«Άνθρωπος-κουτί» στις σκάλες του Εθνικού θεάτρου στην Ομόνοια.
Έτσι κατάντησε η Ελλάδα, η Αθήνα και η αξιοπρέπειά μας…
Γιώργος Π. Αποστολόπουλος
Σημαντικές στιγμες δόξας του εθνικού θεάτρου….
1880
Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ λαμβάνει δωρεά 10.000 αγγλικές λίρες από τον ομογενή Ευστράτιο Ράλλη και αποφασίζει να τις χρησιμοποιήσει για την ανέγερση Εθνικής Σκηνής.
1891
Μπαίνουν τα θεμέλια του θεάτρου, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου, σε οικόπεδο του Νικόλαου Θων. Το θέατρο χτίζεται με βάση τα σχέδια του γνωστού και για άλλα δημόσια κτήρια Αυστριακού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ.
1900
Ορίζονται: Διευθυντής ο Άγγελος Βλάχος, Γενικός Γραμματέας ο Στέφανος Στεφάνου, Σκηνοθέτης ο Θωμάς Οικονόμου, Κοσμήτωρ της σκηνής ο Χριστόφορος Ταβουλάρης. Ο Α. Βλάχος παραιτείται πριν από την έναρξη των παραστάσεων -για να επιστρέψει και πάλι ως Διευθυντής από το 1906 έως το οριστικό κλείσιμο του θεάτρου το 1908. Διευθυντής αναλαμβάνει ο Νικόλαος Θων.
1901
7 Νοεμβρίου. Αρχίζει η λειτουργία της Δραματικής Σχολής με καθηγητές τους Θωμά Οικονόμου και Αριστοτέλη Κουρτίδη.
24 Νοεμβρίου. Το Βασιλικό Θέατρο ανοίγει τις πύλες του στο κοινό, με μονόλογο από το έργο του Δημήτρη Βερναρδάκη “Μαρία Δοξαπατρή” και δύο ελληνικές μονόπρακτες κωμωδίες: Δημήτρη Κορομηλά, Ο θάνατος του Περικλέους και Χαράλαμπου Άννινου, Ζητείται υπηρέτης.
1903
30 Δεκεμβρίου. Ανεβαίνει η Ορέστεια του Αισχύλου, σε πεζή μετάφραση Γ. Σωτηριάδη. Αυτή η παράσταση υπήρξε και η αφορμή να ξεσπάσει μια μακρόχρονη γλωσσική αντιπαράθεση. Φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής, υποκινούμενοι από τον αρχαιολάτρη καθηγητή τους Γ. Μιστριώτη, κατέβηκαν στην Αγίου Κωνσταντίνου και προσπάθησαν να ματαιώσουν την παράσταση. Τα επεισόδια που προκλήθηκαν, γνωστά ως «Ορεστειακά», είχαν αποτέλεσμα ένα νεκρό και δέκα τραυματίες.
1908
Το Βασιλικό Θέατρο ανακοινώνει ότι διακόπτει τις παραστάσεις του επ’ αόριστον. Το θέατρο παρέμεινε κλειστό, φιλοξενώντας σποραδικά ξένους θιάσους, ως το 1932.
1930
Ιδρύεται το Εθνικό θέατρο, με νόμο που υπογράφει ο τότε Υπουργός Παιδείας Γ. Παπανδρέου στις 3 Μαΐου. Γενικός Διευθυντής ορίζεται ο Ιωάννης Γρυπάρης. Μόνιμος σκηνοθέτης του θεάτρου ο Φώτος Πολίτης.
1932
19 Μαρτίου. Εγκαινιάζεται το Εθνικό Θέατρο. Πρώτη παράσταση: Αισχύλου Αγαμέμνων και Γρηγορίου Ξενόπουλου Ο Θείος Όνειρος. Μόνιμοι συνεργάτες -μέχρι τη συνταξιοδότησή τους- ο Κλεόβουλος Κλώνης στα σκηνικά και ο Αντώνης Φωκάς στα κοστούμια.
1934
Πεθαίνει ο Φώτος Πολίτης. Τη θέση του αναλαμβάνει ο Δημήτρης Ροντήρης.
1938
11 Σεπτεμβρίου. Η πρώτη μετά την αρχαιότητα παράσταση Αρχαίου Δράματος στην Επίδαυρο: Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Δίνονται στο Εθνικό παραστάσεις από γνωστά θέατρα του εξωτερικού, με την πρωτοβουλία του Γενικού Διευθυντή Κωστή Μπαστιά.
1939
Ιδρύεται η κινητή μονάδα περιοδειών με το όνομα «Άρμα Θέσπιδος» και σκηνοθέτη τον Πέλο Κατσέλη. Πρώτη παράσταση ο Οθέλλος του Σαίξπηρ, στην Κόρινθο, στις 17 Σεπτεμβρίου.
5 Μαρτίου. Ιδρύεται η Εθνική Λυρική Σκηνή ως τμήμα του Εθνικού Θεάτρου.
Περιοδείες της Ηλέκτρας του Σοφοκλή και του Άμλετ του Σαίξπηρ, στο Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Βερολίνο, Λονδίνο κτλ.
1941
24 Νοεμβρίου – 26 Απριλίου. Για λόγους ασφαλείας οι παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου και της Λυρικής Σκηνής μεταφέρονται από την Κεντρική Σκηνή στον κινηματογράφο Παλλάς στην οδό Βουκουρεστίου, που διαθέτει καταφύγιο για την περίπτωση αεροπορικού συναγερμού.
Πρώτη επαγγελματική εμφάνιση της Μαρίας Κάλλας στη Λυρική Σκηνή, στον Βοκκάκιο του von Suppe
1943
Η τελευταία τραγική παρουσία της Ελένης Παπαδάκη στο Ηρώδειο, ενάμιση χρόνο πριν από τη δολοφονία της, στο έργο Εκάβη του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Σωκράτη Καραντινού.
1944
Ιδρύεται η Εθνική Λυρική Σκηνή στο Θέατρο Ολύμπια, της οδού Ακαδημίας, με Καλλιτεχνικό Διευθυντή τον Μανώλη Καλομοίρη.
1948
Η πρώτη εμφάνιση της Μελίνας Μερκούρη στο Εθνικό Θέατρο, στο έργο του Μάρτιν Σιέρρα Το τραγούδι της Κούνιας.
1949
Η Μαρίκα Κοτοπούλη συνεργάζεται για πρώτη φορά με το Εθνικό Θέατρο ως Κλυταιμνήστρα στην Ορέστεια του Αισχύλου. Σκηνοθεσία του Δημήτρη Ροντήρη.
1950
Πρώτη σκηνοθεσία του Αλέξη Σολομού στο Εθνικό Θέατρο με το έργο του Σαίξπηρ Όπως σας αρέσει, και του Κάρολου Κουν με το έργο του Πιραντέλλο Ερρίκος Δ΄.
1951
Ο τελευταίος ρόλος του Αιμίλιου Βεάκη στο έργο του Διονυσίου Ρώμα Τρεις κόσμοι. Ο Βεάκης πέθανε τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς.
1953
Η Κυβέλη υπογράφει μία μεγάλη επιτυχία στην καριέρα της, στο έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας.
1954
Ο Δημήτρης Ροντήρης, δεκαέξι χρόνια μετά την Ηλέκτρα, επιστρέφει στον ανοιχτό χώρο του αρχαίου θεάτρου με τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη. Θησέας ο Θάνος Κωτσόπουλος, Ιππόλυτος ο Αλέκος Αλεξανδράκης.
1955
Τη θέση του Δημήτρη Ροντήρη στη διεύθυνση του θεάτρου αναλαμβάνει ο Αιμίλιος Χουρμούζιος. Το Εθνικό Θέατρο καθιερώνει το θεσμό των Επιδαυρίων. Κορυφαία ερμηνεία της Κατίνας Παξινού ως Εκάβη στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Στην ίδια παράσταση πρώτη εμφάνιση της Άννας Συνοδινού στο ρόλο της Πολυξένης.
Ο Αλέξης Μινωτής σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί στο έργο του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος.
1956
Στο Εθνικό Θέατρο ιδρύεται η Δεύτερη Σκηνή, με στόχο την παρουσίαση νεοελληνικών έργων. Εναρκτήρια παράσταση με το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη Η Έβδομη μέρα της Δημιουργίας.
Η πρώτη παράσταση Αρχαίας Κωμωδίας στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού με το έργο του Αριστοφάνη Εκκλησιάζουσες σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους η Μαίρη Αρώνη και ο Χριστόφορος Νέζερ.
Η Βάσω Μανωλίδου, ο Θάνος Κωτσόπουλος και ο Γιώργος Παππάς πρωταγωνιστούν στον Φάουστ του Γκαίτε.
1957
Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού. Στη μεγάλη επιτυχία συμβάλλει η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.
1958
Πρώτη εμφάνιση του Μινωτή στο έργο Οιδίπους επί Κολωνώ. Η μεγάλη επιτυχία της παράστασης οδήγησε σε μεγάλες διεθνείς περιοδείες και πολλές επαναλήψεις στα επόμενα χρόνια.
Ο Θάνος Κωτσόπουλος και η Άννα Συνοδινού πρωταγωνιστούν στον Οθέλλο του Σαίξπηρ.
1960
Παγκόσμια πρεμιέρα του έργου Δύσκολος του Μενάνδρου στην Επίδαυρο. Πρώτη συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με το Εθνικό Θέατρο στο έργο του Ευριπίδη Φοίνισσες.
1961
Τεράστια επιτυχία της Κατίνας Παξινού στο έργο του Φρήντριχ Ντύρρενματ Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας.
1964
Η Έλλη Λαμπέτη πρωταγωνίστρια στο Εθνικό στο έργο του Πωλ Κλωντέλ Το Ατλαζένιο Γοβάκι.
1965
Ο Δημήτρης Χορν πρωταγωνιστεί στο Εθνικό Θέατρο στο έργο του Αλφρέ ντε Μυσσέ Λορεντζάτσιο σε σκηνοθεσία Ζαν Τασσό.
1969
Η παράσταση της Ηλέκτρας του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη και σκηνικά-κοστούμια Παύλου Μαντούδη, προκαλεί σκάνδαλο λόγω των «βαλκανικών» της αναφορών.
1971
Ίδρυση της Νέας Σκηνής, σε αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του Μ. Περάκη, από τον τότε διευθυντή Βασίλειο Φράγκο. Δημιουργία Κινητής Θεατρικής Μονάδας για περιοδείες στην ελληνική επαρχία.
1972
Ο Μάνος Κατράκης πρωταγωνιστεί στο Εθνικό Θέατρο, στο έργο του Θερβάντες Δον Κιχώτης.
1974
Διευθυντής του Θεάτρου διορίζεται για δεύτερη φορά ο Αλέξης Μινωτής.
Ματαίωση της καλοκαιρινής παραγωγής της Λυσιστράτης επειδή ο ανδρικός Χορός έπρεπε να πάρει μέρος στη γενική επιστράτευση κατά της Τουρκίας.
1978
Η τελευταία σκηνοθεσία του Δημήτρη Ροντήρη στην Επίδαυρο, με το έργο του Σοφοκλή Ηλέκτρα.
1980
Έναρξη της Παιδικής Σκηνής με την παράσταση του έργου του Μώρις Μέτερλινκ Το Γαλάζιο Πουλί.
Η Βάσω Μανωλίδου ερμηνεύει τον ρόλο της Ουίνυ στις Ευτυχισμένες Μέρες του Σάμιουελ Μπέκετ.
1981
Θάνατος του Δημήτρη Ροντήρη. Στο Εθνικό θέατρο σκηνοθέτησε πάνω από σαράντα παραστάσεις.
Τα Επιδαύρια αφιερώνονται στους καταξιωμένους στυλοβάτες της αρχαίας παράδοσης.
1982
Η πρώτη σκηνοθεσία του Μίνου Βολανάκη με το Εθνικό Θέατρο στην Επίδαυρο, με το έργο Οιδίπους Τύραννος. Στον ρόλο του Οιδίποδα ο Νίκος Κούρκουλος.
1984
Η πρώτη σκηνοθεσία του Ζυλ Ντασέν στο Εθνικό Θέατρο με το έργο του Αντρέι Τουργκιένιεφ Ένας μήνας στην εξοχή. Επανέναρξη των παραστάσεων της Κινητής Μονάδας με το έργο Ένας Όμηρος του Μπ. Μπήαν.
1986
Η Αλέκα Κατσέλη πρωταγωνιστεί στο έργο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα Το σπίτι της Μπερνάντα Αλμπα.
Θάνατος του Αντώνη Φωκά.
1988
Θάνατος του Κλεόβουλου Κλώνη.
1989
Η τελευταία εμφάνιση του Αλέξη Μινωτή στο Εθνικό Θέατρο στο έργο Η θυσία του Αβραάμ.
Ίδρυση της Γ’ Σκηνής, στο Γκαράζ του Εθνικού Θεάτρου, με το έργο του Πέτερ Βάις Η Δολοφονία του Μαρά.
1991
Ματαίωση των παραστάσεων του Εθνικού στην Επίδαυρο λόγω στάσης του τεχνικού προσωπικού.
1992
Τελευταία εμφάνιση του Νίκου Τζόγια στην Επίδαυρο, ως Κρέοντα στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Συμμετοχή των έργων Φιλοκτήτης του Σοφοκλή και Τρωάδες του Ευριπίδη στο Φεστιβάλ Συρακουσών.
1993
Εγκαίνια της Σκηνής «Μαρίκα Κοτοπούλη» στο κτήριο του Ρεξ, με το έργο του Δημήτρη Ψαθά Φον Δημητράκης.
1994
Το Εθνικό Θέατρο γίνεται Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου.
1995
Με το νέο νομικό καθεστώς διευθυντής αναλαμβάνει ο Νίκος Κούρκουλος. Εγκαινιάζεται το Παιδικό Στέκι με το έργο του Μ. Περώ Ωραία Κοιμωμένη.
1996
Καλλιτεχνική και εμπορική αναγνώριση του Εθνικού στην περιοδεία στις ΗΠΑ με το έργο Ηλέκτρα του Σοφοκλή.
Ίδρυση της Πειραματικής Σκηνής, του Άδειου Χώρου και του Εργαστηρίου Ηθοποιών.
1997
Δημιουργείται ο Θίασος Περιοδειών Αρχαίου Δράματος και παρουσιάζονται τα έργα Μήδεια του Ευριπίδη και Ηλέκτρα του Σοφοκλή σε πολλές πόλεις του εξωτερικού.
2000
Διοργανώνεται η Πρώτη Θερινή Ακαδημία Θεάτρου στο Μονοδένδρι της Ηπείρου.
2006
Υπογράφεται η σύμβαση για την αποκατάσταση και τον εξοπλισμό του κτηρίου του Εθνικού Θεάτρου.
2007
Πεθαίνει ο Νίκος Κούρκουλος.
2008
Η Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου επαναλειτουργεί ύστερα από επτά χρόνια ως «Νέα Σκηνή – Νίκος Κούρκουλος» με το έργο του Μπερνάρ- Μαρί Κολτές Ρομπέρτο Τσούκο
2009
Η Κεντρική Σκηνή ανοίγει τις πόρτες της στο κοινό στις 14 Οκτωβρίου με την παράσταση Πουθενά του Δημήτρη Παπαϊωάννου.
Στο Κτήριο Τσίλλερ λειτουργεί εξειδικευμένο θεατρικό Βιβλιοπωλείο.
2012
Ο Αμερικανός σκηνοθέτης Robert Wilson σκηνοθετεί για το Εθνικό Θέατρο την Οδύσσεια του Ομήρου σε συμπαραγωγή με το Piccolo Teatro του Μιλάνου. Ακολουθεί περιοδεία στο εξωτερικό.
2014
Το «Σχολείον της Αθήνας»-Ειρήνη Παπά, επί της οδού Πειραιώς 52 περιέρχεται στο Εθνικό Θέατρο.
Διοργάνωση του πρώτου Studio συγγραφής θεατρικού έργου από το Εθνικό Θέατρο.
2015
Επαναλειτουργία της Πειραματικής Σκηνής (-1), μετά από 8 χρόνια, στο Θέατρο Rex στη Σκηνή «Κατίνα Παξινού».
2016
Με πρωτοβουλία του Εθνικού Θεάτρου πραγματοποιείται η πρώτη συμπαραγωγή του Ε.Θ. με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας και τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου. Είναι η Αντιγόνη του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού.
Διοργάνωση του Πρώτου Διεθνούς Εργαστηρίου Αρχαίου Δράματος στους Δελφούς σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.
Το Εθνικό Θέατρο σε συνεργασία με το θέατρο Βαχτάγκοφ της Μόσχας ανεβάζει τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του Λιθουανού Rimas Tuminas στο Φεστιβάλ Επιδαύρου και ακολουθεί περιοδεία στο εξωτερικό.
Στο χώρο του βιβλιοπωλείου, στο Κτήριο Τσίλλερ, λειτουργεί πωλητήριο με αναμνηστικά αντικείμενα εμπνευσμένα από τις παραστάσεις του.
2017
Ίδρυση του Μικρού Εθνικού, μιας ξεχωριστής σκηνής για τους μικρούς θεατές του Εθνικού Θεάτρου.