Ο Αριέτο Μπερτόια ( 10 Μαρτίου 1915 – 6 Νοεμβρίου 1978), γνωστός ως Χάρρι Μπερτόια (Harry Bertoia), ήταν Ιταλός γλύπτης και σχεδιαστής, ο οποίος απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα.
Θεωρείται ένας από τους πιο εφευρετικούς βιομηχανικούς σχεδιαστές αλλά και επινοητικούς γλύπτες του 20ού αιώνα.
O Χάρι Μπερτόια γεννήθηκε στις 10 Μαρτίου του 1915 και σε ηλικία δεκαπέντε ετών ταξίδεψε με τον πατέρα του στο Ντιτρόιτ όπου ήταν εγκατεστημένος ήδη ο μεγάλος του αδερφός και αποφάσισε να εγκατασταθεί εκεί μόνιμα. Γράφτηκε στο τεχνικό γυμνάσιο Cass Technical High School όπου έμαθε την τέχνη του χειροποίητου κοσμήματος.
Το 1938 γράφτηκε στο Art School of the Detroit Society of Arts and Crafts, γνωστό πλέον ως College for Creative Studies. Την επόμενη χρονιά, το 1939, έλαβε υποτροφία για να σπουδάσει στο Cranbrook Educational Community, όπου γνώρισε τους Γουόλτερ Γκρόπιους (“Walter Gropius”), ‘Εντμουντ Μπέικον (“Edmund Bacon”), και Σάρλ και Ρέι Έαμς (“Charles και Ray Eames”), ιδρύοντας παράλληλα το δικό του μεταλλουργικό στούντιο εκεί. Στη συνέχεια διδάσκει στο ίδιο κολλέγιο από το 1939, σταματώντας το 1943 διότι υπήρχε περιορισμός υλικών λόγω πολέμου.
Εξ’ αιτίας του πολέμου οι τιμές των μετάλλων ανέβηκαν και ο Μπερτόια συγκεντρώθηκε στην κατασκευή κοσμημάτων, και πιο συγκεκριμένα στην κατασκευή βερών για το γάμο των Σάρλ και Ρέι Έαμς (“Charles&Ray Eames”) αλλά και για την σύζυγο του Έντμουντ Μπέικον (“Edmund Bacon”). Αργότερα, το 1943, παντρεύτηκε τη Μπριζίτα Βαλεντίνερ (“Brigitta Valentiner”) και μετακόμισε στην Καλιφόρνια για να εργαστεί μαζί με τους Σάρλ και Ρέι Έαμς. Δούλεψε εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου, το Σεπτέμβριο του 1945. Κατά τη διάρκεια επίσης του πολέμου, ο Μπερτόια εργάστηκε με τους Τσαρλς και Ρέι Ιμς στην Evans Products Company αναπτύσσοντας νέες τεχνικές για το κόντρα πλακέ και ταξίδεψε στη Βενετία και την Καλιφόρνια. Το 1940 γνωρίζει τη Μπριζίτα Βαλεντίνερ και παντρεύονται το 1943 στο Λος Άντζελες.
Το 1946 ήταν ένα σημαντικό έτος για τον Μπερτόια αφού έγινε αμερικανικός πολίτης. Τότε εγκαταστάθηκε στο Μπέλλι της Πενσυλβάνιας κοντά στο Knoll factory και δημιούργησε το δικό του εργαστήριο γλυπτικής και σχεδίου, καθώς και ένα στούντιο μαζί με τους Χάνς και Φλόρενς Κνόλλ (“Hans& Florence Knoll”). Εκεί παρήγαγε όλα τα επιτυχή σχέδιά του για την Knoll.
Συγκεκριμένα τη δεκαετία του ΄50 με παράκληση του Hans και της Florence Knoll o Μπερτόια σχεδίασε μια σειρά από καρέκλες και γι’ αυτές έγινε διάσημος. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου κατασκεύασε πέντε έπιπλα από δομικό πλέγμα-εκ των οποίων η διάσημη καρέκλα Διαμάντι (Diamond Chair) και την Bird lounge chair and ottoman η οποία είναι εξέλιξη της πρώτης και είναι κατασκευασμένες από ράβδους χάλυβα – γνωστά από την συλλογή Μπερτόια για Κνόλλ. Για την πρώτη δε, πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας αφού είναι σχεδόν χειροποίητη. Η Diamond Chair έμοιαζε σε μεγάλο βαθμό με μια καρέκλα κατασκευασμένη από τους Τσαρλς και Ρέι Ιμς γι’ αυτό και ο διανομέας τους Χέρμαν Μίλλερ, μήνυσε τον Μπερτόια νικώντας και στο δικαστήριο. Τελικά όμως, εκδόθηκε άδεια για την παραγωγή της καρέκλας του Μπερτόια αφού γνώριζαν όλοι το μεγάλο διάστημα όπου οι Ιμς και ο Μπερτόια συνεργάζονταν άρα κάτι τέτοιο θα ήταν επακόλουθο.
Άλλα σημαντικά έργα του ήταν η side chair και το bench τα οποία συνέβαλαν και αυτά στην επιτυχία του Μπερτόια ως βιομηχανικός σχεδιαστής. Οι καρέκλες του Μπερτόια, ήταν μια επέκταση των γλυπτών του αφού σύμφωνα με τον ίδιο “Οι καρέκλες αποτελούνταν κυρίως από αέρα όπως και το γλυπτό”.
Στη μέση της δεκαετίας του 1950, τα έπιπλα αυτά είχαν τόση μεγάλη επιτυχία στην αγορά που ο μισθός του Μπερτόια του επέτρεψε να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη γλυπτική. Το 1953, χάρη στον σχεδιαστή αλλά και φίλο του Μπερτόια, Έερο Σάαρινεν (“Eero Saarinen”), δέχτηκε την πρώτη του παραγγελία: την κατασκευή ενός γλυπτού για το τεχνικό κέντρο του General Motors. Το 1955, ο Έερο Σάαρινεν, παρήγγηλε την κατασκευή του βωμού του παρεκκλησίου του Massachusetts Institute of Technology. Το 1957, έλαβε μία υποτροφία του Ιδρύματος Graham στο Σικάγο.
Το 1960, ο Χάρρι Μπερτόια ξεκίνησε την κατασκευή ηχητικών γλυπτών. Προσπαθούσε να καταλάβει πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί το μέταλλο έτσι ώστε να δημιουργήσει έναν ήχο. Με τους ήχους των γλυπτών που έφτιαξε, κατέγραψε γύρω στα 10 άλμπουμ, με τον τίτλο Sonambient.
Μέχρι τον θάνατό του ο Μπερτόια δημιούργησε πάνω από 50 δημόσια γλυπτά εκτεθειμένα σε πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και στο εξωτερικό. Εργάστηκε για γνωστούς αρχιτέκτονες της εποχής όπως ο Έερο Σάαρινεν (” Eero Saarinen”),ο Χένρι Ντρέιφους (“Henry Dreyfuss”), ο Κέβιν Ρος (“Kevin Roche”), ο Μινόρου Γιαμασάκι (“Minoru Yamasaki”), ο Έντουαρντ Ντούρελλ Στόουν (“Edward Durell Stone”) και ο Ίεο Μίνγκ Πέι (“Ieoh Ming Pei”).
Ο Μπερτόια πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα στα 63 του χρόνια, στις 6 Νοεμβρίου του 1978.
Ο Μπερτόια ως Γλύπτης
Η καριέρα του ως γλύπτης ξεκίνησε το 1940 δημιουργώντας μικρά γλυπτά εμπνευσμένα από τη φύση και κυρίως από το πεύκο. Κύριο xαρακτηριστικό αυτών των γλυπτών ήταν η γεωμετρία ,ο ρυθμός και η επανάληψη. Η πρώτη έκθεση γλυπτών του έγινε το 1951 στο Knoll Associates Showroom στη Νέα Υόρκη.
Το 1970 ο Χάρι Μπερτόια μαζί με το γιό του Βαλ, δημιούργησαν αφηρημένα, σχεδόν αιωρούμενα μεταλλικά έργα διαφορετικών μορφών, μήκους και πάχους προκειμένου να επιτευχθεί μια σειρά ήχων. Ειδικότερα, τα γλυπτά αυτά, παρήγαγαν καθαρούς και ιδιαίτερους τόνους με το άγγιγμα ή τον αέρα. Ο Μπερτόια ονόμασε το τονικό αυτό περιβάλλον που δημιουργούσαν τα γλυπτά του Sonambient και πλέον υπάρχουν οι ήχοι αυτοί καταγεγραμμένοι σε CD.
Επίσης, ασχολήθηκε και με το χειροποίητο κόσμημα φτιάχνοντας καρφίτσες, δαχτυλίδια κτλ και χρησιμοποιώντας ασήμι και κράματα άλλων μετάλλων.
Τα έπιπλά του
Μετά τη συνεργασία του με το Σάρλ Έαμς (“Charles Eames”) και τη βοήθειά του στην κατασκευή της καρέκλας Wire, ο Μπερτόια εγκατέλειψε τον Έαμς το 1950. Κατά αυτόν τον τρόπο το 1952 κατασκεύασε την καρέκλα Diamant για τους Χάνς και Φλόρενς Κνόλλ (“Hans&Florence Knoll”) για την οποία είπε: “Εάν παρατηρήσετε προσεκτικά αυτήν την καρέκλα θα δείτε ότι είναι κατασκευασμένη από αέρα σα τα γλυπτά. Την διαπερνάει το κενό.” Η καρέκλα αυτή φτιάχτηκε από συγκολλημένο ατσάλι το οποίο σχηματίζει ένα δομικό πλέγμα. Η κατασκευή του είναι αρχικά χειροποίητη: κάθε ατσάλινο σύρμα περάστηκε με το χέρι πριν συγκολληθεί. Για αυτόν το λόγο η καρέκλα μοιάζει με γλυπτό.
Εκτός από αυτή την καρέκλα, ο Μπερτόια κατασκεύασε τέσσερεις ακόμα καρέκλες με την ίδια λογική κατασκευής: μία καρέκλα τραπεζιού (Bertoia side chair), μία πολυθρόνα (Bertoia Bird Lounge) και μία ασσύμετρη καρέκλα (Bertoia Asymmetric). Τα παραπάνω έπιπλα κατασκευάζονται ακόμα από την αμερικάνικη εταιρία Κνολλ.
Φιλοσοφία
Ο Χάρι Μπερτόια δεν υπέγραφε ούτε κατονόμαζε τα έργα του. Πίστευε πως ένα έργο από μόνο του είναι μια υπογραφή και έχει την ικανότητα να εκφράσει την αξία του. Έτσι, επικεντρώνεται κανείς στον καλλιτέχνη και όχι στο έργο. Ο ίδιος ήθελε να αποφύγει αυτά τα όρια της κατηγοριοποίησης του αντικειμένου αλλά και να μην επηρεάσει τη φαντασία ενός παρατηρητή.