Αμφίπολη: Τα μυστικά του Ταφικού Τύμβου του Καστά!
Η μοναδικότητα του μνημείου – Τάφος ενός ατόμου, οικογενειακός ή πολυάνδριο; – Το μυστήριο της χρονολόγησης – Τι συμβολίζουν οι Σφίγγες – Τεχνητός ή φυσικός ο λόφος; – Η ναυτική βάση του Αλέξανδρου – Τι σημαίνει μακεδονικός τάφος – Η παράδοση του Μανόλη Ανδρόνικου και του Δημήτρη Λαζαρίδη – Η τελευταία εξέλιξη στην ανασκαφή
Ο λόφος Καστά είναι ένας γήλοφος, φυσικός χαμηλός λόφος δηλαδή, με χρήση του από τον άνθρωπο ακόμα από τους προϊστορικούς χρόνους. Εχουμε τάφους της εποχής του σιδήρου (στην Ελλάδα αρχίζει από τον 11ο αιώνα π.Χ. και φτάνει μέχρι τον 8ο).
Τους ανέσκαψε πρώτος ο σπουδαίος αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης, ο οποίος ασχολήθηκε χρόνια με την περιοχή και πρόσφερε πολλά. Από το 1964 και μέχρι το 1985 ανέσκαπτε τον λόφο (μαζί με άλλες θέσεις), όμως δεν ολοκλήρωσε ποτέ την ανασκαφή λόγω έλλειψης χρημάτων και προσωπικού.
Κάπου μέσα στον 4ο αιώνα π.Χ. ένας αρχιτέκτονας που οι ανασκαφείς θεωρούν ότι ήταν ο Δεινοκράτης, πρόσεξε αυτόν τον γήλοφο, ο οποίος βρισκόταν πολύ κοντά στον ποταμό Στρυμόνα με το αγκυροβόλιο του μακεδονικού ναυτικού και στη λίμνη Κερκινίτιδα. Κατασκεύασε έναν περίβολο 487 μέτρων σε τέλειο κύκλο, όπως δείχνουν και οι μετρήσεις και η εναέρια λήψη με ελικόπτερο, από λευκό, καλοδουλεμένο μάρμαρο Θάσου.
Ο ταφικός περίβολος, για τον οποίο μεταφέρθηκαν από το γειτονικό νησί περί τα 2.500 κυβικά μαρμάρου, χρονολογείται γύρω στο 325-300 π.Χ και δημιουργήθηκε για να κατασκευαστεί εντός του μακεδονικός τάφος. Ο τάφος έχει θεμέλια στο φυσικό έδαφος του λόφου και από πάνω σκεπάστηκε με χώμα, κατά τη συνήθεια της εποχής.
Σημαντικός σε διαστάσεις και σε επιμέλεια, ο τύμβος της Αμφίπολης φθάνει τα 23 μέτρα ύψος με 158,40 διάμετρο και περίβολο ύψους 3 μέτρων αποτελούμενο από μαρμάρινες βάσεις, ορθοστάτες, ανωδομή και επιστέψεις. Με έκταση 20 στρεμμάτων ο τύμβος φέρει στην κορυφή του μία τετράπλευρη κτιστή κατασκευή (9,95 Χ 9,95 Χ 5,30 μέτρα), η οποία αρχικώς είχε θεωρηθεί από τον Δ. Λαζαρίδη ταφικό σήμα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το θεμέλιο του βάθρου επάνω στο οποίο βρισκόταν ο Λέων της Αμφίπολης, ύψους 5,20μ και συνολικό με το βάθρο του 15,84.
Τι υποδηλώνει ο λέων στην κορυφή ταφικού μνημείου
Ο Λέων βρέθηκε στον ποταμό και το βάθρο του σπασμένο ακόμα και σε θραύσματα. Οι ανασκαφείς βρήκαν την πλάτη του μέσα στα χώματα του ταφικού δρόμου – ή στις παρειές του. Είναι έτσι δυνατή μια καλύτερη και σωστότερη επιστημονικά αποκατάσταση. Λέων στην κορυφή ενός ταφικού μνημείου υποδηλώνει ανδρική ταφή.
Σφίγγες από τον ίδιο γλύπτη και ίδιο εργαστήριο
Οι Σφίγγες που εντοπίσθηκαν στο υπέρθυρο του μνημείου δείχνουν να έχουν δημιουργηθεί από το χέρι ίδιου γλύπτη και από το ίδιο εργαστήριο. Αυτό έχει σημασία, καθώς πιστοποιεί πως λέων και σφίγγες έγιναν για τον ίδιο τάφο.
Σφίγγες τοποθετούσαν οι αρχαίοι Ελληνες συνήθως δίπλα από ταφικά μνημεία, επάνω σε υψηλούς κίονες ως αποτροπαϊκά (να αποτρέπουν την είσοδο σε αυτά δηλαδή) αλλά και ως υπόμνηση ότι υπάρχει και ο Κάτω Κόσμος (στον οποίο ανήκαν αυτά τα φανταστικά πλάσματα). Εχουν σχέση με την Αίγυπτο, αλλά όχι αυτή που ακούμε όλο αυτόν τον καιρό. Δηλαδή, δεν τοποθετήθηκαν εκεί ως πρόσφατη επιρροή από τη χώρα, την οποία είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος. Οι Ελληνες εισάγουν τη Σφίγγα στη μυθολογία τους ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια (μύθος Οιδίποδα) και στη γλυπτική τους τουλάχιστον από τον 6ο αιώνα π.Χ. οι ελληνικές σφίγγες κάθονται στα δύο πίσω πόδια και έχουν φτερά, σε αντίθεση με τις αιγυπτιακές που είναι άπτερες και ακουμπούν στο βάθρο και τα τέσσερα πόδια τους. Τα φτερά των σφιγγών της Αμφίπολης έχουν εντοπισθεί από την Κατερίνα Περιστέρη και τους συνεργάτες της κατά την περσινή ανασκαφή και θα τοποθετηθούν στη θέση τους σύντομα. Τώρα αναζητούνται τα κεφάλια τους.
Υποψίες για είσοδο στον χώρο τυμβωρύχων
Ο σφραγιστικός τοίχος του τάφου ήταν σπασμένος. Αυτό εγείρει υποψίες για είσοδο στον χώρο τυμβωρύχου ή και τυμβωρύχων, ιδίως κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Οταν κατέβηκαν οι λίθοι του τοίχου αυτού, βάρους περίπου 250 κιλών ο καθένας, οι ανασκαφείς βρέθηκαν μπροστά σε ένα θυραίο άνοιγμα. Δεν υπήρχε δηλαδή θύρα, κάτι που όμως συμβαίνει στους μακεδονικούς τάφους που έχουν απέξω τοίχο προστασίας. Είναι κοσμημένος, όπως και η πρόσοψη του τάφου, με κυμάτια, ρόδακες και σχέδια ανάλογα της εποχής δημιουργίας του. Η πρόσοψη δεν έχει πάντως κάποια μεγάλη τοιχογραφία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ψηφιδωτό δάπεδο που ξεκινά πίσω ακριβώς από τον σφραγιστικό τοίχο και συνεχίζεται στον προ-προθάλαμο. Εχει ρόμβους στις άκρες και ορθογώνια σχήματα στο μέσον, ενώ ο τοίχος ακριβώς από πάνω του έχει μια μπλε ταινία – σαν σύγχρονο σοβατεπί. Τα δάπεδα όλων των θαλάμων θα διερευνηθούν, καθώς δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τον «κύριο» του τάφου.
Δύο ακόμη θάλαμοι σκεπασμένοι με χώμα
Ο προ-προθάλαμος, που βρίσκεται ακριβώς πίσω από τις σφίγγες, είναι μεγάλος (4,5μ επί 6) προϊδεάζοντας για ένα μεγάλο σε διαστάσεις μνημείο. Απομένουν δύο χώροι, ο προθάλαμος και ο ταφικός θάλαμος, που θα πρέπει να έχουν ανάλογες διαστάσεις. Ο προ-προθάλαμος είναι γεμάτος χώμα. Επειδή δεν φαίνεται να έχει σπάσει σε εκείνο το σημείο τουλάχιστον η οροφή, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι το χώμα είναι άμμος που εισήλθε από τον σπασμένο τοίχο, κατά τις πλημμύρες του ποταμού Στρυμόνα ανά τους αιώνες. Στο άνω μέρος του διαφραγματικού τοίχου μεταξύ προ-προθαλάμου και θαλάμου εντοπίσθηκε τρύπα – ίχνος που συνήθως αφήνουν οι αρχαίοι τυμβωρύχοι. Ακολουθώντας αυτή την τρύπα, οι αρχαιολόγοι είδαν πως υπάρχουν σε γραμμική παράταξη δύο θάλαμοι ακόμη, οι οποίοι έχουν χώμα, όπως και ο προθάλαμος. Προς το παρόν πρέπει να στηρίξουν τον τάφο ώστε να μην υπάρξουν στατικά προβλήματα, πριν συνεχίσουν την αποχωμάτωση.
Ο λόγος πλέον στους ανασκαφείς
Τρία σενάρια έχουμε από εδώ και πέρα ως προς το τι θα δείξουν οι ανασκαφές. Το καλό, το μέτριο και το κακό.
Το κακό σενάριο είναι ο τάφος να είναι συλημένος, ο τυμβωρύχος να μπήκε από την τρυπούλα στο επάνω μέρος του τοίχου και να βγήκε σαν κύριος από την πόρτα, φορτωμένος με τα πολύτιμα αντικείμενα, λάρνακες και αγγεία της ανασκαφής, και ανάμεσά τους, τη θήκη με τα οστά του νεκρού. Τα νερά από τις πλημμύρες έχουν τόσο διαταράξει τα πάντα μέσα, που είναι πιθανόν να βρεθούν στη θέση τους μονάχα τα σιδερένια αντικείμενα – όσα άφησε πίσω του ο κλέφτης. Η ταυτότητα του νεκρού θα ανακαλυφθεί με εξαιρετική δυσκολία. Αν όμως δεν αποκαλυφθεί ποτέ, οι μύθοι περί του ποιος επώνυμος μπορεί να ήταν, θα δίνουν και θα παίρνουν στο διηνεκές.
Το δεύτερο σενάριο, το μέτριο, είναι να υπάρχει σύληση των πολύτιμων αντικειμένων, αλλά να βρεθούν οστά, νομίσματα και κεραμικά, από τα οποία θα δούμε το φύλο και την ηλικία του νεκρού και θα χρονολογήσουμε τον τάφο. Οι αρχαιολόγοι είναι συνηθισμένοι να εντοπίζουν στοιχεία που τους δίνουν τις δικές τους πληροφορίες, και αν και θα δυσκολευθούν, θα υπάρξει ένα ευτυχές αποτέλεσμα.
Το τρίτο σενάριο είναι το πλέον αισιόδοξο και το πλέον επιθυμητό. Οι τυμβωρύχοι δεν κατάφεραν να μπουν στον τάφο, όλα είναι στη θέση τους και τα ευρήματα, πολύτιμα ή ταπεινά, θα δώσουν τις δικές τους, πολυτιμότατες πληροφορίες.
Ποιο από τα τρία θα ισχύσει, θα το δούμε στο εγγύς μέλλον, με τη συνέχιση των ανασκαφών. Πάντως, το γεγονός ότι το ενδιαφέρον της ελληνικής και διεθνούς κοινής γνώμης παραμένει αμείωτο, είναι ιδιαίτερα ευχάριστο
