Η Φιλοσοφία είναι η «μέγιστη μουσική τέχνη»

Πολλοί αναρωτιούνται αν η Φιλοσοφία μπορεί να παίξει στη ζωή μας σήμερα ένα ρόλο βασικό, τέτοιο που να ανακουφίζει τον άνθρωπο, ο οποίος ζεί και κινείται καθημερινά μέσα σε διάφορα προβλήματα, ατομικά και κοινωνικά, ή είναι γι’ αυτόν μια πολυτέλεια του παρελθόντος, ενασχόληση ίσως πνευματικών ανθρώπων, που έχοντας εξασφαλίσει την ικανοποίηση των βιοτικών τους αναγκών, διαθέτουν χρόνο για να συζητούν διάφορα επίκαιρα και ενδιαφέροντα γι’ αυτούς θέματα.

Βεβαίως η ασχολία με τη Φιλοσοφία προϋποθέτει, εκτός από την καλλιέργεια του νου, και την πρόσκτηση βασικών γνώσεων που ξεκινούν από τη θέαση, την παρατήρηση και το θαυμασμό δηλαδή της φύσης και του περιβάλλοντος κόσμου · «διά γάρ τό θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καί νῦν καί τό πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μέν τά πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες, εἴτε κατά μικρόν οὕτω προϊόντες καί περί τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καί περί τόν ἥλιον καί (τά) ἄστρα καί περί τῆς τόν παντός γενέσεως» Αριστoφ. Νεφέλ. 221 – 2381.
Τελικός στόχος του ανθρώπου είναι ο προβληματισμός και η φιλοσοφική ενατένιση μέσω του επαγωγικού ή του παραγωγικού συλλογισμού, επειδή, όπως λέγει ο Ηράκλειτος, «ὁ θεός ὁ ἐντριβής οὔτε λέγει οὔτε κρύπτει, ἀλλά σημαίνει». Στα ανωτέρω πρέπει να προστεθεί, ως αναγκαία και κάποια εξοικείωση με το «φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι» και την Ιστορία της Φιλοσοφίας, για την ευχερή σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν, με απώτερο στόχο το αριστοτελικό «εὖ ζῆν», την «εὐβουλία περί τῶν οἰκείων καί περί τῶν τῆς πόλεως», δηλαδή την πολιτική αρετή ή, κατά τον στωικό Μάρκο Αυρήλιο, τη «βιωτική τέχνη», που είναι προϋπόθεση του «ένδον βλέπε» και του «ένδον σκάπτε».
Η αυτογνωσία λοιπόν είναι πρωταρχικό μέλημα του σωστού ανθρώπου, ο οποίος, μιμούμενος το δελφικό «γνώθι σ’ αυτόν», αντιλαμβάνεται ότι «ὁ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός ἀνθρώπω». Η γνωσιολογική αυτή εξέταση ως απόρροια φιλοσοφικής παιδείας, συντελεί στην ατομική και κοινωνική βελτίωση του ατόμου και, επομένως, στην κυριαρχία στον εαυτό του και τη ζωή του. Πρόκειται για ικανοποίηση που προέρχεται από την ηθική νίκη του «ανδρείου», κατά την πλατωνική έννοια, ανθρώπου πάνω στα πάθη και τις αδυναμίες του, επειδή «τό νικᾶν αὐτόν ἑαυτόν πας ῶν νικῶν πρώτη τε καί ἀρίστη, τό δέ ἡττᾶσθαι αὐτόν ὑφ’ ἑαυτοῦ πάντων αἴσχιστον ἅμα καί κάκιστον» (Πλάτων Νόμοι).
Στη συνέχεια η βελτίωση της κοινωνικής ζωής έχει ως συνέπεια τη νηφαλιότητα και τη γαλήνη, όπως την είδαν τόσο ο Δημόκριτος, όσο και ο Επίκουρος, με το γνωστό «ἀπέχου καί ἀνέχου», καθώς και τη χρυσή συνταγή του μέτρου: «ἀνθρώποισι γάρ ἐυθυμίη γίνεται μετριότητι τέρψιος καί βίου συμμετρίη· τά δ’ ἐλλείποντα καί ὑπερβάλλοντα μεταπίπτειν τε φιλεῖ καί με­γάλος κινήσιας ἐμποιεῖν τῇ ψχῇ· αἱδέ ἐκ μεγάλων διαστημάτων κινούμενοι τῶν ψυχέων οὔτε ἐυσταθέες εἰσίν οὔτε εὔθυμοι» (Στοβ. 3,210 Δ-ου Diels 68Β, 191).
Η Φιλοσοφία λοιπόν χωρίς να συνιστά τη ραθυμία, διδάσκει την ενδοσκόπηση και την αυτοβελτίωση του ανθρώπου, με συνέπεια την κριτική ενατένιση της ζωής και την παρότρυνση «λάθε βιώσας» του Επικούρου» την τόσο χρήσιμη σε δύσκολες περιστάσεις του βίου και σκοτεινές εποχές της ανθρώπινης Ιστορίας, όπως εκείνη της Οσμανοκρατίας· για τούτο και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ απορρήτων (1641 – 1709) τη συνιστά στο γιο του Νικόλαο, ως παρακαταθήκη ζωής και ασφαλούς επιβίωσης.
Εξέλιξη ευρύτερη στις μέρες μας αποτελεί και το λειτούργημα του φιλοσοφικού συμβούλου, του επιστήμονα που έρχεται να αντικαταστήσει τον ψυχαναλυτή και να προσφέρει στον αγχώδη άνθρωπο της εποχής μας αντί για ψυχαναλύσεις και ψυχοφάρμακα, τη βοήθεια της αναντικατάστατης Φι­λοσοφίας με διάλογο, που στηρίζεται στα διδάγματα των μεγάλων φιλοσό­φων, αρχίζοντας από τους αρχαίους Έλληνες και φθάνοντας μέχρι τους συγχρόνους, επειδή «ὀργῆς νοσούσης εἰσίν ἱατροί λόγοι».
Έτσι, επειδή κάθε κακό είναι αρρώστια της ψυχής, σύμφωνα με το Σωκράτη, γι’ αυτό στην εποχή μας προσπαθούμε να το θεραπεύσουμε με την «Ιατρική της Φιλοσοφίας». Η Φιλοσοφία που από μερικούς περιφρονείται, καλείται να συνδράμει τον πάσχοντα άνθρωπο και πάλι, αρχίζει δηλαδή εκεί που τελειώνει το έργο της η επιστήμη, αποτελώντας ένα είδος περιφερειακής ζώνης, με όπλο την αγάπη της σοφίας, η οποία νοείται εδώ με την ευρύτερη σημασία του όρου. Επομένως, η Φιλοσοφία σήμερα δεν αφήνει τον άνθρωπο αβοήθητο στη δυσκολία, την αρρώστια, τη θλίψη και τη συμφορά, αλλά του παρέχει την ευκαιρία να δει την κατάστασή του σε μια προοπτική.
Γίνεται, κοντολογίς, ένα είδος καταφυγίου και μια πηγή παρηγοριάς για τον πληγωμένο άνθρωπο της εποχής μας. Μήπως θα πρέπει λοιπόν η διδασκαλία της Φιλοσοφίας στην ελληνική εκπαίδευση να γίνεται πιο συστηματικά με την αύξηση των υποχρεωτικών διδακτικών ωρών του μαθήματος και να πλαισιώνεται με σύγχρονα σχολικά εγχειρίδια, μοντέρνα μέθοδο διδασκαλίας και, προπάντων, ειδικευμένο διδακτικό προσωπικό, το οποίο να αγαπήσει το μάθημα;
Ας μην ξεχνάμε ότι ο Πλάτων στη Φιλοσοφία και τους φιλοσόφους εναπέθετε τις ελπίδες του για χρηστή διοίκηση του κράτους και θεραπεία των κακών της πολιτείας!
«Ἐάν μή… ἤ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ἐν ταῖς πόλεσιν ἤ οἱ βασιλεῖς τε νῦν λεγόμενοι καί δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε καί ικανώς, καί τοῦτο εἰς ταυτόν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτική καί Φιλοσοφία, τῶν δέ νῦν πορευομένων χωρίς ἐφ’ ἑκάτερον αἱ πολλοί φύσεις ἐξ ἀνάγκης ἀποκλεισθῶσιν, οὐκ ἐστί κακῶν παῦλα, ὦ φί­λε Γλαύκων. ταῖς πόλεσι, δοκῶ δ’ οὐδέ τῷ ἀνθρωπίνῳ γένει…» (Πλάτ. Πολιτ. Ε. 743 C-D).
Ο νοών νοείτω.
του ΧΡ. Ν. ΠΟΛΑΤΩΦ, δ.φ. (απόσπασμα)
Ἑκηβόλος
«Ὅποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ἑλληνικά, ἔστω κι ἄν δέν τό ὑποπτεύεται» – Jacqueline de Romilly