Το μυστικό των σεΐχηδων -Γιατί οι μοναρχίες του Κόλπου είναι τόσο σταθερές;

Οι χώρες του Κόλπου εξακολουθούν να λειτουργούν, ως έναν βαθμό, ως «φυλές με σημαίες», δηλαδή ως κοινωνίες βασισμένες σε σόγια που μεταμφιέζονται ως κράτη-έθνη.

Ωστόσο, οι ηγέτες της περιοχής φαίνεται να έχουν σκοπό να δημιουργήσουν αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «σημαίες με φυλές», ως κοινωνίες των οποίων η υπηκοότητα υπερισχύει του φυλετικού δεσμού.
Περιπλανηθείτε σε μια παλιά πόλη στον Περσικό Κόλπο και μπορείτε να δείτε αγορές, ένα τζαμί, έναν πύργο ρολογιού, ένα παλάτι. Μπορεί να δείτε τις μπροστινές πόρτες ιδιωτικών κατοικιών. Πολύ μακριά σε απόσταση, ίσως να δείτε πετρελαϊκές εξέδρες και δεξαμενόπλοια που είναι αγκυροβολημένα στην ανοικτή θάλασσα. Αλλά ακόμη και ένας έμπειρος ομογενής μπορεί να χάσει αυτό που ίσως είναι ο σημαντικότερος χώρος της πόλης: Στον δεύτερο όροφο πολλών σπιτιών, ακόμη και στις σύγχρονες βίλες που σημαδεύουν τις νεώτερες γειτονιές, υπάρχει ένα μακρύ δωμάτιο, συχνά διακοσμημένο με τοξωτά παράθυρα, περίπλοκα στολίδια, και ωραία μαξιλάρια και μαξιλάρες. Αυτό το δωμάτιο είναι η αίθουσα του majlis ή του συμβουλίου της φυλής. Χωράει όλους τους άντρες και τις γυναίκες -συναντιούνται ξεχωριστά- από μια εκτεταμένη οικογένεια ή φυλή. Σχεδόν κάθε φυλή στον Κόλπο, πλούσια ή φτωχή, έχει ένα [τέτοιο δωμάτιο].
Η πανταχού παρουσία του majlis βοηθά να εξηγηθεί ένα από τα πιο αινιγματικά χαρακτηριστικά της πολιτικής ζωής στον Κόλπο: Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής εξακολουθεί να κυβερνάται από βασιλείς και εμίρηδες. Θεωρητικά, οι μονάρχες του Κόλπου πρέπει να φοβούνται για τις δουλειές τους. Οι οικονομίες τους υποφέρουν από διαφθορά και εξάρτηση από το πετρέλαιο. Μεγάλες ανισότητες χωρίζουν τους πολίτες από τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Τα ισλαμιστικά πολιτικά ρεύματα, σε συνδυασμό με τον πολιτιστικό εκσυγχρονισμό και μια ροή πληροφοριών που διαφεύγουν ολοένα και περισσότερο από τον κρατικό έλεγχο, θα μπορούσαν εύκολα να τροφοδοτήσουν την πολιτική αστάθεια. Και οι μονάρχες του Κόλπου έχουν λιγότερη θρησκευτική νομιμοποίηση για να βασιστούν σε ταραγμένους καιρούς από όση έχουν οι αντιβασιλείς στην κοντινή Ιορδανία και το Μαρόκο, γιατί κανένας δεν διεκδικεί μια σύνδεση αίματος προς τον Προφήτη Μωάμεθ. Έτσι, αντιστοίχως, οι μελετητές της περιοχής επιθυμούν να προβλέπουν την επικείμενη πτώση των μοναρχών. Και όμως, από το Κουβέιτ μέχρι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ, το Ομάν και την Σαουδική Αραβία, δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Ακόμα και οι σπασμοί της Αραβικής Άνοιξης δεν έκαναν τίποτα για να ανατρέψουν τις πολιτικές δομές στον Κόλπο.
Η μακροζωία των μοναρχιών του Κόλπου δεν είναι μόνο το προϊόν του πετρελαίου ή της ισχύος και του χαρίσματος συγκεκριμένων κυβερνώντων. Πολλή από αυτήν προέρχεται από το majlis, το οποίο διαδραματίζει έναν -σε μεγάλο βαθμό ανεξήγητο- ρόλο στην διαμεσολάβηση μεταξύ των φυλών και του κράτους. Παρόλα αυτά, η σχέση αυτή βρέθηκε υπό πίεση τα τελευταία χρόνια, δυνητικά θέτοντας σε κίνδυνο την σιωπηρή κοινωνική σύμβαση που επέτρεψε στις μοναρχίες να επιβιώσουν, και μέχρι και να ευημερήσουν.
Στην Δυτική πολιτική σκέψη, η κοινωνία των πολιτών –το θεμέλιο της πραγματικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας- είναι ένας αστερισμός οργανώσεων έξω από την κυβέρνηση, μέσω των οποίων οι πολίτες οργανώνονται και καθορίζουν τα κοινά συμφέροντά τους. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν πανεπιστήμια, επαγγελματικές ενώσεις, συνδικάτα, θρησκευτικές οργανώσεις, μέσα μαζικής ενημέρωσης και πολλά άλλα. Η Δυτική κοινωνία των πολιτών συναθροίζεται, ίσως, στην πλατεία της πόλης ή στα επαναστατικά καφενεία της δημόσιας σφαίρας του Habermas. Στον Κόλπο, ο φυλετικός δεσμός, και όχι η ιθαγένεια, κατευθύνει την πολιτική συμμετοχή και, συχνότερα, η πολιτική επικεντρώνεται στα majlis. Σε αυτά τα μεγάλα, φανταχτερά σαλόνια (ή, σε αντίθετη περίπτωση, σε μια πιο υποτυπώδη κινητή σκηνή), τα παράπονα μεταδίδονται και η ισχύς μεταφέρεται μεταξύ κυβερνήτη και κυβερνώντος.
Η ιστορία των majlis εκτείνεται ως πίσω στην προ-ισλαμική εποχή. Ο φυλετικός ηγέτης, ή σεΐχης, συγκαλούσε τακτικά την ευρύτερη οικογένειά του και, περιστασιακά, ο εμίρης ή ο σεΐχης των σεΐχηδων θα συμμετείχε στις συναντήσεις. Ως ένας κυβερνήτης στην Αραβία του έβδομου αιώνα, ο Προφήτης Μωάμεθ είχε παρόμοιες συνελεύσεις για να επιλύσει διαφορές μεταξύ των διαφόρων φυλών της Μεδίνας. Δημιούργησε ένα δίκτυο συμβουλίων που συνδέονταν μέσω περιοδικών διπλωματικών ανταλλαγών.
Αυτό το σύστημα παραμένει ως σήμερα. Τυπικά, η διακυβέρνηση στον Κόλπο βασίζεται στην συνταγματική εξουσία του κυβερνώντος εμίρη, η οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι σχεδόν απόλυτη. (Το Κουβέιτ έχει ένα κοινοβούλιο με ορισμένες πραγματικές εξουσίες, αλλά η περισσότερη εξουσία εξακολουθεί να βρίσκεται στα χέρια του εμίρη του). Οι επίσημοι νόμοι και οι κυβερνητικοί θεσμοί ήταν κατά κύριο λόγο το δημιούργημα αποικιακών αξιωματικών ή Δυτικών συμβούλων στους εγχώριους ηγεμόνες –εξωγενείς δρώντες οι οποίοι δεν γνώριζαν απαραιτήτως τους παραδοσιακούς, ανεπίσημους δεσμούς που έκαναν την κοινωνία να λειτουργεί στον Κόλπο.
Το majlis είναι η κόλλα που δένει την κοινωνία με το κράτος. Στις συνεδριάσεις του majlis τα μέλη θα μπορούσαν να συζητήσουν μια πρόταση γάμου ή την ανάγκη να επιδιορθωθεί ένα δίκτυο ύδρευσης. Οι οικογένειες και οι προύχοντες προσπαθούν να επιλύσουν πιθανές δικαστικές διαφορές. Το πιο σημαντικό, υπόσχονται την υπακοή τους στον εμίρη σε αντάλλαγμα για τις τακτικές επισκέψεις του ή των εκπροσώπων του. Οι διαβουλεύσεις καθιστούν το majlis ένα είδος βαλβίδας ασφαλείας –ένα μέρος όπου ανταλλάσσονται πληροφορίες και τα παράπονα εισακούονται. Αυτό που συζητείται στο majlis βρίσκει γρήγορα τον δρόμο του μέχρι το diwan, ή αλλιώς το συμβούλιο των συμβούλων και εμπίστων του εμίρη, το οποίο βρίσκεται στην κορυφή αυτού του δικτύου των άτυπων συναθροίσεων.
Οι πολίτες τείνουν να εκτιμούν το majlis ως μέσο για να κάνουν τις φωνές τους να ακουστούν αποφεύγοντας την ντροπή που μπορεί να προκύψει από την δημόσια συζήτηση για ευαίσθητα ζητήματα που ενοχοποιούν τις φυλές τους. Οι κυβερνήτες, από την πλευρά τους, αναγνωρίζουν την αξία του majlis ως έναν τρόπο στήριξης των παραδοσιακών δομών εξουσίας. Οι περισσότερες δημόσιες συγκεντρώσεις και συναθροίσεις απαγορεύονται στις χώρες του Κόλπου, αλλά το σύστημα majlis λειτουργεί με ενεργό κυβερνητική υποστήριξη. Ο μεγάλος ηγέτης του Εμιράτου του Sharjah, ένα τμήμα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, πρόσφατα επιχορήγησε νέες αίθουσες majlis , που χτίστηκαν για να φιλοξενήσουν έναν αυξανόμενο τοπικό πληθυσμό.
Άλλα κράτη, όπως το Κουβέιτ, επέλεξαν το πιο επίσημο όχημα των εκλογών για να επιλέξουν ένα σύνολο λαϊκών εκπροσώπων. Αλλά αντί να υπονομεύουν τα φυλετικά συμβούλια, οι εκλογές στο Κουβέιτ έχουν ενισχύσει την επιρροή των συμβουλίων. Επειδή μόνο τα φυλετικά συμβούλια απαλλάσσονται από τις νόμιμες απαγορεύσεις στις συγκεντρώσεις περισσότερων από 20 ατόμων, έχουν γίνει ένας φυσικός χώρος για πολιτικές εκστρατείες, με τους πολιτικούς να παρευρίσκονται στις συναντήσεις διαφόρων φυλών για να επιδιώξουν την υποστήριξή τους.
Παρ’ όλα αυτά, το majlis δεν είναι ένας επίσημος δημοκρατικός θεσμός. Ούτε είναι απομονωμένο από τις αλλαγές στην πολιτική και την κοινωνία. Καθώς τα κράτη της περιοχής έχουν γίνει πιο τυπικά τις τελευταίες δεκαετίες, το εξατομικευμένο στυλ των προηγούμενων χρόνων έχει χάσει κάποια από την αποτελεσματικότητά του. Οι δεσμοί των συγγενών και φίλων υπάρχουν τώρα παράλληλα με τα συμβούλια Δυτικού τύπου, τους φορολογούμενους, και την ισχύ του ιδιωτικού τομέα. Ενόψει αυτών των μετατοπίσεων, τα άτυπα συμβούλια που οργανώνονται γύρω από την αρχή του φυλετικού δεσμού διατρέχουν τον κίνδυνο να καταστούν παρωχημένα.
Περισσότερες αλλαγές πρόκειται να έρθουν. Όπως και μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου, οι χώρες του Κόλπου εξακολουθούν να λειτουργούν, ως έναν βαθμό, ως «φυλές με σημαίες» -κοινωνίες βασισμένες σε σόγια που μεταμφιέζονται ως κράτη-έθνη. Ωστόσο, οι ηγέτες της περιοχής φαίνεται να έχουν σκοπό να δημιουργήσουν αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «σημαίες με φυλές» -κοινωνίες των οποίων η υπηκοότητα υπερισχύει του φυλετικού δεσμού. Τα νέα κρατικά υποστηριζόμενα ιδρύματα, όπως το πρόσφατα εγκαινιασμένο Εθνικό Μουσείο του Κατάρ και το Λούβρο Αμπού Ντάμπι, υπογραμμίζουν την φυλετική κληρονομιά, αλλά φαίνονται [σαν να είναι] σχεδιασμένα να ενσταλάξουν στους πολίτες μια μοναδική, ενωτική εθνική ταυτότητα.
Σε ένα μη δημοκρατικό εμιράτο, ωστόσο, αυτή η αίσθηση εθνικής ταυτότητας συχνά γίνεται συνώνυμη με την πίστη στον εμίρη και, ειρωνικά, στην φυλή του εμίρη. Η Εθνική Ημέρα του Κατάρ, που εισήχθη λίγο πριν από μια δεκαετία, γιορτάζει ως επί το πλείστον την επιτυχία του Qassim al-Thani, ενός κυβερνήτη στις αρχές του 20ου αιώνα και άμεσου προγόνου της σημερινής κυβερνώσας οικογένειας.
Το παλιό κοινωνικό μοντέλο, που βασίζεται ρητά σε πολλαπλές φυλετικές ταυτότητες, επέτρεψε τουλάχιστον έναν βαθμό κατανομής ισχύος μέσω των majlis. Τώρα τα θεμέλια αυτού του συστήματος διαβρώνονται χωρίς να φαίνεται πουθενά μια συμπεριληπτική εναλλακτική διευθέτηση. Ακόμη και τα πανεπιστήμια, οι σύλλογοι, και οι νέοι δημόσιοι χώροι που ξεπηδούν σε ολόκληρη την περιοχή είναι σχεδόν όλα πατροναρισμένα απευθείας από τις κυβερνώσες οικογένειες και είναι μερικές φορές λιγότερο προσβάσιμα στις μη βασιλικές φυλές από όσο τα majlis.
Το μέλλον των μοναρχιών του Κόλπου εξαρτάται από την ικανότητά τους να διατηρούν τη νομιμοποίησή τους μέσω παραδοσιακών μέσων διαβούλευσης, για καλό ή για κακό. Εκείνοι οι ηγέτες που προσπαθούν να αποκοπούν από αυτό το μοντέλο χωρίς να παρέχουν μια εφικτή εναλλακτική λύση -όπως είναι οι πραγματικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις- το κάνουν εις βάρος του εαυτού τους.
Ο ALLEN JAMES FROMHERZ είναι καθηγητής Ιστορίας και διευθυντής του Κέντρου Σπουδών Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Qatar: A Modern History [1].
Ο JAVIER GUIRADO ALONSO είναι διδακτορικός φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Τζόρτζια, στην Ατλάντα. Είναι κάτοχος Μ.Α. στις Σύγχρονες Αραβικές και Ισλαμικές Σπουδές από το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Qatar-Modern-History-Fromherz/dp/1626162034/ref=s…
foreignaffairs.gr