ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ – 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ

Τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ανδρέα Παπανδρέου έδωσαν αφορμή να γραφούν πολλά άρθρα. Αναγγέλλεται επίσης η έκδοση και σχετικών βιβλίων.

Είναι αναμφισβήτητο ότι, ως πολιτική προσωπικότητα, ο ΑΠ άφησε ανεξίτηλα ίχνη στο πέρασμά του. Στην περίοδο 1982-1993 που εργάστηκα ως στέλεχος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, είχα διαπιστώσει ότι διάφοροι συνάδελφοι από χώρες μέλη της τότε ΕΟΚ των 12, είχαν ξεχωρίσει τον ΑΠ μεταξύ των άλλων ευρωπαίων ηγετών. 

Προσωπικά, πιστεύω ότι εκείνο που κυρίως χαρακτηρίζει την πολιτική προσωπικότητα του ΑΠ είναι η αντιφατικότητα μεταξύ αυτών που διακήρυττε και αυτών που εφάρμοζε ως Πρωθυπουργός :

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μας παρέχει η σημαντική μαρτυρία που κατέθεσε ο Καθηγητής Θεόδωρος Κουλουμπής στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 18.7.2010. Αναφέρεται σε μία ομιλία του ΑΠ ενώπιον 30 – 40 μελών του ΠΑΚ, που ο ίδιος είχε δημιουργήσει, παρουσία του κ. Κουλουμπή. Ιδού ένα ιδιαιτέρως εντυπωσιακό στοιχείο της ομιλίας αυτής, όπως το αναφέρει ο κ. Κουλουμπής : Είπε ο ΑΠ ότι η Ελλάδα βρίσκεται υπό αμερικανική κατοχή και ότι πρέπει να οργανωθεί ένοπλος αγώνας για να την αποτινάξει. Ο κ. Κουλουμπής ρώτησε αν ο ΑΠ έχει υπολογίσει το αίμα που θα χρειασθεί για να πραγματοποιηθεί το δύσκολο αυτό εγχείρημα. Ο ΑΠ απάντησε ότι η νοοτροπία του να αποδέχεται κανείς τη σκλαβιά ώστε να μη χυθεί αίμα, θα είχε επιτρέψει τους Οθωμανούς να κυβερνούν ακόμα την Ελλάδα… Είναι φανερό ότι ο ΑΠ δεν πίστευε ούτε μία λέξη από αυτές που είπε. Ως Πρωθυπουργός της Ελλάδας είχε αγαστή συνεργασία με τις ΗΠΑ. Όμως, οι ακροατές του στη Νέα Γιόρκη είχαν πιστέψει όλα αυτά τα απίστευτα. Απίστευτη ήταν η δύναμη πειθούς του ΑΠ.

Έχει λεχθεί και γραφεί ότι ο ΑΠ άλλα πίστευε, άλλα έλεγε και άλλα έπραττε. Ένα φαινόμενο που ορισμένοι ονόμασαν «ρητορική του Ανδρέα». Όμως, δεν ήταν τυχαία η αντιαμερικανική στάση του ΑΠ που, στην συγκεκριμένη περίπτωση, εκφράστηκε με τόσο ακραίο τρόπο. Ο αντιαμερικανισμός είχε ενταχθεί στη στρατηγική του για την κατάκτηση της εξουσίας στην Ελλάδα. Γνώριζε ο ΑΠ τον αντιαμερικανισμό των Ελλήνων ο οποίος διαπερνούσε όλες τις πολιτικές παρατάξεις (στήριξη της δικτατορίας, βρόμικο παιχνίδι του Κίσινγκερ στο θέμα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, κλπ). 

Αλλά και ο αντιευρωπαϊσμός του ΑΠ είχε ενταχθεί στη στρατηγική του για την κατάκτηση της εξουσίας. Αποσκοπούσε στη προσέλκυση ψήφων από τους κόλπους της Αριστεράς. Γνώριζε ότι οι ψηφοφόροι της Αριστεράς, προσκείμενοι τότε στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν, κατά μεγάλο ποσοστό, αντίθετοι προς την ευρωπαϊκή ιδέα. Θα παραμείνουν στην ιστορία τα συνθήματα : «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», «όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων» κλπ.

Καθ’όλη την περίοδο των διαπραγματεύσεων (1976 – 1979) για την ένταξή μας στην ΕΟΚ, το ΠΑΣΟΚ είχε διεξαγάγει έντονη εκστρατεία για να πείσει τον ελληνικό λαό ότι η ένταξη αυτή θα ήταν καταστροφική. Άρθρα, ομιλίες, ραδιοτηλεοπτικές συνεντεύξεις εμφανίζονταν κάθε μέρα. Έχω κρατήσει μία μακροσκελή συνέντευξη του ΑΠ στο περιοδικό «ΕΨΙΛΟΝ» που δημοσιεύτηκε στο φύλλο του Απριλίου 1980. (Είχε ήδη υπογραφεί η πράξη προσχώρησης το Μάιο του 1979). Στη συνέντευξη αυτή ο ΑΠ, αφού αναπτύσσει πόσο επιζήμια για τη χώρα θα είναι η ένταξή μας στην ΕΟΚ, επαναλαμβάνει αυτό που επισήμως είχε δηλώσεις τη Βουλή ότι, όταν το ΠΑΣΟΚ θα έρθει στην εξουσία, θα προκαλέσει δημοψήφισμα για την ακύρωση της πράξης προσχώρησης, όπως είχε κάνει και η Νορβηγία. 

Έχω κρατήσει επίσης ένα άρθρο του διαδόχου του στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, Κώστα Σημίτη με τίτλο «Γιατί είμαστε εναντίον» (της ένταξης στην ΕΟΚ). Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο έγκυρο περιοδικό «Πολιτικά θέματα» την 2,1,1980,  Μεταξύ των λόγων που επικαλείται ο Κώστας Σημίτης για να στηρίξει τη θέση του κατά της ένταξης είναι και η άποψή του ότι η Ελλάδα θα καταβάλλει στον κοινοτικό προϋπολογισμόπερισσότερα από εκείνα που θα εισπράττει από αυτόν. Σ’αυτό έπεσε καταφανώς έξω. Στα σαράντα χρόνια που η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΟΚ – ΕΕ, έχει σταθεράισχυρό θετικό ισοζύγιο καταβολών και εισπράξεων από τον κοινοτικό προϋπολογισμό.

Αυτή η αντιευρωπαϊκή πολιτική του ΑΠ έρχεται σε κατάφορη αντίθεση με όσα διακήρυττε πριν ασχοληθεί με την πολιτική. Αυτό δήλωσαν στη Βουλή, τόσον ο Πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού, όσον και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Οι δύο αυτοί ηγέτες ανέφεραν ότι ο ΑΠ είχε δηλώσει σε ανύποπτο χρόνο ότι η ένταξή μας στην ΕΟΚ είναι η μοναδική σωτηρία τηςχώρας. Εξάλλου, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, σε συνέντευξή του στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», είπε τα εξής : «Όταν ο Ανδρέας μου ανέθεσε τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, ρώτησα : ποια πολιτική θέλετε να ασκήσω αφού σχεδιάζετε να αποχωρήσετε με δημοψήφισμα όπως η Νορβηγία» ; και ο Ανδρέας απάντησε : «Νομίζεις ότι, αν οι συμπατριώτες μας ήταν βέβαιοι ότι θα φεύγαμε από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ θα μας ψήφιζαν» ; «Τότε γιατί επιλέξατε από το σύνθημα ΕΟΚ ή ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», τον ρώτησα πάλι . Και ο Ανδρέας απάντησε : «Διότι άρεσε σε πολλούς να το ακούνε». Χαρακτηριστική περίπτωση ενσυνείδητης δημαγωγικής συμπεριφοράς με σκοπό την αποπλάνηση του λαού, ομολογούμενη με αρκετή δόση κυνισμού.

Ο ΑΠ ήταν καταξιωμένος οικονομολόγος – καθηγητής Αμερικανικού Πανεπιστημίου. Υπό την ιδιότητα αυτή, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής του εμπιστεύτηκε τη διεύθυνση του Κέντρου Οικονομικών Μελετών, παρόλο που ο πατέρας του ήταν ο κατεξοχήν πολιτικός του αντίπαλος. Με την ανάληψη των καθηκόντων του, ο ΑΠ εξεπόνησε τη «Στρατηγική για την οικονομική Ανάπτυξη της Ελλάδας». Στη σημαντική αυτή μελέτη ετόνιζε την αξία της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας για την ανάπτυξη της οικονομίας και καταδίκαζε την κρατική επιχειρηματική δραστηριότητα. Εντούτοις, ως Πρωθυπουργός διατηρούσε και συντηρούσε ζημιογόνες, κρατικές επιχειρήσεις σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού. Εξάλλου στην ομιλία του στη Νέα Γιόρκη είχε ταχτεί υπέρ της «κοινωνικοποίησης» της ιδιωτικής βιομηχανίας.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής υπερίσχυσε σαφώς ο πολιτικός ΑΠ του καταξιωμένου οικονομολόγου ΑΠ, επειδή το κύριο μέλημά του ήταν η κατάκτηση και η διατήρηση της εξουσίας. Η οικονομική πολιτική της πρώτης οκταετίας του ΠΑΣΟΚ έχει καταδικασθεί και από σημαντικά στελέχη αυτού του κόμματος. Για άλλους είχε χαρακτηρισθεί καταστροφική. Ο ΑΠ θέλησε να εφαρμόσει μίαν εξόχως φιλολαϊκήοικονομική πολιτική με χρήματα όμως που δεν διέθετε αλλά δανειζόταν. Με «ξένα κόλλυβα», όπως χαρακτηριστικά είχε πει ο δικός του Υπουργός Οικονομικών Κουλουριάνος. Είναι δε γνωστό και σε μη οικονομολόγους ότι, παροχές που δεν στηρίζονται σε πραγματικά έσοδα του κράτους αλλά σε δανεικά, δημιουργούν μίαν επίπλαστη όσο και εύθραυστη ευημερία. Έτσι, βρεθήκαμε σε μία διαρκή αναντιστοιχία ανάμεσα στις κοινωνικές προσδοκίες και στην οικονομική πραγματικότητα. Ο οικονομολόγος ΑΠ έβλεπε πού βαδίζει η οικονομία με την διόγκωση του δημοσίου χρέους και μάλιστα, σε μία κρίση ειλικρίνειας, είπε : «ή τιθασεύουμε το χρέος ή θα μας θάψει». Ανέθεσε στον έμπιστό του Απόστολο Λάζαρη, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος του Υπουργός Συντονισμού, να παρουσιάσει μία εμπιστευτική έκθεση για την κατάσταση της οικονομίας. Ο Λάζαρης δεν μάσησε τα λόγια του. Του επεσήμανε ότι το δημόσιο χρέος, από το 1981 που ανέλαβε την εξουσία το ΠΑΣΟΚ έως το 1989, αυξανόταν με ρυθμό 40 % το χρόνο. Αναγκάστηκε λοιπόν ο ΑΠ να εφαρμόσει μία πολιτική λιτότητας την οποία όμως, όταν πλησίαζαν οι εκλογές, εγκατέλειψε απότομα με το περίφημο «Τσοβόλα, δώστα όλα». Ο πολιτικός ΑΠ νίκησε κατά κράτος τον οικονομολόγο ΑΠ. Καμία από τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν , τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της ΝΔ, δεν τόλμησε ή τόλμησε μεν αλλά δεν κατάφερε να εφαρμόσει μία πολιτική λιτότητας. Έτσι φθάσαμε στα πρόθυρα της χρεωκοπίας όταν πρωθυπουργός ήταν ο γιός του Γιώργος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πατέρας Παπανδρέου τοποθέτησε στην οικονομία μία ωρολογιακή βόμβα που έσκασε στα χέρια του γιού του.

ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Ορισμένες επεμβάσεις στη Διοίκηση είχαν πολύ δυσμενείς συνέπειες. Πρώτη ενέργεια ήταν η κατάργηση των Γενικών Διευθυντών, μέτρο το οποίο κατακρίθηκε αργότερα και από σημαντικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Οι προ του 1982 Γενικοί Διευθυντές έβγαιναν από τα σπλάχνα την διοίκησης και γνώριζαν σε βάθος τα θέματα της αρμοδιότητάς τους. Και, φυσικά, δεν άλλαζαν κάθε φορά που άλλαζε ο Υπουργός. Αντικαταστάθηκαν από Γενικούς ή Ειδικούς Γραμματείς και Συμβούλους προερχόμενους από την κομματική νομενκλατούρα. Οι επυλίδες αυτοί, όπως είναι φυσικό, αγνοούσαν τα θέματα, και, ώσπου να τα μάθουν, άλλαζαν μαζί με τον Υπουργό τους. Στα πρώτα, τουλάχιστον, χρόνια του ΠΑΣΟΚ υπήρξε άγρια κομματικοποίηση της διοίκησης και πολεμήθηκαν βάναυσα οι αρχές της ιεραρχίας και της αξιοκρατίας. Επιδιώχθηκε μία ισοπέδωση προς τα κάτω ώστε να ανακουφιστούν τα συμπλεγματικά βιώματα των «μη προνομιούχων» έναντι εκείνων που είχαν μοχθήσει σε σπουδές και είχαν αποδεδειγμένες ικανότητες.

ΔΙΑΦΘΟΡΑ

Διαφθορά πάντοτε υπήρχε, υφέρπουσα και διακριτική. Στην πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ γενικεύτηκε και γιγαντώθηκε. Θα μείνει στην ιστορία το περίφημο απόφθεγμα του Ανδρέα Παπανδρέου για τη δωροληψία κάποιου κομματικού στελέχους της ΔΕΗ : «Είπαμε να παίρνουμε κάποιο δωράκι. Όχι όμως και 500 εκατομμύρια». Αν και αυτό ειπώθηκε μεταξύ σοβαρού και αστείου, συνέβαλε σίγουρα στη γενίκευση και γιγάντωση της διαφθοράς.

ΠΑΙΔΕΙΑ

Άγρια κομματικοποίηση σε όλα τα επίπεδα, δικαιώματα στους φοιτητές να συμμετέχουν στην εκλογή καθηγητών και πρυτάνεων, τους οποίους, κατά καιρούς, προπηλάκιζαν και κακοποιούσαν, παρατεταμένες καταλήψεις συνοδευόμενες από καταστροφές της δημόσιας περιουσίας, πανεπιστημιακό άσυλο για αναρχικούς και κακοποιούς…

ΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ

Θεωρώ ιδιαίτερα θετική προσφορά το ότι έφερε στο προσκήνιο ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που ήταν υπό διωγμόν ή περιθωριοποιημένο επί δεκαετίες. Μέσα από αυτόν τον κόσμο ανεδείχθησαν προσωπικότητες που προσέφεραν στη χώρα. Πρόκειται για τις χιλιάδες νέων της κατοχικής περιόδου που διακατεχόμενοι από τη λαχτάρα της αντίστασης εντάχθηκαν στις οργανώσεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ).  Πού αλλού θα μπορούσαν να ενταχθούν αφού το ΚΚΕ φρόντισε να μην επιβιώσει καμία άλλη αντιστασιακή οργάνωση (πλην του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο). Με δόλο ή με τη βία τις είχε εξουδετερώσει, στην προσπάθειά του να μονοπωλήσει την αντίσταση.

Έτσι, εγκλωβισμένοι στις εαμικές οργανώσεις, οι συμπολίτες μας αυτοί βρέθηκαν με την κατηγορία σύμπραξης με το ΚΚΕ όταν αυτό επιχείρησε την δια των όπλων κατάληψη της εξουσίας το Δεκέμβριο του 1944 και κατά την περίοδο 1946 – 1949.

Μια άλλη σημαντική προσφορά της διακυβέρνησης ΑΠ είναι ο νόμος Πεπονή. Με τον νόμο αυτόν επιχειρήθηκε να δοθεί τέλος στη διαχρονική παθογένεια των πελατειακών σχέσεων μέσω των οποίων γινόντουσαν οι διορισμοί στο Δημόσιο. Οι διορισμοί γίνονται πλέον, εφόσον φυσικά δεν επιχειρείται η καταστρατήγηση του νόμου, μέσω του ΑΣΕΠ και βάσει κριτηρίων που ορίζει ο νόμος Πεπονή. 

Άγγελος Ζαχαρόπουλος

Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής

τ. Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας