Γραφει ο Γιώργος Βενετσανος
Μια επίσκεψη σε κοντινό μας νησί με μεγάλη ιστορική σημασία και γεμάτο μνήμες ιστορικές, εθνικές, θρησκευτικές, αρκεί για να μας πείσει για την ομορφιά του. Εδώ θέλω να τονίσω δυο μνημεία του από τα πολλά που διαθέτει, καθώς και το αρνητικό του στοιχείο που το αφήνουμε για το τέλος.
Το πρώτο είναι το Κυκλικό ταφικό μνημείο του 4ου αι. π.Χ, πρόκειται για έργο μνημειακής κατασκευής που περικλείει τέσσερις ταφές. «Χρονολογείται περί το 375 π.Χ, εποχή κατά την οποία η τέχνη των ταφικών μνημείων στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στην Αττική, βρίσκεται στο απόγειό της.
Το κυκλικό ταφικό μνημείο στην περιοχή «κολώνες»
Λόγω της περίοπτης θέσης του, το μνημείο ερμηνεύτηκε ως πύργος-παρατηρητήριο, ως φρυκτώρια, ακόμη και ως ναός του Αίαντα. Ο ταφικός προορισμός του μνημείου διαπιστώθηκε μόλις τη δεκαετία του ΄90 ύστερα από ανασκαφική έρευνα που πραγματοποίησε η Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Ο υψηλός περίβολος, 3.70μ. , ήταν κατασκευασμένος από 6 σειρές περίτεχνα λαξευμένων λιθοπλίνθων τις οποίες εσωτερικά συγκρατούσε αργολιθοδομή. Κατά την αναστήλωση επανατοποθετήθηκαν συνολικά 121 λιθόπλινθοι (99 αρχαίες και 22 από νέο υλικό) και ανακατασκευάστηκε η αργολιθοδομή. Στο εσωτερικό του αποκαλύφθηκαν τρεις συλημένες σαρκοφάγοι και μία πυρά κάτω από το όρυγμα της πρώτης. Οι ταφές καλύπτονταν από χαμηλό τύμβο επιστρωμένο με κονίαμα. Η τετράπλευρη κατασκευή στη νότια πλευρά του περιβόλου, αποτελούσε το βάθρο όπου είχε τοποθετηθεί το σήμα των τάφων, ορατό ακόμη και από τη θάλασσα. Το σήμα συνέθεταν πιθανότατα, δύο λήκυθοι και μία επιτύμβια στήλη ανάμεσα τους, όπως συνάγεται από τα ίχνη στήριξης που διακρίνονται στην επιφάνεια του τμήματος της βάσης που διασώθηκε και βρίσκεται τώρα μπροστά από το βάθρο. Τα γλυπτά έφεραν χαραγμένα τα ονόματα των νεκρών. Η αναγνώρισή του ως ταφικού μνημείου μιας εύπορης οικογένειας του νησιού είναι πλέον αδιαμφισβήτητη.»
Η μονή Φανερωμένης και το σπίτι του Σικελιανού
Ένα άλλο σημαντικό μνημείο είναι Το Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης και βρίσκεται μέσα σε μια πευκόφυτη περιοχή, ενώ η μια του πλευρά καταλήγει στην θάλασσα όπου στην άκρη της βρίσκεται το σπίτι όπου έζησε ο Άγγελος Σικελιανός. Στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται η μονή, κατά την αρχαιότητα υπήρχε ναός αφιερωμένος στην Σκυράδα Αθηνά. Στα ερείπια εκείνου του ναού φτιάχτηκε ο πρώτος χριστιανικός ναός τον 13ο αιώνα, ο οποίος καταστράφηκε. Το 1670 ο ερειπωμένος ναός ανοικοδομείται από τον Μεγαρίτη Λάμπρο Κανέλλο, που οραματίστηκε την Παναγία, η οποία τον προέτρεψε να έρθει στο νησί για αυτό τον σκοπό. Ο Λάμπρος Κανέλλος πήγε στο Μεγάλο Πεύκο και πέρασε απέναντι όπου ερεύνησε τα ερείπια του ναού που είχε καταστραφεί και βρήκε την εικόνα της Παναγίας και ξεκίνησε την ανοικοδόμηση του. Ο άνθρωπος αυτός στη συνέχεια μόνασε και ανέλαβε την ηγουμενία της με το όνομα Λαυρέντιος.
Αρχιτεκτονικά η Μονή είναι ρυθμού: Τρίκλιτου βασιλικής μετά τρούλου και πολύ-τρούλου ή άλλως πεντα-τρούλου βασιλικής, διότι στις τέσσερεις άκρες της στέγης φέρει ανά ένα πυργοειδή τετράγωνο θολίσκο. Οι πυργίσκοι αυτοί είναι ναϋ-δόσχημοι, με τρεις κόγχες οι οποίες εσωτερικά είναι ημικυκλικές και εξωτερικά είναι ημιεξάγωνες. Η αγιογράφηση του καθολικού έγινε το 1735 από τον αγιογράφο Γεώργιο Μάρκου που κατάγονταν από το Άργος, και τους μαθητές του, με την τεχνική της νωπογραφίας και περιλαμβάνει ένα πλήθος 3.500 μορφών.
Το μοναστήρι διαθέτει και μουσείο το οποίο βρίσκεται εντός του Ναού των Αγίων Αποστόλων που είναι κτίσμα του 1661. Εκεί φυλάσσονται περίτεχνες λειψανοθήκες με άγια λείψανα, Ιερά Σκεύη, όπλα και ξίφη οπλαρχηγών της Επανάστασης του 1821, χειρόγραφα στα τουρκικά, τούρκο-αραβικά, ελληνικά, καθώς και φορητές εικόνες, μανουάλια βυζαντινοαραβικής τεχνοτροπίας, και ένα ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι του 1744, Επίσης στον αύλειο χώρο της Μονής υπάρχει ο τάφος του οπλαρχηγού και Φρουράρχου της Ακροπόλεως, Ιωάννη Γκούρα που σκοτώθηκε από τις επιθέσεις των Τούρκων, προς κατάληψη αυτής. Η εθνική δράση της Μονής στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και κατά την Επανάσταση του 1821 κρίνεται ως εξαιρετικά αξιόλογη μιας και ηγούμενος της Γρηγόριος Χατζηθανασίου – Κανέλλος, ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας συνετέλεσε ώστε η Σαλαμίνα να βοηθήσει στον ιερό αγώνα για την ελευθερία και ήταν αυτός που οδήγησε τους οπλοφόρους στην πολιορκία της Ακροκορίνθου. Επίσης κατέστησε τη Σαλαμίνα το 1826 κέντρο Διοικήσεως και στρατόπεδο.
Παράλληλα η μονή λειτούργησε ως κέντρο κατηχήσεως στον Εθνικό Αγώνα, αποθήκη πυρομαχικών για τις εκστρατείες της Ανατολικής Ελλάδος και ασφαλές καταφύγιο πολεμιστών οι οποίοι πραγματοποιούσαν τις συναντήσεις των οπλαρχηγών για την πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων στους χώρους του. Επίσης λειτουργούσε και σαν νοσοκομείο για πληγωμένους αγωνιστές, που μεταφερόντουσαν εκεί για περίθαλψη και θεραπεία. Παράλληλα συντηρούσε γέροντες και γυναικόπαιδα που είχαν καταφύγει στη Σαλαμίνα και στη Μονή για προστασία.
Οι οπλαρχηγοί του αγώνα οχυρώνοντας το ακρωτήριο Βούδουρο στα Μέγαρα και άλλες επίκαιρες θέσεις, κατέστησαν τη Μονή απροσπέλαστη στους εχθρούς και ποτέ δεν κυριεύτηκε απο τους Τούρκους. Βέβαια σε αυτό βοήθησαν και τα προνομία που είχε μιας και ήταν στη διάθεση και εξουσία του εξοχότατου «Καπουντάν» Καπουδάν Πασσά, δίνοντάς του κάθε χρόνο οικειοθελώς, φόρο δεκάτης για τις κυψέλες που κατείχαν καθώς και μέλι.
Αυτά είναι δυο ελάχιστα παραδείγματα της ιστορίας του νησιού το οποίο είναι πανέμορφο και με πεντακάθαρες θάλασσες, τουλάχιστον από την πλευρά που βλέπει προς το αιγαίο. Πάμε όμως τώρα στα δύσκολα, αυτός ο επίγειος παράδεισος κινδυνεύει να γίνει παρανάλωμα του πυρός.
Οι φωτογραφίες είναι από την περιοχή κοντά στην περιοχή «κολώνες» και αποτελούν αψευδή μαρτυρία της ασυνειδησίας, απρονοησίας, αδιαφορίας; Ορισμένων ανθρώπων που αν τους πεις κάτι κακό για τον τόπο τους μπορεί να τσακωθείς μαζί τους. Οι ίδιοι όμως δεν διστάζουν να πετούν ξερόκλαδα διπλά στο δάσος, σε σημείο βέβαια που υπάρχουν δημοτικοί κάδοι, αλλά αυτό είναι ακόμη χειρότερο γιατί δείχνει και αδιαφορία της οικείας Δημοτικής αρχής.
Έχουμε και λέμε λοιπόν, ξερόκλαδα που σχηματίζουν μικρά λοφάκια στις παρυφές πευκοδάσους ε, θέλει πολύ; Ένας ανόητος νεοέλληνας να περάσει από αυτούς που πετάνε άκριτα το αναμμένο τσιγάρο έξω από το αυτοκίνητο, για να μην μιλήσουμε για κακόβουλη ενέργεια και η καταστροφή έγινε.
Εν πάση περίπτωση όμως είναι κρίμα να δούμε το πευκοδάσος της Σαλαμίνας να καίγεται από ανοησία ή αδιαφορία, ας μεριμνήσουν γρήγορα οι τοπικές αρχές να απομακρύνουν αυτά τα ξερόκλαδα που βρίσκονται εκτός από τα σημεία που ανέφερα και σε άλλα, όπου βλέπεις κομμένα κλαριά που έχουν ξεραθεί να βρίσκονται κάτω από πεύκα, λειτουργώντας έτσι ως προσάναμμά αν τυχών συμβεί το απευκταίο. Είναι θαύμα και ευτύχημα που δεν έχει γίνει κάτι τραγικό μέχρι σήμερα. Αν όμως δεν κινηθούν γρήγορα κάτοικοι και Δήμος και πολιτεία, αύριο θα κλαίμε όλοι μας, γιατί και με τέτοιες λογικές δεν μας σώζει κανένα πυροσβεστικό, κανένα αεροσκάφος όσο υλικό πυρόσβεσης και να παίρνει. Η ουσία ως πολίτες και το κυριότερο ως κράτος είναι να προλαμβάνουμε τα γεγονότα ώστε να μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι θα έχουμε δάση και αύριο.
Η καλύτερη πυρόσβεση είναι η πρόληψη και αυτή δυστυχώς δεν την είδα στο κατά τα άλλα πανέμορφο και με βαθιά ιστορία νησί της Αττικής. Η Σαλαμίνα είναι μεν κοντά, άλλα φαίνεται ότι είναι μακριά τόσο, που να μην φτάνει το χέρι της πολιτικής προστασίας στα βασικά τουλάχιστον.