Βυζαντινοί Αυτοκράτορες: Πρώτοι και τελευταίοι

Αριθμοί & Στατιστικές για τους Αυτοκράτορες

Οι Πρώτοι
Ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337) θεωρείται ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας. Δεν υπάρχει ομοφωνία επ’ αυτού. Αρκετές πηγές θεωρούν τον Μέγα Θεοδόσιο (379-395) πρώτο αυτοκράτορα, άλλες τον γιο του Αρκάδιο και μερικές τον Ηράκλειο (610-641).
Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας που κυβέρνησε με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Ήταν επίσης ο πρώτος Χριστιανός Αυτοκράτορας. Βαφτίστηκε λίγο πριν το θάνατό του.
Ο Ευτρόπιος που υπηρέτησε υπό τον Αρκάδιο (395-408) ήταν ο πρώτος ευνούχος που έγινε Ρωμαίος Ύπατος.
Ο Ουάλης (364-378) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που σκοτώθηκε σε μάχη. Εξαφανίστηκε στην Αδριανούπολη μαχόμενος κατά των Βησιγότθων.
Τα χαρακτηριστικά μπιχλιμπίδια (pendilia) και τα κιτς στολίδια που κρέμονταν στο αυτοκρατορικό στέμμα, πρωτοφορέθηκαν από τον Μαρκιανό (450-457). Αν και στην πορεία των αιώνων, το σχέδιο του στέμματος άλλαζε, τα μπιχλιμπίδια παρέμειναν τουλάχιστον μέχρι την εποχή του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου (1391-1425).
Ο Μαρκιανός ήταν επίσης ο πρώτος που εστέφθη από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Με αυτόν τον τρόπο εγκαινίασε ένα τυπικό που ακολούθησαν σχεδόν όλοι οι μετέπειτα ηγεμόνες. Αυτή η πρακτική χάρισε στους πατριάρχες (και αργότερα στους Πάπες που το επέβαλαν στους δυτικούς μονάρχες) τεράστια πολιτική δύναμη.
Ο Λέων Α’ ο Θραξ (457-474) δημιούργησε το Σώμα των Εξκουβιτόρων, δηλαδή της ανακτορικής φρουράς. Πολλοί μεταγενέστεροι αυτοκράτορες είχαν το αξίωμα του κόμη των Εξκουβιτόρων (Φρούραρχος) και άρπαξαν την εξουσία εκμεταλλευόμενοι τη θέση τους.
O Ζήνων (474-475 & 476-491) -ο επονομαζόμενος και «Βάρβαρος»- ήταν Ίσαυρος (από την περιοχή του Ταύρου της Μ. Ασίας) και ο πρώτος «βάρβαρος» (δηλαδή εκτός της κρατούσης Ελληνορωμαϊκής ελίτ) στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης.
Η πρώτη βίαιη αλλαγή καθεστώτος στην Κωνσταντινούπολη από την ίδρυσή της ήταν το πραξικόπημα του Φωκά κατά του Μαυρικίου (602). Ο Μαυρίκιος ήταν επίσης ο πρώτος που εκτελέστηκε από το διάδοχό του (ο Φωκάς ήταν ο δεύτερος).
O Φωκάς (602-610) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που χρησιμοποίησε τις ποινές του ακρωτηριασμού και της τύφλωσης εναντίον των αντιπάλων του. Οι ποινές αυτές στη συνέχεια έγιναν συνήθεις πρακτικές στην άσκηση της Βυζαντινής εξουσίας.
Ο πρώτος αυτοκράτορας που ακρωτηριάστηκε ήταν ο γιος του Ηρακλείου Ηρακλεωνάς. Υποτίθεται ότι ο ακρωτηριασμός στερούσε τα δικαιώματα στην εξουσία από τον παθόντα. Ακρωτηριασμός συνήθως σήμαινε κόψιμο της μύτης (όπως στην περίπτωση του Ηρακλεωνά) ή της γλώσσας (όπως στην περίπτωση της μητέρας του) ή κόψιμο ενός άκρου ή τύφλωση.
Ο Φωκάς (602-610) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας με γενειάδα. Πιστεύεται ότι είχε αφήσει γένια (βασικά δεν ξυρίστηκε όταν στέφθηκε) για να κρύψει την ασχήμια του ή μια ουλή. Πριν από αυτόν, οι αυτοκράτορες ήταν καλοξυρισμένοι, κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα, εκτός από τον Ιουλιανό (361-363) που θεωρούσε εαυτόν Έλληνα φιλόσοφο. Μετά τον Φωκά, η γενειάδα έγινε παράδοση και όλοι οι επόμενοι ενήλικοι αυτοκράτορες ήταν γενειοφόροι.
Ο Φωκάς -και πάλι- ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που στέφθηκε σε εκκλησία, ξεκινώντας άλλο ένα μόνιμο χαρακτηριστικό της Βυζαντινού τελετουργικού στέψεως (αλλά και του δυτικού, αργότερα).
Ο Ηράκλειος (610-641) ήταν ο πρώτος που πήρε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς αντί για Καίσαρ. Επίσης καθιέρωσε τα Ελληνικά σαν επίσημη γλώσσα στη θέση των Λατινικών.
Ο Κώνστας Β’ (641-668) που έμεινε στην Ιστορία σαν Κωνσταντίνος Πωγωνάτος, θέσπισε τη διαίρεση της επικράτειας σε Θέματα (επαρχίες). Μια εξαίρετη πρωτοβουλία που υπήρξε η βάση της διοίκησης της αυτοκρατορίας μέχρι το τέλος.
Η πρώτη χρήση του μυστικού όπλου των Βυζαντινών, του Υγρού πυρός, έγινε στην πολιορκία της Πόλης από τους Άραβες (674-678), κατά τη βασιλεία του Κωνσταντίνου Δ’ (668-685) και ήταν η κύρια αιτία της ήττας των Αράβων. Μια πρώτη μορφή του όπλου είχε χρησιμοποιηθεί και κατά την εξέγερση του Βαλεντινιανού, το 645.
Ο Ιουστινιανός Β’ ο Ρινότμητος (685-695 & 705-711) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που έβαλε και την εικόνα του Χριστού στο νόμισμα που εξέδωσε (μαζί με το έμβλημα Servus Christi).
Μετά την πρώτη εκθρόνισή του, ο Ιουστινιανός Β’ εξορίστηκε στη Χερσώνα, στην Κριμαϊκή χερσόνησο, απ’ όπου δραπέτευσε και κατέφυγε στο βασίλειο των Χαζάρων. Εκεί, παντρεύτηκε την αδελφή του Χάνου που πήρε το ελληνοποιημένο όνομα Θεοδώρα. Όταν ο Ιουστινιανός επέστρεψε στο θρόνο, η Θεοδώρα έγινε η πρώτη αλλοδαπή αυτοκράτειρα του Βυζαντίου.
Ο Λέων Γ’ ο Ίσαυρος (717-741) ήταν αυτός που άρχισε την Εικονομαχία. Ο Λέων ήταν καλός Χριστιανός και εξαιρετικός ηγεμόνας, αλλά η Εικονομαχία ήταν κάκιστη ιδέα.
Η Ειρήνη η Αθηναία (797-802) ήταν η πρώτη γυναίκα που κατόρθωσε να ασκήσει την ανώτατη εξουσία στο Βυζάντιο. Μάλιστα, είχε πάρει τον τίλο «βασιλεύς» και όχι «βασίλισσα». Ενδεχομένως ήταν και η πρώτη που παντρεύτηκε αυτοκράτορα (τον Λέοντα Δ’) μετά από διαγωνισμό ομορφιάς, ένα περίεργο Βυζαντινό έθιμο, δανεισμένο από την Ανατολή, που έλαβε χώρα τουλάχιστον 5 φορές από τον όγδοο έως τον δέκατο αιώνα.
Κωνσταντίνος ΣΤ’ ο Τυφλός (780-797) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που τυφλώθηκε μετά την εκθρόνισή του. Άλλοι 4 αυτοκράτορες είχαν αργότερα την ίδια μοίρα.
Ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας που είχε επισήμως και επώνυμο ήταν ο Μιχαήλ Α’ Ραγκαβής (811-813).
Ο πρώτος διπλωματικός γάμος μεταξύ του Βυζαντίου και της Δύσης πραγματοποιήθηκε την εποχή του Ιωάννη Α’ Τσιμισκή (969-976), που έστειλε την πριγκίπισσα Θεοφανώ (αδελφή του Βουλγαροκτόνου) να παντρευτεί με τον Όθωνα Β’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Θεοφανώ, ασκώντας την αντιβασιλεία, κυβέρνησε τη Γερμανική Αυτοκρατορία για 6 χρόνια.
Ο Αλέξανδρος (912-913) ήταν ο πρώτος Βυζαντινός ηγέτης που χρησιμοποίησε τον τίτλο «αυτοκράτωρ» σε νομίσματα, για να γιορτάσει την έναρξη της αποκλειστικής του βασιλείας και τη λήξη της περιόδου της συμβασιλείας του που διήρκεσε 33 χρόνια, στη σκιά του αδελφού του Λέοντα του Σοφού. Το «αυτο» μπορεί να υποδηλώνει “είμαι εγώ ο ίδιος άρχων και μόνος στο θρόνο, επιτέλους”, αλλά το πιθανότερο είναι πως υιοθέτησε τον τίτλο για να θυμίσει ότι είναι συνονόματος ενός άλλου Μακεδόνα, του Μεγάλου Αλεξάνδρου (που έφερε τον τίτλο «Στρατηγός Αυτοκράτωρ»).
Ο Ισαάκιος Α’ Κομνηνός (1057-1059) ήταν αυτός που εισήγαγε τον Δικέφαλο Αετό σαν σύμβολο εξουσίας. Ο δικέφαλος αετός ήταν μυθικό τέρας των θρύλων της πατρίδας του, της Παφλαγονίας, αλλά είχε χρησιμοποιηθεί σαν βασιλικό έμβλημα και από τους Χεταίους
Οι δύο κεφαλές υποτίθεται ότι συμβολίζουν τη διττή εξουσία του αυτοκράτορα (κοσμική και εκκλησιαστική) ή/και την κυριαρχία του Βυζαντίου σε Δύση και Ανατολή.
Ξεκινώντας από το Βυζάντιο, ο δικέφαλος αετός έγινε ένα από τα πιο διαδεδομένα εραλδικά σύμβολα, αφού μεταξύ των άλλων, απεικονίζεται σήμερα στις σημαίες τριών χωρών.
Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος (1341-1391) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που έκανε επίσκεψη σε ξένη χώρα. Βεβαίως πολλοί άλλοι αυτοκράτορες είχαν ταξιδέψει σε ξένα μέρη, αλλά μόνο στα πλαίσια εκστρατειών και πολεμικών επιχειρήσεων. Ο Ιωάννης Ε’ επισκέφτηκε τη Βενετία σε διπλωματική αποστολή, όπου όμως τον φυλάκισαν εξαιτίας των χρεών του Βυζαντίου.
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος (1449-1453) ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που πήρε τον τίλο «Βασιλεύς των Ελλήνων». Ατυχώς, ήταν και ο τελευταίος…
Οι Τελευταίοι
Ο Ιουλιανός ο Παραβάτης (361-363) ήταν ο τελευταίος ειδωλολάτρης Ρωμαίος αυτοκράτορας.
Ο Μέγας Θεοδόσιος (379-395) ήταν ο τελευταίος Ρωμαίος αυτοκράτορας που κυβέρνησε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ανατολική και δυτική.
Ο Μαυρίκιος (582-602) μάλλον είναι ο τελευταίος ηγεμόνας του Βυζαντίου του οποίου η επικράτεια είχε κάποια ομοιότητα με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία των περασμένων αιώνων. Ο θάνατός του έκλεισε την τελευταία περίοδο της ύστερης αρχαιότητας.
Ο Ρωμύλος Αυγουστύλος ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που έλαβε τέλος το 476. Ο Ρωμύλος πάντως δεν ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας.
Ο Ιουστινιανός Α’ (527-565) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που η μητρική του γλώσσα ήταν τα Λατινικά.
Ο Ιουστινιανός Α’ (527-565) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που είχε ειδωλολάτρες υπηκόους (αν και ισχνή μειοψηφία πλέον). Στο τέλος της βασιλείας του, οι ειδωλολάτρες Ρωμαίοι είχαν εκλείψει.
Ο Ηράκλειος (610-641) ήταν ο τελευταίος Βυζαντινός επικυρίαρχος της Ιερουσαλήμ.
Ο Κώνστας Β’ (641-668) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που πήρε το αξίωμα του Υπάτου (το 642), και έτσι, ήταν ο τελευταίος Ρωμαίος Ύπατος στην Ιστορία.
Ο Μανουήλ Κομνηνός (1143-1180) ήταν ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας που μπορεί να θεωρηθεί πως ήταν ο πιο ισχυρός άνθρωπος του κόσμου στην εποχή του. Αν όχι «πλανητάρχης», τουλάχιστον σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή.
Ο Ανδρόνικος Κομνηνός (1183-1185) ήταν ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας της Κύπρου. Ήταν επίσης ο τελευταίος Έλληνας ηγέτης των Σέρβων που επί των ημερών του έγιναν ανεξάρτητοι και ανερχόμενη δύναμη.
Ο Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος (1328-1341) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας κατά τη βασιλεία του οποίου το Βυζάντιο ήταν εθνικά κυρίαρχο. Ήταν ο τελευταίος πραγματικά ανεξάρτητος ηγέτης με τις δικές του πολιτικές και τους δικούς του πολέμους. Μετά από αυτόν, το Βυζάντιο ήταν στην ουσία υπόσπονδο κράτος είτε των Βενετών είτε των Τούρκων.
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος (1449-1453) ήταν ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας.
byzantium.gr