Πώς το λέγαμε / Πώς το λέμε. Κατάργηση ή νόμος γλωσσικής εξέλιξης;

του Χρυσόστομου Τσιρίδη
Με την ευκαιρία της ημέρας της μητρικής γλώσσας.

Σίγουρα ο ως άνω διδάχθηκε και γνωρίζει το “ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΝ”. Ωστόσο με χιουμοριστικό τρόπο λέει πολλά.
.
Είναι γεγονός ότι μέχρι (και) πρόσφατα, πολύ εύκολα καταφεύγαμε στο καταγγελτικό “Καταργούν τα…αρχαία”. Χανόμαστε. Επειγόντως να μάθουν τα παιδιά να κλίνουν σωστά όλο το…”αλέκτωρ” (Δημαρά “η μεταρρύθμιση που δεν έγινε”)
.
ΟΜΩΣ: επρόκειτο όντως για κατάργηση ή μήπως για τον αδήριτο νόμο εξέλιξης των γλωσσών;
Δεν ξέρω πόσο θα συνεισφέρουν τα παραδείγματα που ακολουθούν.
.
Έλεγαν παλιότερα: αγύνης, μονότροπος
Λέμε σήμερα: ανύπαντρος / άγαμος
.
(Σημείωση. Στην πορεία των πραγμάτων, κοινωνικών / πολιτικών /ιδεολογικών κλπ, ανά τους αιώνες, οι λέξεις αυτές νοηματοδοτήθηκαν διαφορετικά.
.
Το διευκρινίζω με ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
Λ.χ Ο ΦΗΜΙΟΣ “μονότροπος” όντας, πήρε στην υπηρεσία του την μητέρα του Ομήρου και τον μικρό Όμηρο. Ο Όμηρος αργότερα βέβαια…ανταπέδωσε, χαρίζοντας στον δάσκαλο και μέντορά του την αθανασία, δίνοντάς του έναν καλό ρόλο στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, (κάτι που έκανε και με πολλούς άλλους που τον βοήθησαν=Μέντης, Νοήμων, Μέντορας, Τυχίος κλπ).
.
Να επανέλθουμε στο θέμα μας όμως, οπότε και θα φανεί γιατί έγραψα κάποια
επιπλέον πληροφοριακά εκτός θέματος:
.
Σήμερα η λέξη “μονότροπος” παραπέμπει αλλού: Μονόχνωτος ιδιότροπος αντικοινωνικός, οπότε θα… ΑΔΙΚΟΥΣΑΜΕ τον Φήμιο (ΚΑΙ τον Όμηρο) εάν επιμέναμε να διατηρήσουμε και σήμερα “αναλλοίωτη” την έκφραση του βιογράφου του Ποιητή.
.
Για τα επόμενα ασχολίαστα παραδείγματα, ας κάνει ο καθένας το σχόλιο που ο ίδιος νομίζει σωστό.
.
Έλεγαν πριν: Ο μονωθείς από γυναικός
Λέμε σήμερα: ο χήρος ή ο χωρισμένος
(Αντίστοιχα για την γυναίκα: Η μονωθείσα από ανδρός)
Φαντάζεστε να λέγαμε υποχρεωτικά “ο μονωθείς από γυναικός”;
Ή έστω “απομονωθείς…”; Πού παραπέμπουν ΣΗΜΕΡΑ οι λέξεις πλέον;
.
Έλεγαν παλιότερα: Οι προσήκοντες τω γένει
Λέμε σήμερα: Οι συγγενείς, οι οικείοι, ομογενείς
(Πού είναι η… κατάργηση;)
.
Έλεγαν..κάποτε: Κατά το παρείκον των καιρών
Σήμερα: από καιρό σε καιρό, στο (με το) πέρασμα του χρόνου
.
Πριν: εύκαιρος σιγή
Τώρα: Πλήθος εκφράσεων: βρήκες την ώρα να μιλήσεις / καλύτερα να μην μιλούσες τότε/ Τί ήθελες και μίλησες/ κακώς, πολύ κακώς που απάντησες κλπ.
(Γιατί “σιγή” και “εύκαιρος”… σήμερα σημαίνουν άλλα)
.
Έλεγαν: σκιρτώσα νεότης (με την αρνητική έννοια της…ανυπάκουης νιότης)
Σήμερα: παρορμητική νιότη, αλλά και γεμάτη ανησυχίες, αναζητήσεις.
.
Έλεγαν παλιά: χηρωσταί (όπως τους εννοεί ο Όμηρος: δατέονται=μοιράζονται κλήρο μακρινού συγγενή).
Σήμερα:Ευκαιριακοί κληρονόμοι της περιουσίας ενός άκληρου(=άτεκνου) μακρινού…θείου, με αρκετό άρωμα…τυχάρπαστου λαμόγιου.
.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα παραδείγματα είναι ελάχιστα ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ.
Διάλεξα λέξεις-εκφράσεις οι οποίες ακόμη ΚΑΙ “μεταφρασμένες”
ΟΥΤΕ λέγονται, ως έχουν, ΟΥΤΕ μας λένε κάτι ΠΛΕΟΝ(!). (λ.χ προσήκοντες τω γένει).
.
Η ΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗ Ελληνική γλώσσα ΩΣΤΟΣΟ φέρει μέσα της το νοηματικό παρελθόν της,ΑΛΛΑ με τον “δικό της τρόπο”, κατά πως θα έλεγε ο Εθνικός μας Ποιητής (λ.χ συγγενείς). Είναι αυτό…Κατάργηση ή ζωτική αναγκαιότητα της γλώσσας;
.
Αρκεί να σεβόμαστε την αυτάρκειά της σε ΤΥΠΟΥΣ και “τωρινά-επίκαιρα” ΝΟΗΜΑΤΑ και να την διδάσκουμε ανάλογα. Τίποτε δεν καταργείται, εκτός από το….
“παρεληλακώς- παρεληλακυία-παρεληλακός”. Παλιός τύπος, αλλά ΟΧΙ “γλώσσα” πλέον.
.
ΜΗΤΡΙΚΗ Γλώσσα (που έχει και την γιορτή της) και ΣΧΟΛΕΙΟ (όχι..μουσείο) κάνουν θαύματα.
.
Υ.Γ Στο youtube: “Μνηστηροφονία. Τί σκότωσε τους μνηστήρες”.