Γράφει ο Δρ. Γεώργιος Βαφειάδης
Οικονομολόγος
Σε όσους γνωρίζουν οικονομικά και οικονομική ιστορία είναι γνωστή η σχολή των θεσμικών οικονομολόγων η οποία άνθισε στις Σκανδιναβικές χώρες. Στις διάφορες παραλλαγές της θεωρίας αυτής υποστηρίζεται η άποψη ότι η εξέλιξη των θεσμών σε μία χώρα εξηγεί την οικονομική συμπεριφορά των κατοίκων της και της γενικότερης μακροπρόθεσμης οικονομικής της πορείας και ανάπτυξης.
Ελάχιστα έχουν ειπωθεί για τη σημαντική Σκανδιναβική Σχολή των θεσμικών οικονομολόγων και την αντίστοιχη Αμερικανική Θεσμική Σχολή (American Institutional School), η οποία αναπτύχθηκε την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ με το Νορβηγό οικονομολόγο Thorstein Veblen και πιο πρόσφατο εκπρόσωπο τον οικονομολόγο John Kenneth Galbraith.
Οι Θεσμικοί οικονομολόγοι, σε αντίθεση με τις αντιλήψεις της Κλασσικής σχολής όπου οι οικονομικές μεταβλητές που χρησιμοποιούνται για τη μελέτη της οικονομικής δραστηριότητας ισχύουν ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου, δίνουν μία δυναμική και τοπική διάσταση στις τελευταίες. Συνεπώς, ιστορικοί, κοινωνικοί και θεσμικοί παράγοντες διαμορφώνουν τα φαινόμενα της οικονομίας και, γενικότερα τον τρόπο λειτουργίας του οικονομικού συστήματος.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που, με ελάχιστες εξαιρέσεις, το ανεξάρτητο ελληνικό κρατίδιο μετά τον Καποδίστρια, μονίμως υποτελές στις ξένες δυνάμεις και με μία παρασιτική-μεταπρατική αστική τάξη χωρίς εθνική συνείδηση, ακολούθησε την ιστορικά παρακμιακή του πορεία με προβληματικούς θεσμούς ενώ η κοινωνική συναίνεση και η συλλογικότητα ήταν μονίμως απούσες. Η σημερινή κατάσταση των σκανδάλων, της χρεωκοπίας της χώρας, της ανθρωπιστικής κρίσης και της παντελούς έλλειψης αναπτυξιακής προοπτικής αποτελούν το φυσικό επακόλουθο των παραπάνω.
Η τρικομματική μνημονιακή κυβέρνηση που εξελέγη στις εκλογές της 17ης Ιουνίου από τους φοβισμένους συντηρητικούς «νοικοκυραίους» και τους ευρωραγιάδες, αν είχε τη στοιχειώδη αξιοπρέπεια θα έπρεπε να είχε ήδη παραιτηθεί γιατί αθέτησε την προεκλογική της δέσμευση για την επαναδιαπραγμάτευση των Μνημονίων αποδεικνύοντας ότι είναι υπάλληλοι της Τρόικας. Θα πρέπει όμως να απαντήσει και στα παρακάτω ερωτήματα:
- Συνεχώς πιπιλάει τη νεφελώδη καραμέλα των μεταρρυθμίσεων μαζί με τους Τροϊκανούς. Μεταρρυθμίσεις προς ποία κατεύθυνση; Μήπως ακούσαμε κάτι για την αναθεώρηση του συντάγματος; Μήπως ακούσαμε κάτι για την πάταξη της γραφειοκρατίας ή για θεσμικές μεταβολές με στόχο την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας με αναπτυξιακές προοπτικές; Μήπως έκαναν κάποια προσπάθεια για την ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο;
- Μήπως μας είπε κάτι για το ποιος κερδίζει από τη διαχείριση της κρίσης όταν στην τριετία 2009-2012, ενώ το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 20%-25% περίπου, οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν κατά 45% με 50% αναδιανέμοντας την πίττα και αυξάνοντας την ανισότητα της κατανομής του εισοδήματος;
- Μήπως μας είπαν κάτι για τη διερεύνηση των σκανδάλων της τελευταίας δεκαετίας ή έστω για τη συγκρότηση εξεταστικής επιτροπής για το πώς μας έβαλε στο Μνημόνιο η μειοδοτική κυβέρνηση του ΓΑΠ, όπως μας είχε υποσχεθεί το κόμμα της ΝΔ; Μήπως ακούσαμε κάτι για τη διερεύνηση του ύποπτου ρόλου της ΕΛΣΤΑΤ σχετικά με την αλλοίωση των στοιχείων για το έλλειμμα του 2009; Μήπως επήλθε κάθαρση στο πολιτικό σύστημα και τιμωρία των υπευθύνων που μας οδήγησαν στο σημερινό τραγικό αδιέξοδο;
- Μήπως πρότειναν ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο αναπτυξιακής ανασυγκρότησης της χώρας; Όχι βέβαια. Αντ’αυτού πουλάνε τα ασημικά έναντι πινακίου φακής[1] για να αποπληρωθεί ένα πολύ μικρό μέρος του χρέους το οποίο δεν πρόκειται να μειωθεί στο 120% του ΑΕΠ ούτε στη Δευτέρα Παρουσία. Είχα γράψει για τις ιδιωτικοποιήσεις, σε ένα άρθρο μου στην «Ελευθεροτυπία»[2]: «Στο ερώτημα γιατί ιδιωτικοποιείται ο ΟΤΕ κάποιοι απαντούν ότι, χωρίς στρατηγικό επενδυτή, το management αδυνατεί να υιοθετήσει νέες τεχνολογίες και νέα οργανωτικά σχήματα, γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης κακών προμηθευτών και επηρεάζεται αρνητικά από τις παρεμβάσεις της συνδικαλιστικής ηγεσίας. Όμως, ποιος φέρει την ευθύνη για τα παραπάνω στις σημερινές συνθήκες διεθνοποίησης των αγορών; Η ομολογία της ανικανότητας να αντιμετωπισθούν αυτά τα προβλήματα δεν αποτελεί άλλοθι αλλά καταδεικνύει την κρίση του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου, την έλλειψη πολιτικού οράματος και αναπτυξιακής στρατηγικής και την αδυναμία των πολιτικών μας εκπροσώπων να προβούν στις κατάλληλες διορθωτικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Οι όποιες ιδιωτικοποιήσεις, άλλωστε, δεν επιφέρουν τα προσδοκώμενα οφέλη όταν υπάρχει κρίση των θεσμών, αδιαφάνεια ή απροσδιοριστία στους «κανόνες του παιχνιδιού» και ο ίδιος ο ιδιωτικός τομέας δεν λειτουργεί ορθολογικά». Υπάρχουν έξυπνες προτάσεις για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας με τη μετοχοποίηση και πώληση του ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείο ιδιωτικής περιουσίας του ελληνικού Δημοσίου) όπως η αξιόλογη πρόταση του καθηγητή κ.Κ. Χρυσόγονου στο Real FM. Μήπως υπάρχει η πολιτική βούληση για τέτοιες πρωτοβουλίες; Όχι βέβαια.
Οι ευρωλάγνοι της κυβέρνησης μας απείλησαν με την επιστροφή στη δραχμή και αδυναμία της χώρας να χρηματοδοτήσει τα ελλείμματά της. Αλήθεια, πώς χρηματοδοτούνται σήμερα τα συνεχιζόμενα δίδυμα ελλείμματα; Ακόμη και εάν ισοσκελισθεί ο προϋπολογισμός η χρηματοδότηση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα εξακολουθήσει να γίνεται με δανεικά ευρώ. Ισχυρίζονται ότι με τη δραχμή θα πουληθούν τα πάγια στοιχεία σε εξευτελιστικές τιμές και η αγοραστική αξία των εισοδημάτων θα μειωθεί λόγω του πληθωρισμού και της υποτίμησης του νέου νομίσματος. Μήπως τώρα δεν έχει μειωθεί η αγοραστική τους αξία όταν οι ονομαστικοί μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν κατά 50% ενώ οι τιμές παραμένουν στα ίδια επίπεδα ή αυξάνονται; Μήπως με το υλοποιούμενο δόγμα του σοκ δεν υποβαθμίζεται συνεχώς η αξία των παγίων ώστε να πουληθούν αργότερα για ένα κομμάτι ψωμί στους υποψήφιους επενδυτές;
Είναι οι ίδιοι που με τις μνημονιακές πολιτικές τους μας οδηγούν προς τα εκεί χωρίς καμία προετοιμασία και χωρίς ένα εναλλακτικό σχέδιο Β. Πριν από τις τελευταίες εκλογές η Εθνική Τράπεζα, με καθαρά αντιδεοντολογικό τρόπο, δημοσίευσε μία έκθεση για τις καταστροφικές επιπτώσεις από την επιστροφή στη δραχμή. Πράγματι έχουν δίκιο εάν λάβουμε υπόψη τις παρούσες θεσμικές παραμέτρους και το παρόν σαθρό πολιτικό σύστημα. Από την άλλη πλευρά η ευρωζώνη δεν ήταν ποτέ η άριστη νομισματική ένωση, βασίστηκε στα συμφέροντα της Γερμανίας και του ισχυρού μάρκου. Η έλλειψη κοινής δημοσιονομικής και φορολογικής πολιτικής, η ανυπαρξία αναδιανεμητικού μηχανισμού μεταξύ χωρών με διαφορετικούς θεσμούς και σημαντικές οικονομικές ανισορροπίες, ο οικονομικός εθνικισμός ο οποίος έγινε περισσότερο εμφανής με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και, τέλος, το γεγονός ότι η ΕΚΤ δεν έχει το δικαίωμα να επιτελέσει το ρόλο του έσχατου δανειστή (lender of the last resort), όσον αφορά τα κράτη-μέλη, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για το μέλλον. Όλα τα παραπάνω έχουν αναλυθεί από πολλούς οικονομολόγους και δεν αποτελούν αντικείμενο του παρόντος άρθρου.
Η γεωπολιτική διάσταση και το σχέδιο Β!
Με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο της ευρωζώνης δεν υπάρχει μέλλον για τις χώρες του Νότου. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι μία λύση θα ήταν αν η Γερμανία αποχωρούσε από την ζώνη του ευρώ. Σωστό, όμως το ερώτημα παραμένει, θα προχωρούσε η χώρα αυτή σε ένα τέτοιο βήμα, δηλαδή να πάρει το δάκτυλο από το μέλι; Ήδη από τον πόλεμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας έχει διαφανεί η πρόθεση της Γερμανίας για τον οικονομικό και γεωπολιτικό έλεγχο της Ευρώπης. Η εισαγωγή του ευρώ, ο ανταγωνισμός με το δολάριο και η εξάρτηση της ευρωζώνης από τις διεθνείς χρηματαγορές ήταν τα εργαλεία για την επιβολή του Δ! οικονομικού Ράϊχ στις χώρες της ευρωζώνης. Εάν αποχωρήσει θα χάσει τον οικονομικό (βλέπε και τα κέρδη από τη διαφορά των επιτοκίων δανεισμού) και το γεωπολιτικό έλεγχο. Επιπλέον, η επιστροφή σε ένα ανατιμημένο μάρκο θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις στην εξαγωγική, κατά κύριο λόγο, οικονομία της ενώ η αύξηση των φθηνότερων εισαγωγών από τις υπόλοιπες χώρες θα μειώσει τα πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της.
Κάποιοι άλλοι, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, υποστηρίζουν ότι η καταγγελία των μνημονίων και η συμμαχία με τις άλλες χώρες του Νότου θα εξαναγκάσει τη Γερμανία και τις άλλες πλούσιες Βόρειες χώρες σε υποχωρήσεις. Πώς όμως θα πιέσουν, με τις υπερχρεωμένες οικονομίες τους σε ύφεση, με την εξάρτησή τους από τις αγορές, την ΕΚΤ και από τα χρηματοοικονομικά εργαλεία που ελέγχονται από τους Γερμανούς; Και γιατί οι τελευταίοι να υποχωρήσουν και να χάσουν τα στρατηγικά τους πλεονεκτήματα (leverage) για τον οικονομικό και γεωπολιτικό έλεγχο της Ευρώπης; Δεν υπάρχουν παρόμοια ιστορικά παραδείγματα αναστροφής τέτοιων προθέσεων, άλλωστε η μέχρι τώρα συμπεριφορά της Γερμανίας έχει δείξει ότι δεν ενδιαφέρεται για το ευρωπαϊκό κεκτημένο ή για το νεφελώδες όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης των ευρολιγούρηδων. Υπάρχει βέβαια και η πρόταση (βλέπε Μπαρόζο) για τη δημιουργία ομοσπονδίας ισότιμων κρατών. Τώρα τι είδους ισοτιμία θα υπάρχει όταν μέχρι τότε κάποια ευρωπαϊκά κράτη θα έχουν χάσει την εθνική τους κυριαρχία και θα έχουν μετατραπεί σε οικονομικούς δορυφόρους-αποικίες απομένει να μας το εξηγήσουν.
Ειδικότερα όσον αφορά τη χώρα μας, οι πολιτικές δυνάμεις που υποστηρίζουν την παραμονή της χώρας στο ευρώ θα πρέπει να δώσουν απαντήσεις στα ακόλουθα ερωτήματα:
- Εάν ακολουθήσουμε την αδιέξοδη και καταστροφική μνημονιακή πολιτική και πουλήσουμε όλα τα ασημικά μισοτιμής με ποια εργαλεία θα επανέλθει η οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης; Με τις άμεσες επενδύσεις στις οικονομικές ζώνες που θα δημιουργηθούν ή με το διεφθαρμένο κράτος Camorra που έχουν δημιουργήσει οι 40-50 οικογένειες της εγχώριας μεταπρατικής οικονομικής ελίτ; Ας μας δείξουν ένα τέτοιο παράδειγμα.
- Εάν καταγγελθούν τα μνημόνια και οι δανειακές συμβάσεις, όπως προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ και οι άλλες αντιμνημονιακές δυνάμεις, θα σταματήσουν οι δανειακές ροές από το ΔΝΤ και τους εταίρους. Τι θα γίνει την επόμενη ημέρα και με ποιους βαθμούς ελευθερίας θα κινηθούμε στην ευρωζώνη; Εάν υποθέσουμε ότι οι εταίροι μας, στο πλαίσιο της ανάλυσης κόστους-οφέλους από πιθανή έξοδό μας από το ευρώ, αποδεχτούν ευνοϊκότερους όρους αποπληρωμής θα λυθούν τα μακροπρόθεσμα δομικά προβλήματα της οικονομίας μας και της ευρωζώνης; Άλλωστε, και εάν ακόμη τελεσφορήσει η πίεση των χωρών του Νότου και η ευρωζώνη μετατραπεί σε άριστη νομισματική ένωση ώστε να πάψει το αίσχος τα κράτη-μέλη να δανείζονται από τις αγορές ή η ΕΚΤ να κερδοσκοπεί σε βάρος των κρατικών ομολόγων τους πόσος χρόνος θα χρειαστεί; Μέχρι τότε η χώρα μας θα έχει καταστραφεί και τα τιμαλφή θα έχουν πουληθεί.
Συμπερασματικά, η χώρα μας μέσα στην ευρωζώνη έχει μετατραπεί σε προτεκτοράτο, το σύνταγμα έχει γίνει κουρελόχαρτο, η δημοκρατία μας είναι στην ουσία κοινοβουλευτική δικτατορία ενώ δεν ισχύουν ούτε το ευρωπαϊκό κεκτημένο ούτε το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο. Πρέπει να υπάρξει δραστική αλλαγή πορείας σε πολιτικό, θεσμικό και οικονομικό επίπεδο. Πρέπει να υπάρξει ένα σχέδιο Β! για το οποίο το παρόν πολιτικό καταστημένο δεν κάνει καμία κουβέντα. Θα ήθελα όμως να παρουσιάσω ένα άλλο σενάριο επιστροφής στο εθνικό νόμισμα με διαφορετικό θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο. Έστω ότι η ήδη de facto χρεωκοπημένη χώρα ανακοινώνει και επίσημα την de jure χρεωκοπία της εντός του ευρώ και διαπραγματεύεται τη συναινετική έξοδό της από την ευρωζώνη, κυρίως όσον αφορά τη σχέση μεταξύ της ΕΚΤ και των Ελληνικών τραπεζών για την προστασία των καταθέσεων. Οι νέες θεσμικές και πολιτικές πρωτοβουλίες, αφού πρώτα καταγγελθούν τα μνημόνια και εκδιωχθούν η Τρόικα και οι Γερμανοί επιτηρητές, πρέπει να περιλαμβάνουν τα παρακάτω μέτρα:
I. Εισαγωγή του νέου νομίσματος και υποτίμησή του κατά 50%. Ήδη το ευρώ έχει υποστεί εσωτερική υποτίμηση σχεδόν κατά το ίδιο ποσοστό. Έστω ότι επιτρέπεται η παράλληλη χρήση του ευρώ και του νέου νομίσματος για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ.ένα έτος)
II. Πλήρης κρατικός έλεγχος στο τραπεζικό σύστημα και στην ελεγχόμενη από το εξωτερικό ΤτΕ, η οποία βαρύνεται με πλείστα όσα στο παρελθόν και έχει το αποκλειστικό προνόμιο έκδοσης χαρτονομισμάτων. Εάν ένα κράτος δεν έχει το εκδοτικό προνόμιο δεν μπορεί να ακολουθήσει ανεξάρτητη οικονομική πολιτική.
III. Για μία μεταβατική περίοδο προσαρμογής της οικονομίας πρέπει να υπάρξει αυστηρός έλεγχος στη διασυνοριακή κίνηση των κεφαλαίων αλλά και των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών στο εσωτερικό. Επίσης, για το ίδιο διάστημα να ισχύσει απαγόρευση πώλησης παγίων στοιχείων του ενεργητικού σε εθνικό νόμισμα, αλλά μόνο σε ευρώ, για να αποφευχθεί η εξαγορά τους σε υποτιμημένες τιμές.
IV. Συντακτική εθνοσυνέλευση για την αναθεώρηση του συντάγματος. Υιοθέτηση ενός απλού φορολογικού συστήματος κατά το πρότυπο των ΗΠΑ και σημαντική μείωση των συντελεστών ΦΠΑ για τον περιορισμό των πληθωριστικών πιέσεων. Στην περίπτωση αυτή δεν θα μειωθούν τα κρατικά έσοδα δεδομένης της ελαστικότητάς τους ως προς τους έμμεσους φόρους με την αύξηση της ενεργού ζήτησης και τη μείωση της φοροδιαφυγής.
V. Επαναδιαπραγμάτευση του χρέους με βάση το διεθνές και το Ευρωπαϊκό δίκαιο στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης του χρέους της Γερμανίας μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (ρήτρα ανάπτυξης).
VI. Λογιστικό έλεγχο του δημοσίου χρέους και προσδιορισμός εκείνου που ενδεχομένως θεωρείται επαχθές ώστε το τελευταίο να απαλειφθεί. Να διεκδικηθούν με κάθε τρόπο το αναγκαστικό κατοχικό δάνειο και ο χρυσός που έκλεψαν οι Ναζί από την ΤτΕ.
VII. Επαναδιαπραγμάτευση της καταστροφικής συνθήκης Δουβλίνο ΙΙ ή απαγκίστρωση από αυτήν.
VIII. Εθνικό στρατηγικό σχέδιο για την ανασυγκρότηση της παραγωγικής δομής της χώρας με αναπτυξιακή προοπτική. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να υλοποιηθεί μία πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική με συμμαχίες που εξυπηρετούν τα εθνικά συμφέροντα (ΑΟΖ κ.λπ.) Εάν ανασυγκροτηθεί η οικονομία μας και με την προϋπόθεση ότι αλλάξουν τα θεσμικά δεδομένα στην αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης μπορούμε πάντα να διαπραγματευθούμε την επάνοδό μας σε αυτήν.
Σε τελική ανάλυση δεν ευελπιστώ ότι το παρόν σαθρό και ανίκανο πολιτικό σύστημα μπορεί να υλοποιήσει τα παραπάνω. Ενδεχομένως η συσπείρωση όλων των κοινωνικών συλλογικοτήτων σε ένα ενιαίο κίνημα με μία γενική απεργία διαρκείας και με μεγάλες λαϊκές συγκεντρώσεις θα μπορούσε να επιφέρει κάποιο αποτέλεσμα. Όμως η φοβισμένη, διασπασμένη και εν υπνώσει ευρισκόμενη ελληνική κοινωνία δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Η άλλη εναλλακτική λύση θα ήταν μία επανάσταση όπως εκείνη στο Γουδί του 1909 αλλά, δυστυχώς, δεν υπάρχουν στην Ελλάδα σήμερα στρατιωτικοί όπως ο de Gaulle, για να ορθώσει το ανάστημά του στην εγχώρια μνημονιακή κυβέρνηση των δοσίλογων του Vichy, ούτε πολιτικοί όπως ο Καποδίστριας ή έστω ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ελπίζω να κάνω λάθος.
ΥΓ. Σχετικά με το θέμα του παρόντος άρθρου θα ήθελα να εξάρω τα πολύ αξιόλογα άρθρα του κ. Γ.Λεονταρίτη στην εφημερίδα «Το Παρόν» όπως και το εξαιρετικό άρθρο του δικηγόρου κ. Ευ.Τσεκούρα στην εφημερίδα «Το Ποντίκι» της 27ης Σεπτεμβρίου 2012. Αξίζουν την προσοχή όσων ενδιαφέρονται και προβληματίζονται.
Δρ. Γιώργος Βαφειάδης, οικονομολόγος
Πρώην πανεπιστημιακός και τ. στέλεχος της ΑΤΕbank
Τηλ. (210 9848783) e-mail [email protected]
[1] Χάρισαν το καλό κομμάτι της ΑΤΕbank στην Τράπεζα Πειραιώς αντί 95.000.000 ευρώ, ενώ μόνο τα ακίνητά της, για να μη μιλήσουμε για τα υπόλοιπα στοιχεία του ενεργητικού, έχουν αξία ίση με 1δισεκατομμύριο. Είναι σκάνδαλο και απιστία κατά του δημοσίου ή όχι; Πού είναι η έκθεση της Blackrock για το τραπεζικό σύστημα;
[2] Η νεοφιλελεύθερη εμμονή στις αποκρατικοποιήσεις υποδηλώνει την κρίση των θεσμών και της Πολιτικής (Η άλλη όψη του Ιανού), 14/07/2008