Γράφει η Ζέζα Ζήκου
Η γεωπολιτική έχει αφήσει τη θέση της στη γεωοικονομία. Προφανώς η οικονομία αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την κατανόηση των όποιων γεωπολιτικών εξελίξεων. Σχεδόν όλα τα διεθνή γεγονότα που οδηγούν σε σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις, έχουν αφετηρία οικονομικά συμφέροντα κι αντίστοιχους υπολογισμούς και διεκδικήσεις. Ειδικότερα στον κόσμο της ενέργειας η πολιτική και η οικονομία διαπλέκονται τόσο πολύ ώστε οι επιμέρους επιδιώξεις να μην ξεχωρίζουν από επεκτατικές στοχεύσεις και στρατιωτικούς οραματισμούς. Η γεωοικονομία έχει τόσο πολύ πλησιάσει πλέον στο προσκήνιο ώστε οι γεωπολιτικοί στόχοι κρατών και πολιτειακών συνασπισμών να συγχέονται με τις οικονομικές επιδιώξεις επιχειρηματικών κολοσσών και μεμονωμένων ισχυρών οικονομικών συμφερόντων. Δεν υπάρχει σήμερα η δυνατότητα ξεχωριστής θεώρησης και ανάλυσης διεθνοπολιτικών φαινομένων δίχως παράλληλης εξέτασης οικονομικών δεδομένων και σημαντικών επενδυτικών στοχεύσεων.
Αλλωστε η νέα μορφή πολέμου ανέδειξε ένα νέο «όπλο» εξαναγκασμού «πολιτικής συμμόρφωσης», η αποτελεσματικότητα του οποίου δοκιμάζεται επί συμμάχων και εχθρών κυρίως από τους προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο λόγος περί οικονομικών κυρώσεων, επιβολής δασμών και άλλα συναφή. Στο τρίτο διάγγελμα του ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, χωρίς να πει τίποτα νέο, απείλησε ξανά πως η χώρα του θα συνεχίσει τις σφοδρές κυρώσεις (προφανώς τύπου Ιράν) σε περίπτωση ρωσικής εισβολής στο Κίεβο οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και στην πτώση του Πούτιν από την εξουσία!!! Ενώ διεμήνυσε ξανά ότι «οι ΗΠΑ εξακολυθούν να σέβονται την αρχή πως οι χώρες είναι ελεύθερες να διαλέγουν μόνες τους τις συμμαχίες τους», κρατώντας με τον τρόπο αυτό ανοιχτή την πόρτα της Συμμαχίας για το Κίεβο!!!
Τα «όπλα» αυτά βεβαίως ήσαν πάντα στη διάθεση των μεγάλων δυνάμεων. Οικονομικοί αποκλεισμοί επιβάλλονταν κατά περίπτωση. Αλλά το σύστημα των διεθνών αγορών και των τραπεζικών συγκοινωνούντων δοχείων, δεν είχε αποκτήσει τη θηριώδη σημερινή ισχύ και την απεξάρτησή του από την πολιτική εξουσία. Ομως και κράτη μικρότερα, συγκριτικά ωστόσο ισχυρότερα έναντι αδύνατων αντιπάλων, έκαναν χρήση αυτού του «όπλου». Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Καρλ φον Κλάουζεβιτς διατύπωσε το αξίωμα ότι «πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Σήμερα παρεμβάλλονται, μεταξύ της πολιτικής και της ένοπλης αναμέτρησης, ο «εμπορικός πόλεμος», οι «κυρώσεις» και τα παρόμοια. Είναι ένας πόλεμος με μικρότερο οικονομικό κόστος για όποιον τον κηρύσσει, δεν προϋποθέτει απώλειες ανδρών, δεν παράγει εικόνες καταστροφών και άμεσες αντιδράσεις της κοινής γνώμης.
Επίσης, ο Τζο Μπάιντεν υπερφίαλα υπεραμύνθηκε το «πάγωμα» του αγωγού αερίου Nord Stream ΙΙ, προκαλώντας πολιτική κρίση στη Γερμανία. Συνήθως οι Αμερικανοί υποβαθμίζουν τη Μόσχα σε ρόλο μεταπράτη του φυσικού αερίου και των λοιπών ορυκτών υλών της αχανούς ευρασιατικής επικράτειάς της. Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι ο Τραμπ ουδέποτε αμφισβήτησε ευθέως και δημοσίως την άποψη του Βερολίνου ότι ο αγωγός Nord Stream ΙΙ για τη μεταφορά ρωσικού αερίου στη Γερμανία είναι ένα «επιχειρηματικό» project. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, ο κ. Μπάιντεν πιστεύει ότι η σημασία τού εν λόγω αγωγού είναι «γεωστρατηγική» και ότι διά της «επιχειρηματικής» οδού η Μόσχα επιδιώκει λίγο πολύ «φινλανδοποίηση» της Γερμανίας!!!
Σε εφιάλτη πάντως θα εξελιχθεί μια διαταραχή της ομαλής προμήθειας της Ευρώπης και της Ελλάδας με ρωσικό αέριο και πετρέλαιο. Μια ιστορική σχέση εμπορικής και στρατηγικής συνύπαρξης θα κινδυνεύσει να διαρραγεί, με απρόβλεπτες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές συνέπειες για την Ευρώπη και την Ελλάδα, που εν τω μεταξύ δοκιμάζονται αγρίως από την ακρίβεια, τον καλπάζοντα πληθωρισμό και την υπερχρέωση.
Όντως, η καινούργια κρίση επιβεβαιώνει τον χαρακτηρισμό για την Ουκρανία ότι αποτελεί το νέο «Ανατολικό Ζήτημα». Την 1η Αυγούστου 1991, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους εκφώνησε από το βήμα της ουκρανικής Βουλής μια ομιλία που έμεινε στην ιστορία. Η Σοβιετική Ενωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έπνεε τα λοίσθια και η Ουκρανία είχε αναγγείλει δημοψήφισμα με το ερώτημα της ανεξαρτησίας. Ωστόσο ο Αμερικανός ηγέτης έφερε το πολικό ψύχος στο Κίεβο, μέσα στο κατακαλόκαιρο. «Οι Αμερικανοί δεν θα υποστηρίξουν όσους επιδιώκουν την απόσχιση και δεν θα βοηθήσουν όσους προωθούν έναν αυτοχειριαστικό εθνικισμό», προειδοποίησε ο Μπους. Αλλά, τέσσερις μήνες αργότερα, η Σοβιετική Ενωση δεν υπήρχε πλέον και η Ουκρανία γινόταν ανεξάρτητο κράτος.
Η αλήθεια είναι ότι η Ουκρανία, αποτελούσε για αιώνες πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Γεννημένο στο Κίεβο, τον 9ο αιώνα, το «κράτος των Ρως» θεωρείται η αρχή του ρωσικού πολιτισμού. Από τις επικές μάχες του Αλέξανδρου Νιέφσκι με τους Τεύτονες Ιππότες, το 1242, μέχρι την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης, στo δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, η Ουκρανία υπήρξε πάντα πεδίο αναμετρήσεων της Ρωσίας με Γερμανούς, Σουηδούς, Πολωνούς και Λιθουανούς. Στο τεράστιο συμβολικό της βάρος, ήρθε να προστεθεί η στρατηγική της σημασία από τη στιγμή που η Σεβαστούπολη, βασικό θέατρο του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-56), έγινε ο βασικός ναύσταθμος του ρωσικού στόλου.
Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, το 1991, δεν έλυσε το υπαρξιακό πρόβλημα της Ουκρανίας, τον διχασμό της ανάμεσα στο ορθόδοξο ανατολικό τμήμα της, όπου οι περισσότεροι μιλούν ρωσικά, και το καθολικό δυτικό τμήμα, που βλέπει προς τη Δύση. Στη διάρκεια της «πορτοκαλί επανάστασης» του 2004, η Αμερική πίστεψε ηλιθίως ότι ήταν σε θέση να κόψει τον γόρδιο δεσμό. Και οι σημερινοί ηγέτες της Ε.Ε. έχασαν μέσα σε τρεις εβδομάδες το 2014 την Κριμαία, με το Ντονέτσκ, το Χάρκοβο και το Λουγκάνσκ, να έχουν σειρά, γενικότερα δηλαδή την πλουσιότερη ανατολική Ουκρανία που την κέρδισε ο Πούτιν!!! Αυτά