Επιμέλεια από ομάδα εργασίας και έρευνας του συγγραφέα κ. Αντώνη Αντωνά.
1954
10 Νοε: Η μυστική άφιξη του Αρχηγού του Αγώνα της ΕΟΚΑ Γεώργιου Γρίβα Διγενή μετά από περιπετειώδες ταξίδι.
1955
14-16 Νοε: Δυναμικές διαδηλώσεις σ όλη την Κύπρο λόγω της απόρριψης της της έφεσης για την καταδίκη του Μιχαήλ Καραολή.
18 Νοε: Επίθεση ομάδας 13 αγωνιστών της ΕΟΚΑ εναντίον της φρουράς του μεταλείου του Μιτσερού
19 Νοε: Οι Βρετανοί κλείνουν το Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας.
21 Νοε: Επαναρχίζουν οι συνομιλίες μεταξύ Μακαρίου και Χάρτινγκ. Σε ενέδρα στο δρόμο Αμιάντου-Κακοπετριάς σκοτώνονται τρεις Βρετανοί στρατιώτες και στην Αμμόχωστο άλλοι δύο σε δύο επιθέσεις.
24 Νοε: Σκοτώνεται από Βρετανούς ενώ επιστρέφει από τα κτηματά του, ο Αυγουστής Σάββα, 60 ετών από Κυπερούντα.
26 Νοε: Ο Χάρτιγκ κηρύσσει την Κύπρο σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης
1956
2 Νοε: Σε επιθέσεις της ΕΟΚΑ σκοτώνονται 5 άτομα. Αχρηστεύεται ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός Καρβουνά
3 Νοε: Σκοτώνεται από Βρετανούς ατη Μεσόγη ο Χαρίλαος Πιστέντης, 45 ετών από την Τριμιθούσα. Σε διάφορες επιθέσεις της ΕΟΚΑ σκοτώνονται 17 Βρετανοί, 9 εκ των οποίων σε ενέδρα στη Σκαρίνου. Αχρηστεύεται επίσης ο ηλεκτρωπαραγωγικός σταθμός της Τριμίκλινης
4 Νοε: Βρετανοί σκοτώνουν τους Γεώργιο Αναστάση, Βάσος Παναγή, Γεώργιος Στυλιανού. Σε επίθεσεις και ενέδρες της ΕΟΚΑ σε διάφορα μέρη του νησιού σκοτώνονται 13 άτομα.
6 Νοε: Σκοτώνεται ο βοηθός διοικητής Πλατρών Ουίλιαμσον.
13 Νοε: Πεθαίνει στο στρατόπεδο του Ξερού μετά από βασανιστήρια ο Γεώργιος Νικολάου, 26 ετών από τον Κάτω Πύργο
14 Νοε: Η επιτροπή δικαιοδοσίας του ΟΗΕ αποφασίζει εγγραφή του Κυπριακού στη Γ.Σ. του ΟΗΕ
16 Νοε: Αγωνιστές της ΕΟΚΑ ανατινάζουν τον υπό ανέγερση Αστυνομικού Σταθμού Ξυλοφάγου. Τρεις Βρετανοί χάνουν τη ζωή τους μετά από έκρηξη βόμβας σε στρατόπεδο της Πάφου
19 Νοε: Μετά από φρικτά βασανιστήρια στο κολαστήριο των Πλατρών χάνει τη ζωή του ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Ανδρέας Παναγιώτου. 18 μέλη της ΕΟΚΑ επιτίθενται κατά του Αστυνομικού Σταθμού Πάνω Παναγιάς και αφού απομονώνουν τους φρουρούς τον πυρπωλούν
20 Νοε: Σκοτώνεται από Βρετανούς ο 16χρονος μαθητής Ανδρέας Βλάμης
24 Νοε: Σκοτώνεται από επικουρικούς στα Βαρώσια, ο Ανδρέας Ασσιώτης, 29 ετών
1957
26 Νοε: Ένας 17 χρονος προκαλεί τη μεγαλύτερη δολιοφορά που έγινε κατά τη διάρκεια της δράσης της ΕΟΚΑ στο αεροδρόμιο Ακρωτηρίου. Συγκεκριμένα καταστρέφονται 5 αεροπλάνα, μηχανές και άλλο υλικό αξίας 4 εκ. λιρών
27 Νοε: Σκοτώνεται στην Άσσια ο Παναγιώτης Τσάρος
1958
12 Νοε: Πεθαίνει μετά από φρικτά βασανιστήρια ο Πρόδρομος Ξενοφώντος, 18 χρονών από ο Αγριδάκι
18 Νοε: Άγγλοι σκοτώνουν τον Γιακουμής Αναστάση, 55 ετών στη Χάρτζια και στην Κυπερούντα μέσα στο σπίτι του φονεύουν το Χριστόδουλος Καννάουρος επίσης 55 χρονών
19 Νοε: Πέφτει ηρωικά μέσα στο κρησφύγετό του στο Δίκωμο ο Κυριάκος Μάτσης, 32 ετών από το Παλαιχώρι ενώ συλλαμβάνονται και δύο ακόμη αγωνιστές που ήταν μαζί του. Ο Αβέρωφ ζητά από το Διγενή να αναστείλει για λίγο τη δράση της οργάνωησης.
20 Νοε: Χάνει τη ζωή του μετά από βασανιστήρια ο Γεώργιος Χριστοφόρου, 19 ετών από την Έμπα της Πάφου. Την ίδια μέρα σκοτώνεται από Βρετανούς, ο Δημήτριος Γεωργίου, 45 ετών από τις Αρόδες,
21 Νοε: Βασίλης Αλεξάνδρου
22 Νοε: Η ολομέλεια της Γ.Σ. του ΟΗΕ εγκρίνει τη συζήτηση του ζητήματος της Κύπρου
25 Νοε: Σκοτώνεται κατά την προσπάθεια διαφυγής του ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ από την Πάχνα, Παναγιώτης Συμεού. Την ίδια μέρα χάνει τη ζωή του σε ενέδρα των Άγγλων ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ από το Μάμμαρι, Σάββας Ροτσίδης.
Πιο κάτω, τυχαία επιλογή γεγονότων. Για υπόλοιπα επικά γεγονότα δημοσιεύουμε πάντα ειδικά τιμητικά αφιερώματα. Αποσπάσματα.
Το ηρωικό Παγκύπριο Λύκειο Λάρνακας – Κίτιον, φυτώριο ηρώων.
Το 1969 το μεγαλοπρεπές ιστορικό Λύκειο Λάρνακας με την αρχαιοελληνική όψη κατεδαφίστηκε και στη θέση του κτίστηκε “σύγχρονο” κτίριο . Σβήσανε έτσι ακόμη μια επική ιστορία οι ανιστόρητοι επιλήσμονες.
Από τον Ιούνιο του 1911 ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης συγκάλεσε συνέλευση των πολιτών για την ανέγερση του Λυκείου σε αρχαιοελληνικό ρυθμό. Το Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας, η Α΄ Εμπορική Σχολή της Κύπρου άρχισε να λειτουργεί από το σχολικό έτος 1911-1912 στεγασμένο στο παλιό σπίτι του Ιωάννη Πιερίδη, Όταν κτίσθηκε το νέο, τελέσθηκαν και τα εγκαίνια του στις 2 Οκτωβρίου 1911. Παρόντες όλοι οι Κιτιείς με Ελληνικές σημαίες.
Στις 6 Νοεμβρίου του 1956, με διαταγή του Άγγλου κυβερνήτη Harding, το Λύκειο ανέστειλε τη λειτουργία του και διεγράφη από τα κατάστιχα των κυπριακών εκπαιδευτηρίων. Ταυτόχρονα, διαγράφηκαν από τους καταλόγους των καθηγητών της Κυβέρνησης με την κατηγορία της προπαγάνδας εναντίοντης Βρετανικής Αυτοκρατορίας, οι καθηγητές: Χαράλαμπος Πατσίδης, Νίκος Στρόγγολος, Κώστας Κακούλας, Γιώργος Λυκούργος, Γιώργος Μεταξάς, Λοΐζος Ιωαννίδης, Ερασμία Μιχαηλίδου και Ήβη Πετρίδου. Το Λύκειο επαναλειτούργησε στις 8 Ιανουαρίου 1958.
Στο διάστημα των 14 μηνών της απαγόρευσης, λειτούργησαν με χρήματα της εκκλησίας και εύπορων πολιτών τα ξακουστά Φροντιστήρια σε 20 περίπου οικήματα σε ολόκληρη την πόλη. Δίδαξαν σ’ αυτά οι Χαράλαμπος Πατσίδης, Κώστας Κακούλας, Κλεόβουλος Παπακυριακού [μετά την απόλυσή του στις 26.11.57], Γιώργος Δρουσιώτης, Φρόσω Σούντια. Ο διδακτικός χρόνος τω
φροντιστηρίων αναγνωρίστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση.
Σε ένα έντυπο της εποχής, στους Τάϊμς οφ Σάϊπρους, περιγράφονται οι λόγοι και τα επακόλουθα της δεκατετράμηνης απαγόρευσης της λειτουργίας του Π.Ε.Λ.Λ. σε μια έρευνα που έκανε τότε, μετά την επαναλειτουργία του σχολείου, η Μαρούλα Βιολάρη.
Μεταξύ άλλων αναφέρονται και τα εξής: «Ο μαθητικός κόσμος και οι καθηγητές του Λυκείου, θυμούνται με πόνο και πικρία την 6η Νοεμβρίου του 1956. Στις 4 Νοεμβρίου μια βόμβα είχε σκάσει, ενώ περνούσε από το σχολείο μια μηχανοκίνητη περίπολος των «δυνάμεων ασφαλείας». Οι στρατιώτες κατέβηκαν αμέσως και σαν σίφουνας όρμησαν στο σχολείο. Εικοσιένα πρόσωπα που έτυχε να είναι μέσα, οδηγήθηκαν αμέσως στην αστυνομία. Κι’ ύστερα από δύο μέρες στις 6 του μήνα το σχολείο κλείστηκε από το διοικητή, γιατί, όπως έλεγε η επίσημη ανακοίνωση, το σύρμα που πυροδότησε τη βόμβα έφτανε ως τις αίθουσες του Λυκείου. Το κλείσιμο του σχολείου, δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο της βόμβας που αναφέραμε, αλλά και της εκτέλεσης του φίλαγγλου γραμματέα της σχολικής εφορίας του Λυκείου, καθώς και της εκτέλεσης του καθηγητή Tomas Milrea όπως και των ορμητικών διαδηλώσεων κατά των Άγγλων και Τούρκων επικουρικών κατά την διάρκεια των οποίων οι κατακτητές υποχωρούσαν άτακτα.
Δεν ήταν βέβαια το πρώτο σχολείο που έκλεισε εξαιτίας των κανονισμών«έκτακτης ανάγκης» και ούτε επρόκειτο να είναι το τελευταίο. Ήτανε όμως το σχολείο που έμεινε κλειστό όσο κανένα άλλο.
Τους επόμενους 14 μήνες οι μαθητές και οι μαθήτριες, χωρισμένοι σε ομάδες γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι, για να συνεχίσουν δραματικά τη μόρφωση που τους στερούσαν», σημειώνει ανάμεσα σ΄άλλα η δημοσιογράφος Μαρούλα Βιολάρη
Στο διάστημα αυτό και πιο πριν, καθηγητές του Λυκείου είχαν κρατηθεί στα κρατητήρια. Συνεχίζοντας το περιοδικό αναφέρει τα εξής: Ένας από τους καθηγητές ο κ. Κλεόβουλος Παπακυριακού έζησε δύο περίπου χρόνια από τις 3.12.1955 μέχρι τις 26.11.1957 στο στρατόπεδο της Κοκκινοτριμιθιάς. Ο κ. Ανδρέας Πετρίδης κρατήθηκε στην Ομορφίτα και το σταθμό Λάρνακας, ενώ άλλοι στα κρατητήρια και τα ανακριτήρια. Στις φυλακές της Αγγλίας βρίσκεται τώρα και ο Ευάγγελος Παναγιώτου καταδικασμένος σε 10χρόνη φυλάκιση. Είναι ο καθηγητής που συνελήφθη κάτω από μια γέφυρα και κατηγορήθηκε ότι κατείχε βόμβες που επρόκειτο να πυροδοτήση.
Μετά την επαναλειτουργία του στις 8 Ιανουαρίου 1958, στο σχολείο υπάρχουν τώρα 20 καθηγητές, που διδάσκουν σε 13 τμήματα. Από αυτούς οι πέντε: Χαράλαμπος Πατσίδης, Κλεόβουλος Παπακυριακού, Κώστας Κακούλας, Γεώργιος Δρουσιώτης και Φρόσω Σούντια, αποτελούν την διευθύνουσα επιτροπή με υπεύθυνο τον κ. Πατσίδη.
Το Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας, που η κυβέρνηση το κρατούσε κλειστό επί 14 μήνες, ξαναβρήκε και πάλι την παλιά αίγλη του. Τετρακόσια εβδομήντα αγόρια και κορίτσια ξαναγέμισαν τις αίθουσες και ξανάδωσαν τη χαρά και το γέλιο στη μέχρι τότε θλιμμένη του όψη.
Ρένος Κυριακίδης. Ο τομεάρχης ΕΟΚΑ. Ρωμανός της ηρωικής Πιτσιλιάς.
Ο Διγενής, μετά το αποτέλεσμα της 10ης Συνόδου της Γ.Σ του ΟΗΕ, αποφάσισε να επιταχύνει την δράση του. Το πρόβλημα όμως ήταν εν γένει ο οπλισμός και τα πυρομαχικά κι επειδή οι ποσότητες που έρχονταν απο την Ελλάδα και καθυστερούσαν και δεν έφταναν, αποφάσισε να δράσει ο ίδιος με την Οργάνωση και να τα πάρει απο τα μεταλλεία του νησιού και τους Άγγλους. Έδωσε εντολή στον Ρένο Κυριακίδη (Ρωμανό) να επιτεθεί με την ομάδα του στο μεταλλείο Μιτσερού και να αποσπάσει όσες ποσότητες μπορούσε σε δυναμίτιδα απο τις αποθήκες του. Η επιχείρηση έγινε στις 22 Σεπτεμβρίου 1955 8 κιβώτια δυναμίτιδας (1500 ράβδοι) βάρους 18 κιλών το καθένα, 100 περίπου κιλά βραδύκαυστης θρυαλλίδας (φυτιλιού) και 2000 πυροκροτητές (καψούλια). Αργότερα, 18 Νοέμβριου του ίδιου χρόνου, θα ακολουθήσει κι άλλη επιχείρηση αρπαγής εκρηκτικών, απο το ίδιο μεταλλείο, με την ίδια επιτυχία.
Στην επιχείρηση που έγινε υπό την ηγεσία του *Ρένου Κυριακίδη(Ρωμανού) έλαβαν μέρος οι αγωνιστές Χρίστος Τσιάρτας(Γιαγκούλας), Ανδρέας Αργυρίδης(Κικέρων), Χρίστος Μέδρης(Μουστάκι), Χαρίλαος Ξενοφώντος(Αθάνατος) και η επταμελής ομάδα της Αγίας Μαρίνας Ξυλάτου με επικεφαλής τον Ανδρέα Βενιζέλο(Φωκά) και τους αγωνιστές Ανδρέα Σιαπανή, Δημητράκη Παπαμιλτιάδη, Ανδρέα Κ. Κολοκοτρώνη, Σταύρο Κυπριανού, Περικλή Κυπριανού και Αυγουστή Ιερεμία. Αποσπασματικές πληροφορίες. Κορνήλιος Χατζηκώστας «ΑΜΙΑΝΤΟΣ-ΠΙΤΣΙΛΙΑ, Η καρδιά της ΕΟΚΑ», Εκδόσεις Φυλλίς, Λευκωσία 2015 eoniaellhnikhpisti Σημειώνεται ότι στην περιοχή του Μιτσερού – Αμιάντου είχαν γίνει αρκετές καταδρομικές επιχειρήσεις υπό την αιγίδα του Ρένου Κυριακίδη….π.χ. 22 Ιουνίου, στις 22 Σεπτεμβρίου 18 Νοεμβρίου 1955 και είχαν στεφθεί με επιτυχία. Από τις πρώτες καταδρομικές ενέργειες για «κλοπή» οπλισμού και εκρηκτικών υλών ήταν και επιχείρηση στον Αμίαντο στις 22 Ιουνίου 1955 και έγινε εναντίον της φρουράς των εκρηκτικών υλών του μεταλλείου απο τους Ρένο Κυριακίδη(Ρωμανό), Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου(Γεράκι), Χαράλαμπο Ζαβλή(Ηρακλή), Θεοδόση Παπαχριστοδούλου(Κολοκοτρώνη), Λάμπρο Καυκαλίδη(Ακρίτα), Κυριάκο Κόκκινο(Μήτρο), Χαράλαμπο Μπαταριά(Βότση), Γιώργο Μιχαήλ(Οικονόμο), Αχιλλέα Ευσταθίου(Μίτα), Ανδρέα Αντωνιάδη(Λιόντο), Λάμπρο Μακρή, ΒάσοΒασιλειάδη(Λατζιά), ΚώσταΠουργούρη.
Η επιχείρηση ξεκίνηση με την εξουδετέρωση της φρουράς και στη συνέχεια άρχισε η ρίψη χειροβομβίδων. Απο τους πυροβολισμούς και τις εκρήξεις οι στρατιώτες και οι αστυνομικοί τάχασαν άρχισαν να κλαίνε και κρύφτηκαν στο σταθμό χωρίς την παραμικρή αντίδραση. Απο την σφοδρή μάχη σκοτώθηκαν 12 στρατιώτες και ένας ή δυο κατάφεραν να ξεφύγουν κρυμμένοι σ’ ένα βαγόνι του μεταλλείου. Γράφει ο Διγενής στα Απομνημονεύματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ :
«…Η επίθεσις εναντίον της φρουράς Αμιάντου εγένετο υπό ραγδαιοτάτην βροχήναιφνιδιαστικώς δι’ ισχυρών μέσων και επιτυχώς, μετά προηγουμένην αναγνώρισιν. Η εκ δώδεκα στρατιωτών φρουρά εξουδετερώθη πλήρως. Κατ’ ασφαλείς πληροφορίας δυο μόνον έμειναν άθικτοι, κρυβέντες κάτωθι βαγονίου μεταλλείου. Οι υπόλοιποι εφονεύθησαν ή ετραυματίσθησαν. Χαρακτηριστικόν είναι, ότι οι Άγγλοι στρατιώται του αστυνομικού σταθμού Αμιάντου, απέχοντες μόλις 200 μέτρα απο τον χώρονσυμπλοκής μόλις ήκουσον τους πυροβολισμούς έσπευσαν να αποκρυβούν εντός του αστυνομικού σταθμού και μόνον την πρωίαν εξήλθον τούτου δια να περισυλλέξουντους νεκρούς και τραυματίας συναδέλφους των.»
Ώρα 13:30 το μεσημέρι της 19ης Νοεμβρίου του 1958. Ο Κυριάκος Μάτσης, Κύπριος γεωπόνος και αγωνιστής της ΕΟΚΑ, περνά στο πάνθεον των ηρώων θυσιάζοντας τον εαυτό του για την ελευθερία της πατρίδας. Γεννήθηκε στο χωριό Παλαιχώρι, της επαρχίας Λευκωσίας στις 23 Ιανουαρίου του 1926 και ήταν το ένα από τα τρία τέκνα της οικογένειας του Χριστοφή και της Κυριακού Μάτση. Το 1946 εισήχθη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπου και σπούδασε Γεωπονία. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στη Θεσσαλονίκη οργάνωνε διαλέξεις εθνικής διαφωτίσεως, ενώ όταν γύρισε στην Κύπρο εργαζόταν ως γεωπόνος στην Αμμόχωστο.
Εντάχθηκε από πολύ νωρίς στην Παναγροτική Ένωση Κύπρου για τα δίκαια του αγρότη. Διατέλεσε τομεάρχης της ΕΟΚΑ στις επαρχίες Αμμοχώστου από το 1955 και τομεάρχης Κερύνειας έως το θάνατό του. Συνελήφθη στις 9 Ιανουαρίου 1956. Κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων τον επισκέφθηκε ο ίδιος ο κυβερνήτης Χάρντινγκ και του πρόσφερε το υπερβολικά μεγάλο για την εποχή ποσό των 500.000 λιρών αν αποκάλυπτε πού κρυβόταν ο Διγενής. “Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής”. Η απάντηση του αγωνιστή Κυριάκου Μάτση στον βρετανό κυβερνήτη όταν προσπάθησε να τον εξαγοράσει. Και ο κυβερνήτης στάθηκε προσοχή, τον χαιρέτησε και αποχώρησε….
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 ο Μάτσης δραπέτευσε και επικηρύχτηκε με το ποσό των 5.000 λιρών. Και το επικό του τέλος : Ο *Κυριάκος Μάτσης κείτονταν νεκρός, διαμελισμένος από τις εκρήξεις. Στα χέρια του κρατούσε σφικτά δύο υποπολυβόλα.
Ο πατέρας του, Χριστοφής Μάτσης, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του γιου του, δήλωσε: «Τόσον εγώ όσο και η σύζυγός μου είμαστε υπερήφανοι για τον ηρωικό θάνατο του αγαπημένου μας παιδιού. Ο γιος μας αγωνίστηκε με όλη την δύναμη της ψυχής του για την ελευθερία του μαρτυρικού μας νησιού».
Ο ίδιος ο θρυλικός «Μιλτιάδης», προαισθανόμενος το τέλος του είχε γράψει: «Λουλούδια πα στο μνήμα μου
να σπείρεις θέλεις τώρα
που των ιδεών το άνθισμα
θάφτηκε μες το χώμα…».
*19 Νοεμβρίου 1958
Περικυκλωμένος στο ασφυκτικό κρησφύγετό του, δεν είχε άλλη εκλογή παρά να πεθάνει. Ο ίδιος δεν είχε αφήσει στην ψυχή του κανένα ηθικό περιθώριο για εκλογή. Ήταν έτοιμος για το θάνατο. Τον είχε προβλέψει στα γράμματά του, τον είχε αναλύσει στους φιλοσοφικούς στοχασμούς του, τον είχε με σιγουριά καταγράψει στο ημερολόγιό του, τον είχε τραγουδήσει. Είχε υπογραμμίσει στο βιβλίο Η σιδηράδιαθήκη του Πολύβιου Δημητρακοπούλου: «Έκλεξε όσον ημπορής τον τρόπο του θανάτου σου, ένας ωραίος θάνατος είναι συνήθως η ευγενεστέρα πράξις της ζωής!».
Ο τελευταίος διάλογος του ήρωα με τον μεταφραστή των Άγγλων.
Ο ΤΚ λοχίας του Τμήματος Ανιχνεύσεως Εγκλημάτων (αρ. 442) Σαλίμ Γιαβούζ άκουσε όλο το διάλογο μεταξύ του Κυριάκου Μάτση και του μεταφραστή, και κατέθεσε αργότερα: «Άκουσα τον μεταφραστή να λέει στα ελληνικά: “Μάτση, Μάτση, πιάστηκες στο κρησφύγετο. Δεν υπάρχει πιθανότητα να δραπετεύσεις. «Παραδώσου». Στη συνέχεια άκουσα μια βαριά φωνή που φαινόταν ότι ερχόταν κάτω από το δάπεδο, να απαντά στα ελληνικά: “Δεν παραδίδομαι”. Ο μεταφραστής στη συνέχεια ρώτησε: “Πόσοι είστε εκεί κάτω;”. Και η φωνή απάντησε: “Τρεις”. Ο μεταφραστής ακολούθως ρώτησε: “πόσα όπλα έχετε μαζί σας;”. Και η φωνή απάντησε: “Δύο”. Ο μεταφραστής ρώτησε: “έχετε βόμβες;”. Και η φωνή απάντησε: “Έχουμε βόμβες”. Ο μεταφραστής είπε στη συνέχεια: “Ελάτε ένας-ένας, άοπλοι, και παραδοθείτε”. Η φωνή απάντησε: “Δύο πρόσωπα έρχονται άοπλα- μην τους πυροβολήσετε”. Ο μεταφραστής ρώτησε: “Εσύ τι θα κάμεις;”. Η φωνή απάντησε: “Θα δω τι θα κάνω με τον εαυτό μου. Εάν δεν θέλετε να πολεμήσετε, είναι καλύτερα να φύγετε από το δωμάτιο”. Τον καλούν ξανά να παραδοθεί… “Όχι. Δεν παραδίδομαι. Αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας”» και έπεσε μαχόμενος πολυβολώντας τους κατακτητές ….
Η επιστολή προς τους γονείς του.
Έντεκα μήνες πριν από το πέρασμά του στην αθανασία, σε επιστολή προς τους γονείς του ο Μάτσης φανερώνει το πώς θα αντιμετώπιζε το τελευταίο προσκλητήριο της πατρίδας: «Πιστεύομεν ότι κάθε θυσία μας δεν πηγαίνει άδικα και εσείς να είστε περήφανοι για μας. Αν ο καλός Θεός μάς επιφυλάσσει την λαμπράν τύχη να δώσουμεν την ζωήν μας για την πατρίδα, τότε η χαρά σας πρέπει να είναι απέραντη. Δεν ξέρω αν μπορεί να ονειρευτεί ένας άνθρωπος καλύτερη τύχη από αυτή. Και δεν μπορώ να σκεφθώ γονείς που να είναι πιο περήφανοι παρά για τα παιδιά τους που έπεσαν για την πατρίδα».
Ο λόγος του Μάτση είναι λόγος διαχρονικός γιατί πηγάζει από αξίες οικουμενικές, οι οποίες έχουν ως κέντρο αναφοράς τους τον άνθρωπο. Ο Κυριάκος Μάτσηςαντιτάχθηκε και με τη γραφίδα του, αλλά και με το όπλο του, σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού και καταπίεσης. Η πίστη του στην ελευθερία και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια στάθηκαν οι παντοτινοί σύντροφοί του.
«Με Την Βοήθειαν Του Θεού, Με Πίστην Εις Τον Τίμιον Αγώνα Μας, Με Την Συμπαράστασιν Ολοκλήρου Του Ελληνισμού Και Με Την Βοήθειαν Των Κυπρίων, Αναλαμβάνομεν Τον Αγώνα Δια Την Αποτίναξιν Του Αγγλικού Ζυγού Με Σύνθημα Εκείνο, Το Οποίον Μας Κατέλιπον Οι Πρόγονοί Μας Ως Ιεράν Παρακαταθήκην: «Ή Ταν Ή Επί Τας».
Αδελφοί Κύπριοι. Από Τα Βάθη Των Αιώνων Μας Ατενίζουν Όλοι Εκείνοι, Οι ΟποίοιΕλάμπρυναν Την Ελληνικήν Ιστορίαν, Δια Να Διατηρήσουν Την Ελευθερίαν Των: Οι Μαραθωνομάχοι, Οι Σαλαμινομάχοι, Οι Τριακόσιοι Του Λεωνίδα Και Οι ΝεώτεροιΤου Αλβανικού Έπους. Μας Ατενίζουν Οι Αγωνισταί Του 1821, Οι Οποίοι Και Μας Εδίδαξαν Ότι Η Απελευθέρωσις Από Τον Ζυγόν Δυνάστου Αποκτάται Πάντοτε Με Αίμα. Μας Ατενίζει Ακόμη Σύμπας Ο Ελληνισμός, Ο Οποίος Και Μας ΠαρακολουθείΜε Αγωνίαν Αλλά Και Με Εθνικήν Υπερηφάνειαν. Ας Απαντήσωμεν Με Έργα, Ότι Θα Γίνομεν «Πολλώ Κάρρονες» Τούτων. Είναι Καιρός Να Δείξωμεν Εις Τον Κόσμον Ότι, Εάν Η Διεθνής Διπλωματία Είναι Άδικος Και Εν Πολλοίς Άνανδρος, Η Κυπριακή Ψυχή Είναι Γενναία. Εάν Οι Δυνάσται Μας Δεν Θέλουν Να Αποδώσουν Την Ελευθερία Μας, Μπορούμε Να Την Διεκδικήσωμεν Με Τα Ίδια Μας Τα Χέρια Και Με Το Αίμα Μας. Ας Δείξωμεν Εις Τον Κόσμον Ακόμη Μίαν Φοράν Ότι Και Του «Σημερινού Έλληνος Ο Τράχηλος Ζυγόν Δεν Υπομένει». Ο Αγών Θα Είναι Σκληρός. Ο Δυνάστης Διαθέτει Τα Μέσα Και Τον Αριθμόν. Ημείς Διαθέτομεν Την Ψυχήν, Έχομεν Και Το Δίκαιον Με Το Μέρος Μας. Γι’ Αυτό Και Θα Νικήσωμεν.
Διεθνείς Διπλωμάται, Ατενίσατε Το Έργον Σας. Είναι Αίσχος Εν Εικοστώ Αιώνι Οι Λαοί Να Χύνουν Το Αίμα Των, Για Να Αποκτήσουν Την Ελευθερίαν Των, Το Θείον Αυτό Δώρο, Δια Το Οποίο Και Ημείς Επολεμήσαμεν Παρά Το Πλευρόν Των Λαών Σας Και Δια Το Οποίον Σεις Τουλάχιστον Διατείνεσθε Ότι Επολεμήσατε Εναντίον Του Ναζισμού Και Του Φασισμού.
Έλληνες, Όπου Και Αν Ευρίσκεσθε, Ακούσατε Την Φωνήν Μας. Εμπρός, Όλοι ΜαζίΓια Την Ελευθερία Της Κύπρου Μας.
ΕΟΚΑ, ο Αρχηγός Διγενής».
ΑΙΩΝΙΑ ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΤΙΜΗ.
Ομάδα εργασίας και έρευνας του συγγραφέα Αντώνη Αντωνά.