Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Τοῦ Γιώργου Νικολακάκου, Μ.Α.
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γλύστρας ἔχει πεῖ ὄτι «ἕνας από τους παράγοντες πού συγκροτοῦν τίς ἀξίες τοῦ πολιτισμοῦ καί τοῦ παρελθόντος, εἶναι ἡ παράδοσις. Εἶναι αὐτονόητον, ὄτι μέσα ἀπό τήν παράδοσιν τό ἄτομο ὀδηγεῖται στήν συνειδητοποίησιν τοῦ εαὐτοῦ του, στόν καθορισμό δηλαδή τῆς ὀντότητάς του. Είναι βασικό ότι ποτέ πολιτισμός μιᾶς γενιάς δέν δημιουργεῖται ἀπό τό μηδέν. Ριζώνεται στήν πορεῖα τῶν γενεῶν πού πέρασαν καί τό ρίζωμα αὐτό εἶναι ἡ παράδοσις». Ο Φ. Κόντογλου ἐπίσης γράφει: «Ένας λαός που έχει χάσει την παράδοσή του είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χάσει το μνημονικό του. Το σήμερα και το αύριο είναι δεμένα με τα περασμένα. Το σήμερα θρέφεται από τα περασμένα και τα μελλούμενα από το σήμερα». Η διαφύλαξις τῆς παραδόσεως δέν ἀποτελεῖ πρότασιν ὀπισθοδρομήσεως καί ἐπιστροφῆς στό παρελθόν, στόν τρόπον ζωῆς τῶν προγόνων μας. Γιά τούς Ἔλληνες, ἀποτελεῖ ὀδοδείκτη πρός τίς πεντακάθαρες ἐλληνικές πηγές ἤθους, έμπνεύσεως, δημιουργικότητας, γνώσεων, ἀρχῶν καί ἀξιῶν, πού ἄντεξαν στό διάβα τοῦ χρόνου καί ποῦ ἐγγυῶνται τήν περαιτέρω σωστή καί δημιουργική πορεῖα μας προς τό μέλλον. Ιδιαίτερα σήμερα, μέσα στήν βαθειά οίκονομικήν κρίσιν πού μαστίζει τήν χῶρα μας, ὁ λαϊκός μας πολιτισμός, το πνεῦμα τῆς ἀλληλοβοηθεῖας καί τῆς κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης καί προσφορᾶς, πού ἀνέκαθεν χαρακτήριζε τούς Έλληνες, ίδίως κατά τίς δύσκολες καμπές τοῦ ἐθνικοῦ μας βίου, μᾶς παρέχει ἄριστο ἐφαλτήριο γιά να κινηθοῦμε με ὀρμή πρός τά ἐμπρός.
Πράγματι, ἡ παράδοσις εἶναι ὁ πιό ἀποτελεσματικός τρόπος χειραγωγήσεως τὦν ἀσχήμων προδιαθέσεων τοῦ ἀτόμου καί ἡ καλλιέργεια τῶν εὐγενῶν ἰδιοτήτων . Μέσα σέ μιά κοινωνία ποὐ ἀξιοποιεῖ τήν παράδοσιν τά ἄτομα ἔχουν περισσότερες πιθανότητες νά άναπτύξουν μιά λελογισμένη συμπεριφορά καί νά ἀναπτύξουν ἰδιότητες ὄπως τῆς ἀξἰας καί τῆς τιμῆς. Η παράδοσις συνιστᾶ διαρκή μαθητεῖα καί συμμετοχή ποῦ ἀναπαράγεται μέσω τῶν προσωπικῶν πρακτικῶν τοῦ του κοινωνικοῦ ὄλου. Σέ τί συνίσταται ὁ πολιτισμός ἑνός λαοῦ. Σε μια πολύ γενική σημασία, ὁ ὄρος (civilisation) θά μποροῦσε νά θεωρηθῆ ὧς ἕνα σύνολο ἐννοιῶν καί ἀξιῶν ο δεύτερος (culture) ὧς ἕνα σύνολον μορφωτικῶν ἰδεωδῶν καί πνευματικῶν ἀξιῶν.Αυτές οἱ ἀξίες δέν διαμορφώνονται οὗτε ἀποκτῶνται ξαφνικά. Διαμορφώνονται στήν ἰστορική πορεῖα τοῦ λαοῦ καί παραδίδονται ἀπό γενεά σέ γενεά, δηλαδή ἔρχονται νά ἀποτελοῦν τήν παράδοσιν. Συνεπῶς οί παραδόσεις εῑναι φορεῖς γνώσεων ἀξιῶν καί πρακτικῶν τοῦ παρελθόντος, Η δημοκρατία θά πρέπη νά ἔχη τό στοιχεἶο τῆς συνέχειας. Δέν θά πρέπη νά προωθῆ τόν ἀτομισμό, τόν ἀτομισμό τῆς μιᾶς ψήφου. Καί νά μήν συμπεριφέρεται στίς κοινωνίες ὡς μάζα ψηφοφόρων, ἀλλά ὡς ὄντα πού ἀποτελοῦν ἕναν κρίκο σέ μίαν ἰστορικήν ἀλυσίδα ποῦ θά συνεχίση τήν ἐθνική παράδοσιν. Ὄμως, ἡ ἐμμονή στὴν παράδοσιν χωρὶς ἕνα πνευματικὸ παρὸν — ὅπως καλὴ ὥρα σ’ ἐμᾶς — εἶναι ἕνα ἐμβόλιμο ἰδεολογικὸ τέχνασμα..
Τά πρότυπα του ὁ ἄνθρωπος τά ἀναζητά καί τά βρίσκει στό παρελθόν καί τό παρελθόν τοῦ Ἔλληνα βρίθει ἀπό πρότυπα. Ποιἀ εἶναι τά πρότυπα, οἱ ἀξίες ζωῆς μἐ τίς ὀποῖες θέλομε νἀ ἐφοδιάσουμε τοὐς νέους; Ποίους ἀπό τό παρελθόν προβάλλομε σἠμερα ὧς πρότυπα; Ἑάν θέλομε νά προβάλλομε ὧς πρότυπα σημερινούς ἀνθρώπους ἀναρωτὠμεθα, ποίοι εἶναι οἰ δάσκαλοι τῆς ἀρετῆς ποῦ μποροῦν να καθοδηγήσουν σήμερα τούς νέους; Ποῖα είναι τα πρότυπα, οἱ ἀξίες ζωῆς πού θέλομε νά ἔχωμε. Σήμερα οἰ πολιτικοί καί οἰ «πνευματικοί» ταγοί τῆς κοινωνίας ἀποτελοῦν μάλλον παραδείγματα πρός ἀποφυγή παρά παραδείγματα πρός μίμησιν. Στους κλασσικούς χρόνους ἡ πολιτική ἤταν μέρος τῆς ἠθικῆς καί ὁ πολιτικός ἤταν συγχρόνως καί παιδαγωγός πού ὀδηγοῦσε τούς πολίτες στόν σωστό δρόμο τῆς συλλογικῆς ζωῆς γιά νά ἐπιτύχουν τήν εὐτυχία καί τήν ἀρετή. Στίς μέρες μας ἡ πολιτική ἀπό το ἕνα μέρος καπηλεύεται τίς ἰδέες καί ἀπό τό ἄλλο πρακτορεύεται τά συμφέροντα. Η πτώσις τῶν είδώλων καί τῶν ἰδεολογιῶν, εξ ἄλλου, συνετέλεσαν σημαντικά στήν κρίσι τῆς σύγχρονης βιομηχανικῆς κοινωνίας. Η ψυχική ἐπικοινωνία εἶναι μέρα μέ τήν μέρα πολύ δύσκολη ἔως ἀνύπαρκτη, οἱ γέφυρες πού ἐνώνουν τούς ἀνθρώπους λιγοστές καί ἀβέβαιες, ὁ δεσμός μέ τόν συνάνθρωπον χαλαρός καί τελικά περιττός.
Σήμερα οἰ πολίτες ὄλων τῶν δημοκρατικῶν κοινωνιῶν ἔχουν χάσει τήν ἰκανότητα γιά τόν ὀρθόν κοινωνικόν καί πολιτικόν προσανατολισμόν. Ἰδιαίτερα οἱ νέοι, στεροῦνται ἑνός εὐγενικοῦ ὀραματισμοῦ καί ἑνός προσανατολισμοῦ πού νά ἀνταποκρίνεται στίς πραγματικές καταστάσεις καί προοπτικές. Στήν ἐποχή μας ἡ ἐκπαίδευσις, ἀπό τροφός τοῦ πνεύματος, ἔχει μετατραπεῖ σε δυνάστη. Με ἐπιβαλλόμενη κλίμακα ἀξιῶν, μέ κάθε λογῆς κανόνες, παραγγέλματα καί κηρύγματα χτίζει ἕνα καλά περιχαρακωμένο φρούριο, μέσα στό ὀποῖον φυλακίζεται τὀ πνεῦμα τῶν νέων. Οἰ νέοι δέν διαθέτουν καμία ἰκανότητα διά τήν ἀξιολόγησιν τῶν πολιτικῶν τους ἐπιλογῶν καί ἔτσι ἀποδεικνύουν πόσο σωστή ἤταν ἡ προειδοποίησις τοῦ Αριστοτέλους ὄτι νέος δ’ ἔμπειρος ούκ ἐστιν καί πλῆθος γάρ χρόνου ποιεῖ τήν ἐμπειρία. Στήν πολιτική δείχνει ἀκόμα μεγαλύτερη δυσπιστία πρός τούς νέους καθῶς λέγει ὄτι τῆς πολιτικῆς ούκ ἐστίν οἰκεῖος ὁ νέος διότι ἄπειρος ἐστίν κατά τῶν βίον πράξεων. Δέν εἶναι μόνον ὄτι δέν διαθέτει τήν πεῖρα καί τήν ἰκανότητα γιά τήν ἀξιολόγησι τῶν πράξεων του, ἀλλά κατέχεται καί μιά πνευματική ἀδράνεια ἡ ὀποῖα εἶναι ἀποτέλεσμα τῶν τόσων διαψεὐσεων πού ἔχει δοκιμάσει.Ἔτσι ἔχει προκύψει ἕνας τῦπος ἀνθρώπου πού χαρακτηρίζεται ἀπό μιά ριζική ἄγνοια τῶν ἀρχῶν τοῦ πολιτισμοῦ καί μιά ἀνεπιδεκτικότητα ἀγωγῆς. Δέν ἀναγνωρίζει τίποτα ἀπό τό χθές, ἀπό τό παρελθόν, ἀπό τήν παράδοσιν, πού θά μποροῦσε νά χρησιμεύση σάν πρότυπο ἥ σάν ὑπόδειγμα. Πρότυπα, κανόνες, παραδείγματα, τοῦ εἶναι ὄλα ἄχρηστα.Δέν ἀναγνωρίζει καμία ἀπό τίς κλασσικές ἐποχές σάν παραδειγματικές καί βλέπει τήν δική του σάν ἀνώτερη ὄλων τῶν προηγουμένων ἐποχῶν. Καθῶς τούς βλέπει κανεῖς νά εἰσβάλουν στήν κοινωνική καί πολιτική σκηνή, ἔχει τήν αἴσθησιν ὄτι ἀντικρύζει τήν κάθοδο τῶν μαζῶν, πού εἶχε προβλέψει μέ καταπληκτική διορατικότητα ὁ Ortega y Gasset, πρίν περίπου ἐξῆντα χρόνια. Εἶναι οί ἄνθρωποι τῶν ὀποίων ἡ ζωή τούς «ξεφυγε ἀπό τά χέρια, κατέστη ἀπολύτως ἀχαλιναγώγητη καί σήμερα περιφέρονται χωρίς καθορισμένη πορεῖα». Αυτός ὁ τῦπος ἀπορρίπτει άπό ἐπάνω του κάθε ἀγωνία γιά τό μέλλον καί ἐγκαθίσταται μέσα σέ ἕνα ὀριστικό παρόν.Αὐτός εἶναι ὁ τῦπος πού ἔχει ἐνσκύψει στήν ἐλληνική κοινωνία, ἀλλά καί σέ πολλές ἄλλες κοινωνίες, κενός ἀπό σκοπούς, προσδοκίες, ἀπό ἰδεώδη, καί ἀς ποζάρει σάν φορέας ὑψηλῶν πολιτιστικῶν ἀρχῶν, σάν προοδευτικός, σάν ἐκπρόσωπον ὑψήστης προσπάθειας, Κατά τον Ορτέγκα Γκασέτ, ἡ ἐξέγερσις τῶν μαζῶν πολλαπλασιάζει τό ὑπόδειγμα τοῦ φιλισταίου τοῦ, ἀνθρώπου χωρίς προσωπικότητα, αὐτοῦ πού ὁ ἴδιος χαρακτηρίζει ὧς άνθρωπο-μάζα. Κατά τόν Γερμανό ὑπαρξιστή Γιάσπερς, «ἡ κοινότητα τῶν μαζῶν δημιούργησε ἕνα εἷδος ζωῆς πού ρυθμίζεται πάνω σέ σιδηροτροχιές, μέ τίς ὀποῖες οἱ ἄνθρωποι, παρότι πού συνδέονται μεταξῦ τους τεχνητά μέ τίς σχέσεις ἐργασίας, δέν συνδέονται ἐσωτερικά, στήν πραγματική καλλιέργεια τῶν ψυχῶν τους, στήν πορεῖα τῆς ἰστορίας».
Ο ἄνθρωπος καταφάσκει σέ ἀξίες πού ἀποτελοῦν παρακαταθῆκες συσσωρεύμενες μέσα άπό τίς ἐμπειρίες καί δοκιμασμένες σέ μιάν ἐκτεταμένη χρονική περιόδο καί ὄχι σέ ἐκεῖνες πού διαμορφώνονται ἀπό τό παρόν καί πού ἐξυπηρετοῦν μόνον κάποιες βιολογικές ἀνάγκες. Η ιστορία τῶν μορφωτικῶν ἰδεωδῶν καί τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν πού πραγματοποιεῖ καί ἐπιδιώκει ἡ ἀνθρωπίνη κοινωνία στίς διάφορες φάσεις της ἐξέλίξεως της πρέπει νά συμπίπτη μέ τήν διαμόρφωσιν τῆς διάνοιας καί τοῦ ἤθους τοῦ άνθρώπου πού μετέχει στίς ὑψηλότερες ἀξίες πού διέσωσε ἡ πνευματική καί ἠθική παράδοσις τῆς κοινωνικής ομάδας. Κατά μιά πιό σύγχρονη ἔννοια, πού χρησιμοποιεῖται εὐρύτατα στόν πολιτιστικόν ἀγγλοσαξονικό χῶρο καί στίς νεώτερες ἐθνολογικές, πολιτιστικές, ἀνθρωπολογικές καί κοινωνιολογικές ἔρευνες, ὧς καί νοεῖται σάν ἕνα σύνολον ἀντικειμένων, ἐργαλείων, θεσμῶν, τρόπων συμπεριφορᾶς, ἀνεξαρτήτων μεταξῦ τους, πού χρησιμεύουν στόν ἄνθρωπον γιά να λύνη τἀ συγκεκριμένα είδικά προβλήματα πού βρίσκει στό περιβάλλον του. Βέβαια ὁ ἄνθρωπος θά πρέπη νά ἀγωνίζεται νά διατηρήση ἐκεῖνες τίς ἀνθρώπινες ἀξίες πού κάνουν τήν ίστορική συνείδησιν νά ὀνομάζει μόνον τα φαινόμενα ἐκπολιτισμοῦ στά ὀποῖα ὁ ἄνθρωπος πραγματοποιεῖ τίς ὑψηλότερες ἀξίες του.
Η παράδοσις κρατά ἐνεργό τήν ἐθνική συνείδησιν τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ δέ πατρίδα καί το Ἔθνος διασφαλίζουν στόν ἄνθρωπον καί τήν ἐλευθερία του. «Χωρίς ελεύθερη πόλιν δέν ὑπάρχει ελεύθερος πολίτης», γράφει η Ζακλίν ντε Ρομιγί. Καί ἐλεύθερος εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει ἐπίγνωσιν τῆς ίδιοπροσωπεῖας του, τοῦ ξεχωριστοῦ πολιτισμοῦ του τοῦ ὀποίου φορέας εἶναι ἡ παράδοσις. Ὁ ἐλεύθερος ἄνθρωπος ἔχει ταυτότητα, ρίζες, παρελθόν, τό ὀποῖον μεταφέρει καί μεταδίδει ἡ παράδοσις. Οτιδήποτε ἄλλο ἀλλοτριώνει τόν ἄνθρωπον, τόν ἀπογυμνώνει ἀπό τό δικό του ἀξιακό σύστημα καί τόν μετατρέπει σέ ἕνα ἄβουλο καταναλωτή μέσα στήν χοάνη τῆς παγκοσμιοποιήσεως.σεις ή ανικανότητα του καπιταλισμού για την ανάπτυξη της τεχνικής…