Μαρσύας – Η πάλη ανάμεσα στην Απολλώνεια και τη Διονυσιακή πλευρά της ανθρώπινης φύσης

Στην ελληνική μυθολογία ο Μαρσύας ήταν ένας Σάτυρος από τη Φρυγία. Ο Μαρσύας ήταν δεξιοτέχνης στον αυλό και προκάλεσε τον θεό Απόλλωνα σε σύγκριση της μουσικής τους τέχνης.

* Φωτογραφία: Απόλλων και Μαρσύας. Πίνακας του Jusepe de Ribera (1591-1652).
Ο Απόλλωνας έπαιξε Λύρα και οι Μούσες και ο Μίδας, που ήταν κριτές της μονομαχίας, ανέδειξαν νικητή τον θεό. Ο Μαρσύας γδάρθηκε ζωντανός, ως τιμωρία για την Ύβρι που διέπραξε να προκαλέσει θεό. Το αίμα του σχημάτισε τον ομώνυμο ποταμό.
Ο μύθος του Μαρσύα, αν και θεωρήθηκε ως πάλη και νίκη (επικράτηση) της κιθάρας έναντι του φρυγίου αυλού και κατ’ επέκταση της δωρικής ελληνικής μουσικής έναντι της φρυγικής, δεν έπαψε και να θεωρείται ότι συμβολίζει την πάλη ανάμεσα στην Απολλώνεια και τη Διονυσιακή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και είναι ένα συνηθισμένο θέμα στην Αρχαία Ελληνική, Ρωμαϊκή και Αναγεννησιακή τέχνη.

Την μικρασιατική καταγωγή του Μαρσύα αποδεικνύουν πολλοί ομώνυμοι χείμαρροι και τοποθεσίες στη Μικρά Ασία. Κατά Στέφανο τον Βυζάντιο οι τότε ξεναγοί (εξηγητές) επεδείκνυαν και τον τάφο του Μαρσύα στη πόλη της Πεσσινούντος όπου λατρευόταν κυρίως η θεά Ρέα – Κυβέλη που κατά την ασιατική παράδοση ο Μαρσύας που ανακάλυψε τον αυλό συνόδευε πάντα αυτή τη θεά.
Εξ όλων όμως των ομώνυμων ποταμών σπουδαιότερος είναι ο Μυσίας της Φρυγίας, παραπόταμος του Μαίανδρου, πλησίον της πόλης των Κελαινών. Εδώ όπου και η πηγή του χείμαρρου Μαρσύα λέγεται ότι συνέβη ο περίφημος μουσικός διαγωνισμός όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος και ο Ξενοφών. Κριτές ήταν ο Τμώλος (υπέρ του θεού) και ο Μίδας υπέρ του Μαρσύα. Κατά τινες μυθολόγους παίχτηκε ο αυτός σκοπός με τον αυλό και με τη κιθάρα, με απροκάλυπτη την υπεροχή της κιθάρας. Μετά την ήττα του Μαρσύα ο θεός Απόλλων για να τιμωρήσει τον στόμφο και τη αλαζονεία του ο ίδιος έδεσε αυτόν σε πεύκο και τον έγδαρε όπως διηγείται ο Νίκανδρος, ο Φιλόστρατος, ο Λουκιανός ή όπως αναφέρει ο Πλίνιος ότι αυτό συνέβη στη Σκύθη.
Στην Αθήνα πίστευαν, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ότι το δέρμα του Μαρσύα φυλασσόταν σε σπήλαιο της Ακρόπολης πάνω από την αγορά.
Λέγεται ακόμη πως η θεά Αθηνά όταν βρήκε τον αυλό και δοκίμασε να παίξει είδε τον εαυτόν της στα νερά του Μαιάνδρου με φουσκωμένα μάγουλα και το πρόσωπό της παραμορφωμένο και με βδελυγμία το απέρριψε.
Σκηνές του παραπάνω μύθου απεικόνισε έντονα η αρχαία τέχνη. Όπως σε αγγείο στο Μουσείο του Βερολίνου, σε κρατήρα στο Μουσείο του Λούβρου, αμφορέα στο Μουσείο Ρούβο Ιταλίας και μαρμάρινες πλάκες από ανασκαφές στη Μαντινεία σήμερα στο Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών, δίωτος κοίλος κρατήρας με ανάγλυφη παράσταση της Αθηνάς να βαδίζει ζωηρά ακολουθούμενη από τον Μαρσύα με απορριφθέντες τους αυλούς στο έδαφος, επίσης στο Αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών.
Επίσης με τίτλο “Μαρσύας” φέρεται ποίημα που συνέγραψε ο μεγαλύτερος διθυραμβοποιός της αρχαιότητας ο Μελανιππίδης (ο νεότερος) απόσπασμα του οποίου μόνο έχει διασωθεί.
Τέλος το όνομα Μαρσύας φέρουν α) τρεις συγγραφείς της αρχαιότητας κατά μαρτυρία Σουίδα εξ ών Μαρσύας (ο Μακεδόνιος) και Μαρσύας (ο Περίανδρου) και β) τρεις ποταμοί: της Καρίας, της Φρυγίας και της Συρίας.