Μανώλης Κοττάκης
Ποιες είναι οι σημαντικότερες χρονιές της Μεταπολίτευσης, τα 50 χρόνια από τη «συντέλεση» της οποίας εορτάζουμε φέτος; Απαντώ χωρίς δισταγμό. Το 1974, το 1981, το 1985, το 1989, το 2008, το 2015 και τέλος το 2023.
-Το 1974 μνημονεύεται συνήθως για το γεγονός ότι αποκαταστάθηκε η δημοκρατία με ένα ανθεκτικό Σύνταγμα και με ένα νέο πολίτευμα που απάλλαξε τον τόπο από τις αιτίες που οδήγησαν στην εκτροπή. Ο εκδημοκρατισμός ξερίζωσε και εξαφάνισε τα παλαιά κέντρα λήψης αποφάσεων, που κυριάρχησαν στον δημόσιο βίο τον 19ο αιώνα και επέδρασαν καταλυτικά στην καταστροφή του ωραιότερου πολιτεύματος του κόσμου το 1967! Εξαφάνισε την ελέω Θεού μοναρχία, διέγραψε την εμπλοκή του Στρατού στα πολιτικά πράγματα της χώρας, ακύρωσε διά της σοσιαλμανίας των κρατικοποιήσεων την ανάμιξη οικονομικών κέντρων στην άνοδο και την πτώση κυβερνήσεων.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό επίτευγμα του εκδημοκρατισμού είναι ότι προετοίμασε με το νέο Σύνταγμα για την ομαλή εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία. Επούλωσε κατά το ήμισυ την πιο βαθιά πληγή του Εμφυλίου: κατέστησε επιτρεπτή την άνοδο των κοινωνικών δυνάμεων που αποκλείστηκαν ως μιάσματα από τη συμμετοχή στην εξουσία. Σε πρώτη φάση, η άνοιξη της ελευθερίας επέτρεψε σε αυτές τις δυνάμεις να καταλάβουν κομβικές θέσεις μέσα στο σύστημα, όπως στη διανόηση, στις τέχνες, στα πανεπιστήμια και στην ενημέρωση.
Στην ουσία, όμως, το νέο Σύνταγμα δεν είχε μέσα του απλώς το σπέρμα της ανοχής στο διαφορετικό. Αποδεχόταν το διαφορετικό υπό την αυστηρή προϋπόθεση της λαϊκής έγκρισης. Η Ελλάς δεν επέστρεψε ποτέ ξανά στην ανωμαλία, γιατί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προετοίμασε τη χώρα για την πολιτική μετάβαση που άρχισε το 1963, αλλά διεκόπη από την αποστασία και τελικώς ολοκληρώθηκε το 1981, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στη διακυβέρνηση της χώρας. Η εξουσία δεν ήταν ένα μονοπώλιο για τη δεξιά παράταξη πάση θυσία, όπως επικράτησε να συμβαίνει στη μετεμφυλιακή περίοδο. Ιδού η πρώτη μεγάλη μεταρρύθμιση.
-Η δεύτερη μεγάλη και οριακή στιγμή της Μεταπολίτευσης, μετά τον πλήρη εκδημοκρατισμό και την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, είναι συνδυαστικά το 1985 με το 1989. Το 1985 είναι η χρονιά που δέχεται το πρώτο πλήγμα το νέο πολίτευμα και χάνει τους μηχανισμούς εξισορρόπησής του. Ο Καραμανλής κατήργησε το μονοπώλιο της παράταξής του και ο Παπανδρέου θέλησε να επιβάλει το μονοπώλιο της δικής του, κάνοντας κακή χρήση της ελευθερίας! Η αναθεώρηση του Συντάγματος από το ΠΑΣΟΚ και η βίαιη αφαίρεση των αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας μετατρέπουν έκτοτε τον πρωθυπουργό σε απόλυτο άρχοντα και τον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας αδύναμο να τον επαναφέρει σε σωστή τροχιά σε περίπτωση εκτροπής.
-Το 1989, ο πανίσχυρος πρωθυπουργός στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη κάνει το μοιραίο λάθος: παραδίδει μέρος της μεγάλης εξουσίας του στην ανεξέλεγκτη διαπλοκή. Ο περίφημος νόμος για την ελευθερία της ενημέρωσης και την επανάσταση της ιδιωτικής τηλεόρασης καταλήγει να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα από την αναθεώρηση του 1985. Με την αναθεώρηση, η πολιτική κατάφερε καίριο πλήγμα στις εσωτερικές ισορροπίες των θεσμών. Με την ιδιωτική τηλεόραση, η πολιτική κατάφερε καίριο πλήγμα στον εαυτό της. Ανθρωποι χωρίς την ελάχιστη δημοκρατική νομιμοποίηση, οι καναλάρχες, απέκτησαν ισόβια εξουσία. Η διαπλοκή του κομματικού κράτους με τις πολυεθνικές, τα κανάλια, τους ημέτερους εθνικούς πρωταθλητές και τους κρατικοδίαιτους συνδικαλιστές των ΔΕΚΟ έπαιξε τεράστιο ρόλο στη χρεοκοπία.
-Το 2008 -ο Αύγουστος, για την ακρίβεια- ήταν μια οριακή στιγμή για την Ελληνική Δημοκρατία. Ηταν η πρώτη φορά που αυτή επιχείρησε να κάνει μια ουσιαστική δοκιμή ανεξαρτησίας με βάση το εθνικό συμφέρον και να αναπτύξει ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς με χώρα εκτός της συμμαχίας του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Συνέβη τον Αύγουστο της χρονιάς εκείνης, όταν η ελληνική Βουλή και η ρωσική Δούμα κύρωσαν τη διεθνή συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου South Stream.
Ενα χρόνο μετά, η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή εκείνης της περιόδου ήταν παρελθόν. Η Ελλάς ήταν μια γενική δοκιμή για τα περιθώρια ελευθερίας που έχουν στη διάθεσή τους τα κράτη της Δύσης. Δεκαπέντε χρόνια μετά, στην ίδια ακριβώς θέση με την Ελλάδα βρέθηκε η Γερμανία. Δεν ανατινάχθηκε η κυβέρνησή της, ανατινάχθηκαν οι ρωσικοί αγωγοί Nord Stream 1 και 2, όμως! Η εξέλιξη αυτή σφραγίστηκε με τα Μνημόνια και το Καστελόριζο το 2010. Τα Μνημόνια δεν έφεραν την κρίση, αλλά την τιμωρία για την ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική του 2008, και βεβαίως έφεραν την εξάρτηση. Την αλλοίωση της δημοκρατίας ακολούθησε η μείωση της εθνικής μας κυριαρχίας, μια πρώτη γεύση της οποίας λάβαμε στα Ιμια.
Με τα Μνημόνια η εξουσία έφυγε και από τον πρωθυπουργό, έφυγε από τα κανάλια και μεταβιβάστηκε σε διορισμένους υπαλλήλους του ΔΝΤ! Ειρωνεία της Ιστορίας; Η αποικιοκρατία εμβάθυνε το 2015, όταν ο λαός ολοκλήρωσε τη στροφή του 1981 και έφερε στην εξουσία τους επιγόνους της εμφυλιακής Αριστεράς. Τον ΣΥΡΙΖΑ. Το γεγονός αυτό, που αντιμετωπίστηκε αρχικώς ως πολιτική λύτρωση, οδήγησε στο τέλος των ψευδαισθήσεων ότι υπάρχει εναλλακτική εντός των δεσμεύσεων του καπιταλιστικού συστήματος και στην έναρξη μιας νέας ωριμότητας.
Υποτίθεται ότι το 2015 υπήρξε η αφετηρία του λαϊκισμού. Στην ουσία αποτέλεσε την αφετηρία για τον δραματικό περιορισμό του λαϊκισμού. Από τη στιγμή που η Αριστερά έκανε ιδιωτικοποιήσεις και έκοψε μισθούς και συντάξεις, το αφήγημα των λαϊκών αγωνιστών της Μεταπολίτευσης δέχθηκε καίριο πλήγμα. Ποτέ πια η Αριστερά δεν λαΐκισε για την οικονομία με τον τρόπο που το έκανε στο παρελθόν!
-Ο κύκλος της οπισθοδρόμησης, που άρχισε με την υποβάθμιση του Προέδρου της Δημοκρατίας από την πολιτική, της πολιτικής από την ελίτ της διαπλοκής και της διαπλοκής από τους διορισμένους υπαλλήλους του ΔΝΤ, σφραγίστηκε το 2023 από την κατάργηση του δικομματισμού και την αντικατάστασή του από έναν ιδιότυπο μονοκομματισμό. Θα μπορούσε κανείς να διαβάσει τη συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές αυτές και ως την πολιτική επισφράγιση του στρατιωτικού θριάμβου των νικητών του Εμφυλίου.
Το μοντέρνο αντάρτικο της Μεταπολίτευσης, με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ σε κυρίαρχη δύναμη της χώρας, δεν κράτησε ούτε δέκα χρόνια. Ωστόσο, το μείζον δεν είναι αυτό, αλλά η οπισθοδρόμηση στον μονοκομματισμό, που υπό προϋποθέσεις θα μπορούσε να εξελιχθεί με τα χρόνια ακόμη και σε καθεστώς. Πιθανό να σας κάνει εντύπωση ότι άφησα έξω από τον μακρύ κατάλογο των σημαντικών γεγονότων της Μεταπολίτευσης τη χρεοκοπία. Ασφαλώς ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός. Δεν ήταν αναπόφευκτο, όμως. Μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Η Ιστορία αποδεικνύει ήδη με μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, όπως ο Ομπάμα, η Μέρκελ, ο Γκόρντον Μπράουν, οι υπουργοί εκείνης της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, ότι η χρεοκοπία ήταν επιλογή. Οχι μονόδρομος. Αναπόφευκτη ήταν η μακρά λιτότητα. Καταλήγω, λοιπόν: πράγματι, από το 1974 έως σήμερα ζούμε συγκριτικά με το παρελθόν την καλύτερη δημοκρατία που είχε ποτέ ο τόπος. Δεν μπορεί, όμως, να είμαστε τόσο μύωπες και να μη βλέπουμε ότι από τα μισά της διαδρομής και μετά βρισκόμαστε σε πορεία υποχώρησης των δημοκρατικών αξιών και οπισθοδρόμησης των θεσμών. Είμαστε!