Economist : Η γενοκτονία δεν είναι η μοναδική κηλίδα στην ιστορία της Τουρκίας. Είναι και η εκατονταετής συγκάλυψη της

Η ανάμειξη της πολιτικής και της ιστορίας είναι επικίνδυνη. Ο David Rieff, συγγραφέας του “Επαινώντας τη Λήθη”, υποστηρίζει ότι ο εορτασμός των παρελθόντων αδικημάτων μπορεί να γίνει ένα ηθικό στήριγμα, κυνικά εξοπλισμένο ξανά και ξανά για πολιτικούς σκοπούς. Έτσι ακριβώς αισθάνεται η κυβέρνηση της Τουρκίας όταν οι ξένοι χαρακτηρίζουν ως γενοκτονία τον θάνατο ενός και πλέον εκατομμυρίου Αρμενίων στα χέρια των οθωμανικών δυνάμεων το 1915. Στις 29 Οκτωβρίου, η Βουλή των Αντιπροσώπων της Αμερικής ψήφισε να κάνει ακριβώς αυτό. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ήταν εξοργισμένος. “Οι χώρες η ιστορία των οποίων κηλιδώνεται από γενοκτονία, δουλεία και εκμετάλλευση δεν έχουν το δικαίωμα να δώσουν μαθήματα στην Τουρκία”, ανέφερε. Ανέφερε ότι μπορεί να ανακαλέσει ταξίδι στην Ουάσινγκτον που έχει προγραμματιστεί για τις 13 Νοεμβρίου, ωστόσο καθώς ο Economist πήγαινε για εκτύπωση , το σχέδιο για το ταξίδι φαίνεται να επέστρεψε.
Η συντριπτική πλειονότητα των μελετητών, καθώς επίσης 30 χώρες, συμφωνούν ότι οι σφαγές και οι αναγκαστικές απελάσεις των Αρμενίων ισοδυναμούν με γενοκτονία. Ωστόσο, το ψήφισμα του Σώματος φάνηκε να υποκινείται περισσότερο από την επιθυμία επίπληξης του κ. Ερντογάν παρά από τη δέσμευση για την ιστορική αλήθεια. Για δεκαετίες, οι Αμερικανοί νομοθέτες δεν είχαν αναγνωρίσει τη γενοκτονία για να αποφύγουν τις βλαπτικές σχέσεις με την Τουρκία, καίριο σύμμαχο του ΝΑΤΟ. Αυτή τη φορά, οι σχέσεις βρίσκονται στο ναδίρ. Νωρίτερα αυτό το έτος, η Τουρκία αγόρασε ένα ρωσικό αντιπυραυλικό σύστημα, το οποίο θα επιτρέψει στη Μόσχα να κατασκοπεύει Αμερικανικά πολεμικά αεροπλάνα. Τον περασμένο μήνα, ο στρατός της ,εισέβαλε στη βόρεια Συρία για να επιτεθεί σε Κούρδους μαχητές, οι οποίοι ήταν οι πιο στενοί Αμερικανοί σύμμαχοι στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους. Δεν είναι να απορεί κανείς που η αμερικανικη στάση προς την Τουρκία έχει σκληρύνει. Σε λιγότερο από μία ώρα μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου για τη γενοκτονία, το Σώμα ψήφισε υπέρ των οικονομικών κυρώσεων κατά της Τουρκίας. (Για να γίνουν ομως νόμοι, θα πρέπει να εγκριθούν απ το γραφείο της Γερουσίας και του Ντόναλντ Τραμπ, πράγμα απίθανο.) Η πολιτική ήταν ο κύριος λόγος για τον οποίο η Αμερική δεν αναγνώρισε τη γενοκτονία στο παρελθόν και ο λόγος που το έκανε σήμερα.
Η Τουρκία αρνιόταν πάντα τη γενοκτονία, επιμένοντας ότι ο αριθμός των Αρμενίων που έχασαν τη ζωή τους είναι πολύ χαμηλότερος από ότι δείχνουν τα περισσότερα αρχεία, και ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου σκοτώθηκαν πολύ περισσότεροι Οθωμανοί Μουσουλμάνοι. Η κυβέρνηση του κ. Ερντογάν έχει αναφερθεί περιστασιακά στο 1915 χαρακτηρίζοντας το ως τραγωδία, αλλά ποτέ δεν ασχολήθηκε με τη διάκριση μεταξύ δραστών και θυμάτων. Η Τουρκία σήμερα φιλοξενεί περίπου 50.000 Αρμένιους, από τους οποίους σχεδόν όλοι ζουν στην Ιστανμπούλ, η οποία εξαιρέθηκε κυρίως από τις μαζικές απελάσεις. Λίγοι από αυτούς αμφισβητούν τα βασικά γεγονότα της γενοκτονίας. Ωστόσο, πολλοί είναι απρόθυμοι να συμμετάσχουν στην παγκόσμια εκστρατεία αναγνώρισης.
Ξεκινώντας στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μια σειρά σεμιναρίων σε Αμερική και Ευρώπη συγκέντρωσε Αρμένιους της διασποράς και Τούρκους Αρμένιους διανοούμενους. Τα πρώτα έτειναν να εστιάζουν αποκλειστικά στο παρελθόν και στη γενοκτονία. Τα τελευταία προτίμησαν να συζητήσουν το παρόν και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τουρκία και οι μειονότητες της. Ένας από τους Τούρκους Αρμένιους συμμετέχοντες, ο δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ, υποστήριξε ότι τα ψηφίσματα γενοκτονίας εναντίον της Τουρκίας από τρίτες χώρες έχουν κάνει περισσότερο κακό παρά καλό, προκαλώντας εθνικιστική αντίδραση και παρακωλύοντας τον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας. “Πρέπει να διαχωρίσουμε την ιστορία από την πολιτική”, έγραψε τότε. “Ας μην προσπαθήσουμε να επιλύσουμε τις ιστορικές διαφωνίες μας πριν επιλύσουμε τις πολιτικές”.
Λίγα χρόνια αργότερα, ο κ. Dink πυροβολήθηκε έξω από το γραφείο του στην Κωνσταντινούπολη από έναν έφηβο Τούρκο εθνικιστή.
Η μνήμη μπορεί να είναι γεμάτη κινδύνους. αλλά οι κίνδυνοι της λησμονιάς είναι μεγαλύτεροι. Ο Τανέρ Ακκάμ, Τούρκος ιστορικός, έγραψε κάποτε ότι η γενοκτονία έχει γίνει το “συλλογικό μυστικό” της χώρας του. Σχολικά βιβλία στην Τουρκία συνεχίζουν να διδάσκουν ότι οι πορείες θανάτου ήταν μια απαραίτητη και αναλογική απάντηση στις επιθέσεις σε τουρκικά χωριά από Αρμένιους επαναστάτες. Ενα απ αυτά ισχυρίζεται οτι οι Αρμένιοι που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου, πέθαναν ως αποτέλεσμα “δυσκολιών κατά την μεταφορά, δυσμενών καιρικών συνθηκών και επιδημικών ασθενειών”.
Η απόρριψη της ετικέτας της γενοκτονίας από την Τουρκία αποτελεί ένα μόνο μέρος του προβλήματος. Μια μεγαλύτερη ανησυχία είναι η άρνησή της να αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη για ό,τι συνέβη. Για όλες τις κυβερνήσεις της Τουρκίας, η καταδίκη των γεγονότων του 1915, είτε ως γενοκτονία, είτε ως έγκλημα πολέμου ή εθνοκάθαρση, αποκλείεται. Το παρελθόν έχει παγιωθεί. “Δεν έχουν υπάρξει σφαγές και σφαγές στην ιστορία μας”, δήλωσε ο κύριος Ερντογάν πριν από μερικά χρόνια.
Η αντίληψη ότι το τουρκικό κράτος δεν μπορεί να κάνει λάθος έχει αφήσει επίσης ένα σημάδι στο παρόν. Κανένα σημαντικό τουρκικό ειδησεογραφικό πρακτορείο δεν μπορεί να αναφέρει τους δεκάδες αμάχους που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης στη Συρία στη χώρα. Τούρκοι οι οποίοι εναντιώνονται ανοικτά στην εισβολή αντιμετωπιζόμουν τον κίνδυνο διώξεων. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο κ. Ερντογάν επιδιώκει να καταπνίξει τις περισσότερες μορφές διαφωνίας, αλλά και στο γεγονός ότι ιδιαίτερα η κληρονομιά του 1915 έχει καταστήσει ορισμένα θέματα ταμπού. Το τουρκικό κράτος και ο τουρκικός στρατός είναι στο απυρόβλητο . Προτάσεις για το αντίθετο ισοδυναμούν με προδοσία. Ο κ. Ντινκ πίστευε ότι η Τουρκία έπρεπε να γίνει μια πλήρης δημοκρατία πριν μπορέσει να αντιμετωπίσει τη γενοκτονία. Αλλά ίσως η Τουρκία πρέπει να αντιμετωπίσει τη γενοκτονία προτού μπορέσει να γίνει δημοκρατία.
Επαναφορά στα παλιά
Κατά ειρωνεία της τύχης, ο κ. Ερντογάν ήταν εκείνος που κάποτε προσέφερε τις καλύτερες πιθανότητες προόδου. Τουρκία και Αρμενία ξεκίνησαν συνομιλίες για ανανέωση των διπλωματικών σχέσεων και νέο άνοιγμα των συνόρων τους το 2009. Πέντε χρόνια αργότερα, ο κ. Ερντογάν έγραψε ιστορία εκφράζοντας συλλυπητήρια στα θύματα του 1915 και τους απογόνους τους. Αλλά οι συνομιλίες έχουν έκτοτε καταρρεύσει, και η κυβέρνηση είναι τώρα τόσο σθεναρά εθνικιστική όσο και οι προκάτοχοί της. Πριν από δυο χρόνια, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο για να τιμωρήσει τους νομοθέτες που αναφέρουν τη γενοκτονία. Τον προηγούμενο μήνα, οι αρχές απαγόρευσαν συνέδριο για τον αρμενικό πολιτισμό στην Ανατολία. Μετά από μια απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, πολλοί από τους φιλελεύθερους που ενθάρρυναν την Τουρκία να συμβιβαστεί με τη γενοκτονία έχουν σιωπήσει ή εξαναγκαστεί σε εξορία. Η αποκάλυψη ή η αναφορά σε παλαιότερα αδικήματα μιας άλλης χώρας είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει τριβές, και μπορεί ακόμη και να είναι αντιπαραγωγική. Αλλά η συγκάλυψη τους αποτελεί προσβολή για τους νεκρούς και κακή υπηρεσία για τους ζωντανούς. Όπως θα συνειδητοποιήσει η Τουρκία κάποια μέρα, η γενοκτονία δεν είναι η μοναδική κηλίδα στην ιστορία της. Ήταν και ο αιώνας της άρνησης της γενοκτονίας που ακολούθησε.
ΠΗΓΗ