Φωτογραφία: Τοιχογραφία που αναπαριστά τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο, η οποία βρίσκεται στην Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών.
By No machine-readable author provided. Marsyas assumed (based on copyright claims). – No machine-readable source provided. Own work assumed (based on copyright claims)., CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=62829
Ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (25 Μαρτίου 1259 – 13 Φεβρουαρίου 1332) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας (1282-1328), μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου.
Ο Ανδρόνικος, αντιλαμβανόμενος την άρνηση των υπηκόων του να δεχθούν τα τετελεσμένα της συμφωνίας της Λυών για την ένωση των εκκλησιών, φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις του πατέρα του Μιχαήλ Η΄. Από εκεί και πέρα, υπό το φως των εντονότατων οικονομικών δυσκολιών τις οποίες κληρονόμησε, προχώρησε σε δραστικές περικοπές των στρατιωτικών δαπανών, με κύρια ολέθρια ενέργεια την πλήρη κατάργηση του Βυζαντινού Ναυτικού. Έτσι, γρήγορα βρέθηκε εκτεθειμένος στους εκβιασμούς και τις απειλές των Γενουατών και των Βενετών, προκειμένου να καλυφθεί το κενό αυτό.
Η χειρότερη ίσως από τις αποφάσεις του στον τομέα της στρατιωτικής πολιτικής του, ήταν η πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας το 1302, υπό τη διοίκηση του Ρογήρου του Φλορ. Η εταιρεία αυτή ήταν ουσιαστικά μια ομάδα τυχοδιωκτών, κυρίως Ισπανών μισθοφόρων, οι οποίοι υπό τις διαταγές του αρχηγού τους επιδίδονταν σε πειρατεία, ληστεία και επιδρομές λεηλασίας. Ο οξυδερκής Ρογήρος προσέφερε τις Υπηρεσίες του στον Ανδρόνικο, με ανταλλάγματα πέρα από κάθε προσδοκία του. Αφού ξεκίνησε με κάποιες σποραδικές επιτυχείς μάχες κατά των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, επέστρεψε στις παλαιές του συνήθειες της πειρατείας και ληστείας, αγνοώντας τις εντολές του εργοδότη του, απαιτώντας όμως σταθερά τις μισθοφορικές αποζημιώσεις από τον Ανδρόνικο.
Η δολοφονία του Ρογήρου το 1305 στην Αδριανούπολη, από κάποιον που είχε αδικήσει, προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση της ομάδας του. Έως το 1311, οι Καταλανοί λυμαίνονταν την ελληνική χερσόνησο, όπου επιδίδονταν σε ανείπωτες σφαγές και καταστροφές, πρωτόγνωρης ωμότητας και βίας. Κύριος στόχος τους ήταν η Θράκη, η οποία ερημώθηκε. Τελικά κατέλαβαν την Αθήνα και την εξουσία στο Δουκάτο των Αθηνών, έως το 1388.
Η αδυναμία του Ανδρόνικου να αναστρέψει την καταστροφική πορεία του κράτους, η πείνα, η φορολογία, η ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, αλλά και η ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, τον κατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Ο γιος του, Μιχαήλ Θ΄, πέθανε πρόωρα. Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος ενεπλάκη στην υπόθεση δολοφονίας του αδελφού του Μανουήλ, και για το λόγο αυτό ο Αυτοκράτορας παππούς του τον αποκήρυξε. Ο νεαρός Ανδρόνικος εξεγέρθηκε, και μετά από πολυετείς και όχι πάντα αναίμακτες διαμάχες, ανέλαβε τελικά την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα. Ο Ανδρόνικος Γ΄ εκτόπισε τον Ανδρόνικο Β΄ σε μοναστήρι με το όνομα Αντώνιος, όπου έμεινε ώς το θάνατό του το 1332. Το σώμα του μεταφέρθηκε και ενταφιάστηκε στην μονή του Λιβός.
Αποτίμηση της δράσης του
Παρά τις άοκνες προσπάθειές του και τη βούλησή του για σωτηρία, ο διστακτικός και αδύναμος χαρακτήρας του, αλλά και ορισμένες τραγικά λανθασμένες αποφάσεις, σε συνδυασμό με μια σειρά δυσμενών εξωτερικών εξελίξεων, ανέστειλαν την όποια αμυδρή ελπίδα ανάκαμψης του κράτους είχε διαφανεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του.
Αντίθετα η μεγαλύτερη συνεισφορά του συνίστατο στο ότι έλαβε υπό την προστασία του την παιδεία, τα γράμματα και τις τέχνες. Μέγας Λογοθέτης του υπήρξε ο Θεόδωρος Μετοχίτης ενώ στην Αυλή του είχαν συγκεντρωθεί λόγιοι, ποιητές, ιστορικοί και θεολόγοι.
Οικογένεια
Το 1272, ο Ανδρόνικος νυμφεύτηκε την Άννα των Άρπαντ, κόρη του βασιλιά Στέφανου Ε΄ της Ουγγαρίας. Η μητέρα του Στεφάνου Ε΄, η Μαρία Λασκαρίνα, ήταν κόρη του Θεοδώρου Α΄ Αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Παρά το γεγονός ότι ο γάμος αυτός είχε κανονιστεί από τον πατέρα του Μιχαήλ Η΄ για λόγους πολιτικούς, ωστόσο η αγάπη μεταξύ του ζεύγους ήταν τέτοια, που ο Ανδρόνικος επηρεάστηκε έντονα από τον θάνατο της συζύγου του, το 1281. Δύο τέκνα γεννήθηκαν από τον γάμο αυτό:
- Μιχαήλ Θ΄ 1277-1320, ο οποίος διετέλεσε συναυτοκράτορας. Γιος του ήταν ο Ανδρόνικος Γ’.
- Κωνσταντίνος π. 1278-1335, ο πορφυρογέννητος, ο οποίος έλαβε τον τίτλο του δεσπότη. Ο ανιψιός του Ανδρόνικος Γ΄ τον φυλάκισε και τον ανάγκασε να γίνει μοναχός.
Το 1284, ο Ανδρόνικος Β΄ νυμφεύτηκε εκ νέου με τη Γιολάντα, κόρη του Γουλιέλμου Ζ΄ μαρκησίου του Μομφερράτου και της Βεατρίκης της Καστίλης. Ο γάμος αυτός έδωσε την δυνατότητα στον Ανδρόνικο Β΄ να κατοχυρώσει τον τίτλο τού « βασιλιά της Θεσσαλονίκης », τον οποίον έφερε ο πεθερός του και να θέσει τέλος στις διεκδικήσεις της οικογένειας του Μομφερράτου στην Θεσσαλονίκη[. Η μητέρα της Γιολάντας, η Βεατρίκη ήταν τρισεγγονή του Ισαακίου Β’ Αγγέλου[ και τρισεγγονή της Ευδοκίας Κομνηνής[. Βαπτισμένη ως « Ειρήνη », η δεύτερη αυτή σύζυγος του έδωσε τέσσερα τέκνα:
- Ιωάννης 1286-1307, ο οποίος νυμφεύθηκε την Ειρήνη, μία εκ των κορών του υπουργού Νικηφόρου Χούμνου, ενώ απεβίωσε δίχως απογόνους,
- Θεόδωρος 1290-1338, ο οποίος διαδέχτηκε την μητέρα του και κατέστη Μαρκήσιος του Μομφερράτου στην Ιταλία, όπου ίδρυσε μία νέα δυναστεία των Παλαιολόγων.
- Σιμωνίς 1294-μετά το 1336, παντρεύτηκε το 1299 τον Στέφανο Ούρος Β΄ της Σερβίας.
- Δημήτριος π.1297-μετά το 1343, κυβερνήτη της Θεσσαλονίκης. Η κόρη του Ειρήνη παντρεύτηκε τον Ματθαίο Καντακουζηνό.
Επιθυμώντας να ακολουθήσει το λατινικό τυπικό, η Ειρήνη ζήτησε η Αυτοκρατορία να μοιραστεί μεταξύ όλων των τέκνων του Ανδρόνικου Β΄, ώστε να εξασφαλίσει με αυτό τον τρόπο μερίδιο κληρονομιάς και για τα δικά της τέκνα, σε βάρος του Μιχαήλ Θ΄. Όταν ο Ανδρόνικος Β΄ αρνήθηκε, η Ειρήνη εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη με τους γιους της και εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη, από όπου δεν έπαψε να μηχανορραφεί σε βάρος του συζύγου της[. Απεβίωσε εκεί το 1317.
Ο Ανδρόνικος Β’ είχε και δύο νόθα τέκνα:
- Ειρήνη, παντρεύτηκε τον Ιωάννη Β’ Άγγελο άρχοντα της Θεσσαλίας.
- Μαρία, παντρεύτηκε τον Τοκτά Μποργιζίν, χάνο της Χρυσής Ορδής των Μογγόλων.
Νομίσματα
Ο Ανδρόνικος Β’ εισήγαγε τα τορνέζια εκ κράματος. Εκτός από αυτά έκοψε χρυσά υπέρπυρα, αργυρά βασιλικά, τραχέα χαλκά και χάλκινα τεταρτηρά.
Στο υπέρπυρον εικονίζεται γονατιστός αριστερά από το Χριστό, ενώ στην πίσω όψη εικονίζονται τείχη πόλεως με πύργους και την προτομή της Θεοτόκου στη μέση. Τα νομισματοκοπεία ήταν στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη.