Τα τελευταία 43 χρόνια, από τις πρώτες ευρωεκλογές του 1981, επιβεβαιώνεται σχεδόν κάθε φορά πως η προσεκτική μελέτη των αποτελεσμάτων της ευρωκάλπης, συνυπολογίζοντας πάντα τις ειδικές συνθήκες κάθε εποχής, πιάνει τον σφυγμό του εκλογικού σώματος με εξαιρετική ακρίβεια εν όψει βουλευτικών. Και σε επίπεδο εξουσίας, αλλά και σε δυναμική νέων κομμάτων.
Από τον Βασίλη Γαλούπη
Οι συνδυαστικές αναλύσεις από τα «γεννητούρια» κάθε κάλπης στις δύο εκλογικές διαδικασίες για Ελλάδα και Ε.Ε. στέλνουν συνήθως «κοινά» μηνύματα που, ουσιαστικά, δείχνουν τι μέλλει γενέσθαι… Αν και η ψήφος στις ευρωεκλογές θεωρείται παραδοσιακά… χαλαρή, μοιάζουν με το καπάκι της χύτρας που θα αφήσει λίγο ατμό δυσαρέσκειας να ξεφύγει προσωρινά ή σαν ένα μικρό δικαίωμα… ξεπορτίσματος για τον πιστό ψηφοφόρο που θα επιστρέψει σύντομα στη βάση του.
Μέσα από την ευρωκάλπη έχει διαφανεί αρκετές φορές η ανάδειξη των επόμενων πρωθυπουργών της Ελλάδας, ειδικά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Υπάρχουν και παράδοξα, με τα ποσοστά των κομμάτων να είναι διαφορετικά όταν οι βουλευτικές και οι ευρωεκλογές διεξάγονται την ίδια μέρα.
Σε κάποιες περιπτώσεις οι ψηφοφόροι μετακινούνται από κόμμα σε κόμμα μέσα σε λίγες εβδομάδες και με μεγάλη ταχύτητα προκαλώντας μεγάλες αλλαγές ποσοστών. Οπως για παράδειγμα το 2019, που ο κυβερνών ΣΥΡΙΖΑ πρώτα κατεδαφίστηκε τον Μάιο στο τότε σοκαριστικό 23,7% και έπειτα από λίγες εβδομάδες τού δόθηκε το φιλί της ζωής, παρά την ήττα από τον Μητσοτάκη, με 31,5%.
Οπως θα δούμε, όμως, οι ευρωεκλογές αποτελούν σταθερά και το πιο εύφορο «γήπεδο» για την ανάδειξη πρωτοεμφανιζόμενων κομμάτων. Μια «παράδοση» που διατρέχει αυτή την κάλπη και τις τέσσερις δεκαετίες.
Το διδακτικό 1981
Οι πρώτες ευρωεκλογές στην Ελλάδα έγιναν το 1981. Από τότε ακολούθησαν άλλες έξι αναμετρήσεις, ενώ με εξαίρεση εκείνη τη χρονιά οι κάλπες στήνονται κάθε πενταετία, όπως σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ενα πρώτο σαφές δείγμα της διαφοράς προσέγγισης και του κοντράστ μεταξύ «ευρωπαϊκής» – «ελληνικής» κάλπης προέκυψε στις 18 Οκτωβρίου 1981. Εκείνη τη μέρα οι πολίτες ψήφισαν ταυτόχρονα τόσο για τις βουλευτικές όσο και για τις ευρωεκλογές:
Το ΠΑΣΟΚ του θριαμβευτικού 48% στις βουλευτικές κατέγραψε απώλειες 8% και 450.000 ψήφους λιγότερες στις ευρωεκλογές (40,1%). Την ίδια μέρα!
Αντίστοιχα, η Ν.Δ. του 35,9% στις βουλευτικές είδε τα ποσοστά της στις ευρωεκλογές να πέφτουν στο 31,3%.
Το ΚΚΕ βγήκε κερδισμένο από τη χαλαρότητα των ευρωεκλογών κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες, από το 10,9% στις βουλευτικές «τσίμπησε» 12,9% στις ευρωεκλογές.
Εντυπωσιακή η αντίστοιχη άνοδος και του ΚΚΕ Εσωτερικού από το 1,37% στο 5,3%, όπως και του ΚΟΔΗΣΟ – ΚΑΕ από το 0,7 στο 4,2!
Τα στοιχεία και οι αριθμοί που θα δούμε και στη συνέχεια επιβεβαιώνουν τη χαλαρότητα της ψήφου στις ευρωκάλπες, συγκριτικά με αυτές των βουλευτικών εκλογών. Μέσα, όμως, από τις απώλειες ή τα κέρδη που καταγράφουν τα κόμματα εξουσίας είτε κυβερνούν είτε περιμένουν να κυβερνήσουν, διαφαίνονται σχεδόν πάντα ξεκάθαρες τάσεις, που αποτελούν μια «σκληρή» πυξίδα για το τι θα γίνει στις επόμενες βουλευτικές.
Η ευρωκάλπη του 1984 ήταν μπούσουλας για τις εθνικές
Με το ΠΑΣΟΚ να βρίσκεται στην εξουσία πανίσχυρο τα αμέσως επόμενα χρόνια μετά το 1981, οι φθορές του στην κάλπη ήταν από μικρές ως αμελητέες. Με την τάση, πάντως, για τη Ν.Δ. να διαμορφώνεται σιγά σιγά ως ανοδική.
Ανδρέας Παπανδρέου
Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι οι ευρωεκλογές τον Ιούνιο του ’84 ήταν ένας καλός μπούσουλας για τις κάλπες των βουλευτικών στις 2 Ιουνίου 1985, που έγιναν σε κλίμα μεγάλης πόλωσης. Το ΠΑΣΟΚ στις ευρωεκλογές ανέβηκε στο 41,5% και στις βουλευτικές έπιασε το 45,8, με ανεπαίσθητα σκαμπανεβάσματα, τελικά, σε σχέση με το 1981.
Η Ν.Δ. έδειξε την αύξηση της δυναμικής της με 38% το 1984 (6,7% πάνω από τις ευρωεκλογές του 1981) και επιβεβαίωσε την άνοδο με το 40,8% των βουλευτικών το 1985. Βρέθηκε σχεδόν 5 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τις προηγούμενες κάλπες, όταν είχε λάβει 35,9%.
Το ΚΚΕ έπεσε από μία μονάδα σε Ελλάδα και Ε.Ε. σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές. Η ΕΠΕΝ, με ιδρυτή της τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, καταποντίστηκε στις βουλευτικές του 1985 με 0,6%, αλλά έναν χρόνο νωρίτερα είχε καταφέρει να εκλέξει τον έναν από τους 24 Ελληνες ευρωβουλευτές με ποσοστό 2,3%.
1989: Μεγάλες απώλειες για τους «2»
Από το 1987 άρχισε η ραγδαία πτώση των ποσοστών του ΠΑΣΟΚ, με την εκρηκτική διάσταση του σκανδάλου Κοσκωτά να προκαλεί πρωτοφανείς σεισμούς στο πολιτικό σκηνικό. Στις βουλευτικές εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 το «εξασθενημένο» ΠΑΣΟΚ κάνει… μακροβούτι στο 39,1%, με τη ΝΔ να φτάνει στο 44,3%, αλλά δίχως να επιτυγχάνει πλειοψηφία, μένοντας στους 145 βουλευτές.
Την ίδια μέρα διεξήχθησαν και οι ευρωεκλογές εκείνης της χρονιάς. Κι επειδή η ένταση κυριαρχούσε στην πολιτική ζωή του τόπου παρατηρήθηκε αυτή τη φορά ότι, ενώ τα ποσοστά των κομμάτων εξουσίας ήταν και πάλι χαμηλότερα, παρά ταύτα η μεταξύ τους διαφορά παρέμεινε στα ίδια επίπεδα με τις βουλευτικές. Επεσαν μεν, αναλογικά δε. Κάτι που αποδείκνυε ότι η κατάσταση είχε σοβαρέψει πολύ, η πόλωση κυριαρχούσε και οι όποιες απόπειρες για μια διαφορετική και ενδεχομένως πιο χαλαρή οπτική από μερίδα του εκλογικού σώματος περιορίστηκαν σαφώς.
Η διαφορά των 5,2 μονάδων μεταξύ Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές ήταν 4,5% στις ευρωεκλογές. Δηλαδή μια πολύ μικρή απόκλιση ανάμεσα στις δύο κάλπες, με τη Ν.Δ. στο 40,4% και το ΠΑΣΟΚ στο 35,9%.
Ο Συνασπισμός βρέθηκε ουσιαστικά στα ίδια ποσοστά (13,1 βουλευτικές, 14,3 ευρωεκλογές), ενώ εκπλήξεις από μικρότερα κόμματα δεν υπήρξαν. Η νεοσύστατη Δημοκρατική Ανανέωση του Κωστή Στεφανόπουλου έκανε χαμηλή πτήση στο 1% και 1,3%, αντίστοιχα, λαμβάνοντας από μία έδρα.
Οι δύο επόμενες «κολλητές» πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις του 1989 και του 1990 επιβεβαίωσαν την πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα, με τη σκανδαλολογία στο φόρτε της. Το ΠΑΣΟΚ, όμως, επανέκαμψε τον Οκτώβριο του 1993, με πρόωρες κάλπες μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Μητσοτάκη, εκτινασσόμενο στο 46,9% και τη Ν.Δ. να βουλιάζει στο 39,3%. Η νεοϊδρυθείσα Πολιτική Ανοιξη του Αντώνη Σαμαρά βγήκε 3ο κόμμα με 4,9%, με το ΚΚΕ στο 4,5% και τον Συνασπισμό στο 2,9.
Ωστόσο, μόλις οκτώ μήνες αργότερα, στις ευρωεκλογές του Ιουνίου 1994, και με μικρές αποκλίσεις στα ποσοστά αποχής, τα δύο κόμματα εξουσίας κατέγραψαν μεγάλες απώλειες. Το ΠΑΣΟΚ έκανε ανώμαλη προσγείωση στο 37,6% και η Ν.Δ. στο 32,6. Αντίθετα, η ΠΟΛ.ΑΝ. κέρδισε κι άλλο έδαφος σε σχέση με τις βουλευτικές και σκαρφάλωσε στο 8,6%.
Το ΚΚΕ ανέβηκε στο 6,3%, ο Συνασπισμός στο 6,2, ενώ μέχρι και η ΔΗ.ΑΝΑ. του Στεφανόπουλου έπιασε το 2,8%, όπως και η Ενωση Κεντρώων του Λεβέντη το 1,2% με 80.000 ψήφους!
1999: Οτσαλάν και Σοφοκλέους επηρέασαν το αποτέλεσμα
Η μοναδική φορά που η ευρωκάλπη έδειξε άλλον νικητή απ’ αυτόν που ήδη κυβερνούσε, αλλά και που θα κυβερνούσε αμέσως μετά, ήταν το 1999. Τον Σεπτέμβριο του 1996 ο Σημίτης κέρδισε τις εκλογές, έχοντας κοπεί αρκετά η φόρα του νωρίτερα λόγω Ιμίων. Το 41,4%, πάντως, ήταν αρκετό για την αυτοδυναμία του ΠΑΣΟΚ, αλλά με τον Μιλτιάδη Εβερτ να θεωρείται έτσι κι αλλιώς εύκολος αντίπαλος (38,1%).
Το 1999 ξεκίνησε με το φιάσκο Οτσαλάν τον Φεβρουάριο. Θα ακολουθούσε μέσα στο έτος το βατερλό του Χρηματιστηρίου. Στα μισά της χρονιάς οι ευρωεκλογές έδωσαν ξεκάθαρα το στίγμα.
Η Ν.Δ. με τον Κώστα Καραμανλή ξεπέρασε (με 36%) κατά 3,1 μονάδες το ΠΑΣΟΚ που κυβερνούσε με πρωθυπουργό τον Σημίτη.
Το ΠΑΣΟΚ έμεινε στο 32,9, ποσοστό που αποτελούσε προπομπό για το ντέρμπι της επόμενης χρονιάς.
Το ΚΚΕ έπιασε το 8,7% και ο Συνασπισμός το 5,1.
Από το 1995 έχει μπει στην πολιτική σκηνή και το ΔΗΚΚΙ του Τσοβόλα. Το 1996 στις εθνικές εκλογές μπήκε στο παιχνίδι με 4,4%, το οποίο ανέβηκε σε 6,9% στις ευρωεκλογές του 1999. Αντίθετα, η ΠΟΛ.ΑΝ. αργόσβηνε κι εκείνη τη χρονιά ξέπεφτε στο 2,2%.
Το εκλογικό σώμα πήγαινε διχασμένο και μπερδεμένο για τις βουλευτικές εκλογές του 2000. Είχε κλονιστεί η εμπιστοσύνη του στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και η Ν.Δ. δεν έπαιρνε κεφάλι. Στο πρωτοφανές θρίλερ τον Απρίλιο του 2000 το ΠΑΣΟΚ κέρδισε στο νήμα μόλις με διαφορά 70.000 ψήφων (43,7 έναντι 42,7 της Ν.Δ.).
Με εξαίρεση το ΚΚΕ που βρέθηκε στο 5,5 και τον Συνασπισμό στο 3,2%, όλα τα άλλα κόμματα καταποντίστηκαν, συμπεριλαμβανομένου και του ΔΗΚΚΙ (2,6).
Κώστας Καραμανλής
Τον Μάρτιο του 2004 η Ν.Δ. έφτασε σε άνετη νίκη στις βουλευτικές εκλογές με 45,3%, αφήνοντας το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου στο 40,5%, το ΚΚΕ στο 5,9 και τον Συνασπισμό στο 3,2. Ο ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη έκανε το ντεμπούτο του με 2,2%, ενώ το ΔΗΚΚΙ ψυχορραγούσε στο 1,8%.
Στις ευρωεκλογές λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2004, τα αποτελέσματα των βουλευτικών όχι μόνο επιβεβαιώθηκαν, αλλά και οι τάσεις ενισχύθηκαν. Η Ν.Δ. με 43% πήρε κι άλλη διαφορά από το ΠΑΣΟΚ που παραπατούσε στο χαμηλό 34%, το ΚΚΕ ανέβαινε στο 9,5%, ο Συνασπισμός στο 4,1, ενώ ο ΛΑΟΣ πήγαινε… Στρασβούργο με 4,1% και 250.000 ψήφους!
Προπομπός για την άνοδο στην εξουσία ΓΑΠ, Τσίπρα, Μητσοτάκη
Με τον Κώστα Καραμανλή να χάνει πόντους και να οδηγεί τη χώρα σε πρόωρες βουλευτικές εκλογές το 2007, η Ν.Δ. ήδη έβλεπε τις απώλειές της να εξελίσσονται σε ανησυχητικές και τη διαφορά να ψαλιδίζεται. Η Ν.Δ. ήταν στο 41,8 και το ΠΑΣΟΚ στο 38,1.
Οι ευρωεκλογές τον Ιούνιο του 2009, όμως, έδειξαν ανατροπή στο πολιτικό σκηνικό. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε με 36,6% (η Ν.Δ. 32,3%, ο ΛΑΟΣ στο 7,1), στέλνοντας το μήνυμα ότι επιστρέφει στην εξουσία. Η χώρα, άλλωστε, σύντομα θα έμπαινε σε τροχιά εθνικών εκλογών. Με την οικονομική κρίση να καλπάζει, οι πρόωρες βουλευτικές ήταν θέμα χρόνου.
Στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου 2009 η τάση των προγενέστερων ευρωεκλογών επιβεβαιώθηκε απόλυτα. Το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου επικράτησε με 43,9%, η Ν.Δ. «κόλλησε» στο 33,4% και με ικανοποιητικά ποσοστά μπήκαν στη Βουλή το ΚΚΕ με 7,5, ο ΛΑΟΣ με 5,6 και ο ΣΥΡΙΖΑ με 4,6. Οι Οικολόγοι Πράσινοι που στις ευρωεκλογές πήραν έδρα με 3,5%, βρέθηκαν στο 2,5% και εκτός Κοινοβουλίου.
Στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 διαφάνηκε η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ, που βγήκε πρώτο κόμμα με 26,5%, με τη Ν.Δ. του Σαμαρά να παραπαίει στο 22,7%. Τρίτο κόμμα ήταν η Χρυσή Αυγή αγγίζοντας σχεδόν το 10% (9,3%), με την Ελιά να ακολουθεί με 8% και το Ποτάμι με 6,6.
Επτά μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο 2015, υπήρξαν αρκετές διακυμάνσεις. Ο ΣΥΡΙΖΑ έφτασε στο 36%, με άλμα 10 ποσοστιαίων μονάδων, η Ν.Δ. στο 27,8, η Χ.Α. έπεσε στο 6,2% και τέταρτο κόμμα αναδείχθηκε το Ποτάμι του Θεοδωράκη με 6%. Ακολούθησαν το ΚΚΕ με 5,4%, οι Ανεξάρτητοι Ελληνες με 4,7%, ενώ το ΠΑΣΟΚ του Βενιζέλου έπιασε ιστορικά χαμηλά με 4,6%.
Προπομπό για την άνοδο ενός νέου πρωθυπουργού στην εξουσία αποτέλεσαν και οι ευρωεκλογές του 2019, περίπου 1,5 μήνα πριν από τις βουλευτικές. Η Ν.Δ. βγήκε 1η με 33,1%, με τον ΣΥΡΙΖΑ να καταποντίζεται στο 23,7%. Τρίτο ήταν το ΠΑΣΟΚ της Γεννηματά που ανέκαμψε στο 7,7%, αφήνοντας πίσω το ΚΚΕ με 5,3%, τη Χρυσή Αυγή με 4,8% και την πρωτοεμφανιζόμενη Ελληνική Λύση στο 4,1%. Ο Γιάνης Βαρουφάκης είχε μείνει εκτός με το οριακό 2,99%.
Στις βουλευτικές του Ιουλίου 2019, η Ν.Δ. ενισχύθηκε κι άλλο αγγίζοντας το 40% (39,9), ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε ανάσα φτάνοντας στο 31,5, το ΠΑΣΟΚ ενισχύθηκε στο 8,1%, ΚΚΕ και Ελληνική Λύση ήταν κοντά στα ποσοστά των ευρωεκλογών (5,3 και 3,7), με τον Βαρουφάκη να μπαίνει τελικά στη Βουλή (3,44). Οριακά εκτός έμεινε η Χ.Α.