές του 1204 αυτοκράτορας σαν Αλέξιος Ε΄ Δούκας και φυλάκισε τον Αλέξιο Δ΄. Ο Ισαάκιος Β΄ πέθανε από την λύπη του και ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ στραγγαλίστηκε στις 28 – 29 Ιανουαρίου.
Διεκδικητές
Οι διεκδικητές που εμφανίστηκαν την περίοδο της βασιλείας του Ισαάκιου Β΄ Άγγελου ήταν οι εξής :
Αλέξιος Βρανάς
Θεόδωρος Μαγκαφάς
Ψευδο-Αλέξιος Β΄
Βασίλειος Χότζας, ξεκίνησε μια επανάσταση κοντά στην Νικομήδεια, στην αρχή είχε μερικές επιτυχίες αλλά στην συνέχεια συνελήφθη, τυφλώθηκε και φυλακίστηκε.
Ισαάκιος Κομνηνός, ανιψιός του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού, δραπέτευσε στην Αγία Σοφία και προσπάθησε να ξεσηκώσει τα πλήθη. Αργότερα συνελήφθηκε και βασανίστηκε για να ομολογήσει τους συνεργάτες του, την επόμενη μέρα πέθανε από τα τραύματα του βασανισμού.
Κωνσταντίνος Τατίκιος, μια ομάδα 500 οπαδών του ήταν κρυμμένοι στην Κωνσταντινούπολη αλλά τελικά βρέθηκαν, συνελήφθηκαν και τυφλώθηκαν.
Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος άφησε την μνήμη σαν ένας από τους πιο αποτυχημένους και ανίκανους αυτοκράτορες που κυβέρνησαν το Βυζάντιο. Περιστοιχισμένος από ερωμένες, κόλακες και ανίκανους συμβούλους προχώρησε σε μεγάλες σπατάλες, οικοδόμησε πολυτελή άχρηστα κτίρια και έκανε τεράστιες δωρεές στα μοναστήρια.
Την περίοδο της βασιλείας του οι Νορμανδοί κατέλαβαν την Λευκάδα, την Κεφαλονιά και την Ζάκυνθο από τον στόλο του Γουλιέλμου Β΄ με ναύαρχο τον Μαργαριτόνε (1185). Οι Βούλγαροι με την Εξέγερση του Ασέν και Πέτρου κατέλαβαν την Μοισία και μεγάλα τμήματα από την Θράκη και την Μακεδονία. Οι Αρμένιοι ανακατέλαβαν τέλος την Κιλικία και οι Φράγκοι την Κύπρο.
Οικογένεια
Η ταυτότητα της πρώτης συζύγου του Ισαάκιου Β΄ είναι άγνωστη αλλά το όνομα της καταγράφεται στην “Νεκρολογία του Καθεδρικού του Σπάιερ” ως “Ειρήνη”, με το ίδιο όνομα καταγράφεται και η κόρη τους. Το γεγονός να έχουν μητέρα και κόρη το ίδιο μικρό όνομα θεωρείται απίθανο για την εποχή γι’αυτό πολλοί υποθέτουν ότι το όνομα της μητέρας ήταν μοναχικό. Η πρώτη σύζυγος του Ισαάκιου Β΄ ανήκε στην Δυναστεία των Παλαιολόγων. Υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να είχε ξένη καταγωγή χάρη στο μικρό της όνομα, το μικρότερο παιδί τους γεννήθηκε την διετία 1182 – 1183, αργότερα όπως φαίνεται η πρώτη του σύζυγος πέθανε ή χώρισαν επειδή ο Ισαάκιος Β΄ ξαναπαντρεύτηκε (1185), με την πρώτη του σύζυγο απέκτησαν :
Άννα-Ευφροσύνη Αγγελίνα, παντρεύτηκε τον Ρόμαν τον Μέγα.
Ειρήνη Αγγελίνα, παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Ρογήρο Γ΄ της Σικελίας και σε δεύτερο τον Φίλιππο της Σουηβίας
Αλέξιος Δ΄ Άγγελος
Με την δεύτερη σύζυγο του Μαργαρίτα της Ουγγαρίας απέκτησε :
Ιωάννης Άγγελος της Σύρμιας, μετανάστευσε στην Ουγγαρία και έγινε τοπικός βασιλιάς στην Σύρμια σαν υποτελής του Μπέλα Δ΄ της Ουγγαρίας.
Μανουήλ Άγγελος (1195 – 1212) διεκδικητής του Αυτοκρατορικού θρόνου από τον Οίκο των Αγγέλων μετά την Λατινική κατάκτηση.
wikipedia