Τα έθιμα του Πάσχα στα Δωδεκάνησα

Ιδιαίτερα έθιμα, σε κάθε νησί, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του εορτασμού του Πάσχα στα νησιά της Δωδεκανήσου. Οι κάτοικοι των νησιών, τηρούν τα έθιμα αυτά με ευλάβεια, μεταφέροντας τα από γενιά σε γενιά.

Τόσο στη Ρόδο (κυρίως στα χωριά) όσο και στα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου, ο εορτασμός του Πάσχα αποτελεί μια ξεχωριστή γιορτή.
Μια σημαντική διαφορά, σε σχέση με τις περισσότερες περιοχές της χώρας, είναι ότι στα Δωδεκάνησα την ημέρα του Πάσχα δεν περιλαμβάνεται στο μενού ο οβελίας, τα κοκορέτσια και τα συναφή εδέσματα.
Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα (το βράδυ του Μ. Σαββάτου μετά το Χριστός Ανέστη) και την Κυριακή μεσημέρι τον «Λαμπριάτη» που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με ρύζι και εντόσθια, που στα χωριά της Ρόδου ονομάζεται «καππαμάς».
Ένα από τα ξεχωριστά έθιμα που πραγματοποιούνται την περίοδο του Πάσχα είναι «Τα κλήματα» στο νησί της Λέρου.
Συγκεκριμένα την Τετάρτη του Μεγάλου Κανόνος, νωρίς το απόγευμα, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα ένα πολύ παλαιό έθιμο, «τα κλήματα».
Σύμφωνα με το έθιμο, αφού κτυπήσει η καμπάνα της Εκκλησίας, μαζεύονται τα παιδιά των Κατηχητικών, νέοι και νέες, αλλά και ενορίτες κάθε ηλικίας, παίρνουν τις ελληνικές και βυζαντινές σημαίες και τις «ποδιές» των Εικόνων σε κοντάρια και ξεκινούν με πομπή για την εξοχή.
Εκεί μαζεύουν τις βέργες από τα κλήματα που κλαδεύτηκαν, τις κάνουν δεμάτια, φορτώνουν υποζύγια και τις πλάτες τους, και ψάλλοντας επιστρέφουν στις Εκκλησίες τους:
«Της Παναγιάς τα κλήματα,
και του Χριστού τα ξύλα
και της Αγιάς Παρασκευής
τα κόκκινα καντήλια.
Ντήλια – ντήλια τα κόκκινα καντήλια».
Στις Εκκλησίες, αποθέτουν τις βέργες, σε ειδικό χώρο, όπου όταν ξεραθούν θα φτιαχτεί πρόχειρο καμίνι και τα κλήματα θα γίνουν καρβουνάκια για το θυμιατό της Εκκλησίας.
Στη συνέχεια αρχίζει η Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος.
Στο χωριό Άγιος Ισίδωρος της Ρόδου κάθε χρόνο τις ημέρες του Πάσχα αναβιώνει το μοναδικό έθιμο σε όλη την Ελλάδα με την ονομασία «Βούρνες». Το έθιμο αυτό αρχίζει από το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει την Λαμπρή Δευτέρα. Συμμετέχουν σ’ αυτό όλοι οι μη παντρεμένοι (λεύτεροι όπως τους αποκαλούν) του χωριού οι οποίοι πρέπει τις μέρες αυτές να τηρήσουν ορισμένους κανόνες του εθίμου.
Το Μεγάλο Σάββατο οι λεύτεροι φέρνουν Κουτσούρους (μεγάλους κορμούς δέντρων) με τους οποίους θα ανάψουν τον Καλαφουνό (μεγάλη φωτιά) πριν την Ανάσταση και φτιάχνουν και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού. Επίσης την ίδια ημέρα εκλέγουν το Συμβούλιό τους το οποίο θα είναι υπεύθυνο για το έθιμο και θα δικάσει όλους τους λεύτερους την Λαμπρή Δευτέρα. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου την καμπάνα θα σημάνει αυτός που είναι νιόπαντρος.
Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση κάποιος που συμμετέχει τελευταία φορά στο έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα.
Την Λαμπρή Δευτέρα γίνεται το Δικαστήριο, που είναι και η αποκορύφωση του εθίμου. Το προεδρείο δικάζει έναν – έναν τους συμμετέχοντες και σε όσους δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου, επιβάλλονται χρηματικές ποινές. Ένας κανόνας ή αλλιώς υποχρέωση των λεύτερων είναι να πάνε στη λειτουργία στο εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, πριν από την ανάγνωση του Ευαγγελίου. Αυτός που θα πάει μετά το Ευαγγέλιο «σημειώνεται» από την «μυστική αστυνομία» που κανείς δεν ξέρει ποιος είναι κι έτσι προσθέτει ακόμη μια παράβαση, εκτός του ότι βάζουν και το μανάλι μπροστά του και είναι υποχρεωμένος να πληρώσει επί τόπου κάποιο χρηματικό πρόστιμο. Επίσης, στα σπίτια όσων καταγραφούν απόντες από τη λειτουργία της Δευτέρας, πηγαίνουν κάποιοι νέοι που έχουν ορισθεί από το συμβούλιο και πάνω στην καπνοδόχο τοποθετούν μια τσουκοπάνα (ένα ειδικό πανί) που φανερώνει ότι ήταν απόντες από την Εκκλησία κι έτσι θα καταγραφεί ως παράβαση και θα τιμωρηθούν με το ανάλογο πρόστιμο. Όσοι αρνούνται να πληρώσουν τους επιβάλλεται η εσχάτη των ποινών, που είναι η ΒΟΥΡΝΑ, δηλαδή τους ρίχνουν σε μία χαβούζα με νερό. Τα χρήματα που θα μαζευτούν από το έθιμο δίδονται για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Στη Ρόδο το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου, συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς. Παλαιότερα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί όπως πίστευαν ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών. Του Λαζάρου, επίσης, σε όλα τα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, τα «Λαζαράκια», συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.
Εντυπωσιακή είναι η Ανάσταση στο νησί της Καλύμνου, με τους αυτοσχέδιους δυναμίτες που ρίχνονται και οι οποίοι ταρακουνούν στην κυριολεξία το νησί.
Στην Κάρπαθο τα πασχαλινά έθιμα ξεχωρίζουν στον Όλυμπο, όπου οι κάτοικοι ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας.
[ΑΠΕ-ΜΠΕ]