Την έκθεση για τον εικαστικό Γ. Σεφέρη εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας
ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ
ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ «Όταν το φως χορεύει, μιλώ δίκαια».
Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ ΚΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
«Ίδρυμα Β. και Μ. Θεοχαράκη», 8.11.2017
Αποτελεί πραγματικό προνόμιο για μένα να εγκαινιάζω στο φιλόξενο Ίδρυμα Β. Μ. Θεοχαράκη», την θεματική Έκθεση «Ο Γιώργος Σεφέρης και η ποίησή του μέσα από την ζωγραφική και τις φωτογραφίες», η οποία οργανώνεται με την ευκαιρία της επετείου των 40 χρόνων από την ίδρυση της έδρας Νεοελληνικών Σπουδών Γιώργου Σεφέρη του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Η μοναδικότητα της Έκθεσης αυτής έγκειται στο ότι, μεσ’ από τα αντικείμενα που την συνθέτουν, συναντώνται, νοερά αλλά και διαλεκτικά: Από την μια πλευρά ο -εν πολλοίς άγνωστος στο ευρύ κοινό- «εικαστικός» Γιώργος Σεφέρης, κυρίως ως φωτογράφος και ζωγράφος, μια πτυχή του μεγάλου μας Ποιητή που μένει ακόμη να ερευνηθεί σε βάθος. Και, από την άλλη πλευρά, ιδίως ζωγράφοι, που εμπνεύσθηκαν -πολλοί δε ακόμη εμπνέονται- από την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, αποδίδοντας με τον χρωστήρα τους το, πάντα βαθύ, νόημα των στίχων του.
Ι. Ας θυμηθούμε ότι ο Γιώργος Σεφέρης μας άφησε εκατοντάδες φωτογραφίες, που «τραβήχτηκαν» επί μισό αιώνα, από το 1920, όταν ήταν φοιτητής στο Παρίσι, ως το τέλος της ζωής του, το 1971.
Α. Όλος αυτός ο φωτογραφικός «θησαυρός» φυλάσσεται στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας, ύστερα από την δωρεά της Μαρώς Σεφέρη και της Άννας Λόντου. Μικρό μέρος -συγκεκριμένα 60- από άκρως όμως αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες της ως άνω συλλογής εκτίθενται εδώ. Την Έκθεση συμπληρώνουν χειρόγραφα, προσωπικά αντικείμενα, ιδίως δε έργα και αντικείμενα που ο Γιώργος Σεφέρης ζωγράφισε, καθώς και εικονογραφήσεις ποιημάτων του.
Β. Κάπως έτσι εδώ νοιώθουμε τον Γιώργο Σεφέρη «Ιανό», όπου στη μιάν όψη του δεσπόζει απαστράπτουσα η προσωπικότητα του, παγκόσμιας πια εμβέλειας, Ποιητή. Ενώ στην άλλη συνυπάρχουν -με λιγότερη βέβαια λάμψη αλλά με μια κρυφή ανεπανάληπτη γοητεία- ο φωτογράφος και ο ζωγράφος. Όχι «αυτόφωτοι», αλλά οιονεί «βοηθοί εκπληρώσεως»- για να χρησιμοποιήσω μιάν οικεία σε μένα νομική έκφραση με πολλές δυνατότητες σηματοδότησης- της ποίησης του Γιώργου Σεφέρη.
1. Μ’ επιλογή του, ο Γ. Σεφέρης «τράβηξε» μόνον ασπρόμαυρες φωτογραφίες τοπίων, μνημείων αλλά και ανθρώπων, οικείων του αλλά και αγνώστων, που όμως αναδίδουν μια ξεχωριστή εκφραστικότητα. Και αυτό, γιατί ήταν βαθιά πεπεισμένος ότι η ασπρόμαυρη φωτογραφία, «παίζοντας» με το φως και την σκιά, αποδίδει πιο αυθεντικά την πραγματικότητα. Υπ’ αυτό το εικαστικό πρίσμα οι φωτογραφίες του Γιώργου Σεφέρη είναι μέρος της ποίησής του, ή, μάλλον, εκφραστικό παρακολούθημά της. Συγκεκριμένα δε οι φωτογραφίες του Γιώργου Σεφέρη μοιάζουν ν’ αναδύονται από τη «θάλασσα» της ποίησής του, καθεμιά ως μοναχικό αλλά εύγλωττο αποτύπωμα των αντίστοιχων στίχων και των νοημάτων τους.
2. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα, εμβληματικώς ιδιόμορφα, έργα ζωγραφικής του Γιώργου Σεφέρη. Αυτά τα λίγα -εξ ου και σπάνια- «βότσαλα» στο όλο εικαστικό του ψηφιδωτό. Είναι προϊόντα της επιστράτευσης όχι του φακού αυτή τη φορά, αλλά της σκέψης και της, υπό την ευρεία βεβαίως του όρου έννοια, «γραφίδας» του Γιώργου Σεφέρη. Σχεδόν της ίδιας μ’ εκείνη που έγραψε τους στίχους του. Μέσα σ’ αυτό το εικαστικό περιβάλλον δεν είναι, πιστεύω, λάθος να πει κανείς ότι τα ζωγραφικά έργα του Γιώργου Σεφέρη συνιστούν ζωγραφικές «εικασίες» στίχων.
ΙΙ. ΄Όπως τονίσθηκε ήδη, την Έκθεση στην οποία παρευρισκόμαστε σήμερα ολοκληρώνουν έργα ιδίως κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων -πάνω από 300 τον αριθμό μπορούμε να μετρήσουμε στο σύνολο- που έχουν πηγή έμπνευσης το όλο λογοτεχνικό έργο, κυρίως δε και πρωτίστως την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη.
Α. Άλλα επιλεγμένα με πραγματική εικαστική «στοργή» από ιδιωτικές συλλογές και άλλα προσφορά συγκεκριμένων δημιουργών, οργανώνουν μιάν ιδανική εικαστική «αντίστιξη» με το ζωγραφικό έργο του Γιώργου Σεφέρη. Κατ’ αποτέλεσμα, όμως, πρέπει να δούμε το σύνολο των ζωγραφικών αυτών έργων εκείνων, που εμπνεύσθηκαν από τον Ποιητή, ως σύνολο εικόνων, το οποίο επιχειρεί να «εικάσει» το, στιχουργικώς πεπερασμένο αλλά λογοτεχνικώς σχεδόν άπειρο, ποιητικό σύμπαν του Γιώργου Σεφέρη.
Β. Κι ακόμη τούτο, ως προς τον τρόπο προσέγγισης της σχέσης ανάμεσα στους στίχους του Γιώργου Σεφέρη και στα έργα των ζωγράφων που εκτίθενται εδώ και προσπαθούν, διαχρονικώς, ν’ αποδώσουν εικαστικώς αυτούς τους στίχους: Το αποτέλεσμα της κάθε ζωγραφικής δημιουργίας εν προκειμένω οφείλουμε να το εξηγήσουμε και να το αποδεχθούμε με τον ίδιο, κατά βάση, τρόπο που αντιμετωπίζεται -και θεωρείται καθ’ όλα συμβατή με την ουσία της ποίησης- η ελευθερία του ρέκτη αναγνώστη των γνήσιων ποιητικών στίχων. Ιδίως δε εκείνων που διεκδικούν ένα βάθος και έναν συμβολισμό ανάλογο με αυτόν που έχει ήδη κατακτήσει στο παγκόσμιο λογοτεχνικό στερέωμα η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη.
Μαζί με τα θερμά και όλως ειλικρινή μου συγχαρητήρια για την οργάνωση αυτής της Έκθεσης και για την υψηλή της ποιότητα, παρακαλώ να δεχθείτε τις εξίσου θερμές και ειλικρινείς ευχαριστίες μου επειδή μου δώσατε μια σπάνια ευκαιρία να κάνω ένα ακόμη πραγματικό πνευματικό προσκύνημα στην ανεκτίμητη -ακόμη και εθνικώς για εμάς τους Έλληνες- λογοτεχνική παρακαταθήκη του Γιώργου Σεφέρη.
