Δομιτιανός -"Dominus et Deus" – Ο τελευταίος της δυναστείας των Φλαβίων

Ο μικρότερος γιος του αυτοκράτορα Τίτου Φλάβιου Βεσπασιανού και της Φλαβίας Δομιτίλλας διαδέχθηκε, ελλείψει άλλων διεκδικητών, τον αδελφό του Τίτο –διάδοχο του Βεσπασιανού– όταν αυτός αρρώστησε με πυρετό και πέθανε το Σεπτέμβριο του 81 μ.Χ. Μία μέρα μετά το θάνατο του αδελφού του, στις 14 Σεπτεμβρίου του 81 μ.Χ., ο Δομιτιανός, τελευταίος της δυναστείας των Φλαβίων, έσπευσε να καθίσει στο θρόνο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στους χώρους της πραιτωριανής φρουράς και η σύγκλητος αποδέχθηκε το γεγονός.

Έχοντας αγνοηθεί τόσο από το Βεσπασιανό όσο και από τον Τίτο, δεν είχε αποκτήσει κανενός είδους στρατιωτική ή διοικητική εμπειρία. Από τις πρώτες κιόλας μέρες της εξουσίας του υιοθέτησε αυταρχική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να έρθει σε σύγκρουση με τη σύγκλητο. Αγνοώντας την παράδοση, έδωσε στον εαυτό του το δικαίωμα να ασκεί το αξίωμα του τιμητή διά βίου (censor perpetuus) και διόρισε τον εαυτό του ύπατο δεκαεπτά φορές.
Έφθασε στο σημείο αρχικά να επιτρέψει και στη συνέχεια να επιβάλει σε όσους τον συναναστρέφονταν να τον αποκαλούν «Κύριο και Θεό» (Dominus et Deus).
Όπως ο Βεσπασιανός και ο Τίτος, προώθησε μέλη της τάξης των ιππέων σε θέσεις που μέχρι τότε ήταν διαθέσιμες μόνο σε συγκλητικούς.1 Προς το τέλος της ζωής του και έχοντας ήδη αντιμετωπίσει με επιτυχία το 89 μ.Χ. μια σοβαρή απόπειρα συνωμοσίας εναντίον του –με πρωταγωνιστή το Λούκιο Αντώνιο Σατουρνίνο,2 κυβερνήτη της Άνω Γερμανίας και διοικητή δύο λεγεώνων– διακατεχόταν από μόνιμες φοβίες για τη ζωή του και εμπιστευόταν μόνο κατασκόπους και πληροφοριοδότες. Έτσι, καταδίωξε γνωστά μέλη της συγκλήτου, ικανούς διοικητές επαρχιών, ακόμα και μέλη της οικογένειάς του, όπως την ανιψιά του Δομιτίλλα.
Όταν η σύζυγός του Δομιτία Λογγίνα ανακάλυψε ότι συγκαταλεγόταν στα επόμενα θύματά του, οργάνωσε μαζί με αρκετούς σημαντικούς συγκλητικούς και τους δύο έπαρχους της πραιτωριανής φρουράς σχέδιο εξόντωσής του, που στέφθηκε με επιτυχία. Το 96 μ.Χ. ο Δομιτιανός δολοφονήθηκε με στιλέτο στην κρεβατοκάμαρά του και η σύγκλητος αποφάσισε damnatio memoriae.
Πολιτικός βίος
Αν και η εικόνα που παρουσιάζουν οι σωζόμενες γραπτές πηγές για το Δομιτιανό –βασιζόμενες κυρίως στα σχόλια του Τάκιτου,3 του Δίωνος Κάσσιου4 και του Πλίνιου του νεότερου5– είναι εξαιρετικά αρνητική, φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας μάλλον προσπάθησε να εξασφαλίσει την ευημερία του λαού του και μάλιστα χωρίς να υποτιμήσει το ρωμαϊκό νόμισμα. Τρεις φορές πρόσφερε δωρεές ύψους 225 δηναρίων ανά κεφαλή στους κατοίκους της Ρώμης, ενώ συχνά οργάνωνε εντυπωσιακά θεάματα στο Κολοσσαίο και το Circus Maximus για την ψυχαγωγία τους. Κέρδισε την εύνοια του στρατού όταν αύξησε το μισθό των λεγεωνάριων από 300 σε 400 δηνάρια ετησίως.
Επέδειξε αξιοθαύμαστο ζήλο όσον αφορά την ολοκλήρωση αρκετών αρχιτεκτονικών έργων, όπως είναι το Κολοσσαίο, η Αψίδα και τα Λουτρά του Τίτου, καθώς και αρκετοί ναοί στη Ρώμη –ανάμεσά τους και εκείνος του Jupiter Optimus Maximus στο Καπιτώλιο–, ενώ ανακαίνισε το Πάνθεον και τα Λουτρά του Αγρίππα. Επίσης κατασκεύασε αρκετά οχυρά στη Βρετανία και κατά μήκος του Ρήνου και του Δούναβη.6
Στρατιωτική δραστηριότητα
Το 85 μ.Χ. ο Δομιτιανός στράφηκε εναντίον του νεαρού βασιλιά της Δακίας Δεκεβάλου, όταν ο τελευταίος εισέβαλε στη ρωμαϊκή επαρχία της Μοισίας κατά μήκος του Δούναβη. Το 89 μ.Χ. σύναψε ειρήνη μαζί του, αναγνωρίζοντάς τον ως νόμιμο βασιλιά της Δακίας, και εξασφάλισε έτσι ένα σύμμαχο σε μια περιοχή όπου υπήρχε μόνιμη απειλή για την Αυτοκρατορία – από τη μια ο Ιαζύγης της Παννονίας και από την άλλη οι γερμανικές φυλές των Μαρκομάννων και Κουάντων. Το 93 μ.Χ. είχε πετύχει την επικράτηση της ειρήνης κατά μήκος όλης της συνοριακής γραμμής του Δούναβη.7
Πολιτική Δομιτιανού στην επαρχία Ασίας
Σε αρκετές περιπτώσεις ο Δομιτιανός υιοθέτησε την πολιτική του Βεσπασιανού. Όσον αφορά τη διοίκηση της επαρχίας, επέδειξε σύνεση τόσο στη διατήρηση άξιων υπαλλήλων, επιλογών του Βεσπασιανού, στις θέσεις τους –όπως ο πατέρας τού μετέπειτα αυτοκράτορα Τραϊανού–,8 όσο και στην επιλογή ικανών και τίμιων αξιωματούχων. Όπως ο πατέρας του, επέλεγε ανθρώπους που κατάγονταν από την επαρχία και όχι από τη Ρώμη, με αποτέλεσμα επί Τίτου και Δομιτιανού να παρατηρούνται οι πρώτες περιπτώσεις υπάτων επαρχιακής καταγωγής.9
Το πρόγραμμα κατασκευής οδών που είχε ξεκινήσει ο Βεσπασιανός συνεχίστηκε και στα χρόνια του Δομιτιανού. Έτσι, ολοκληρώθηκε η παραλιακή οδός που οδηγούσε από την Πέργαμο στην Έφεσο, καθώς και εκείνη που μέσω της βόρειας Λυδίας κατευθυνόταν προς τα Θυάτειρα και τις Σάρδεις.10
Την περίοδο αυτή μαρτυρούνται αρκετές δωρεές από επιφανείς ιππείς σε μεγάλες πόλεις της Μικράς Ασίας, όπως την Έφεσο, τη Σμύρνη, την Πέργαμο και τη Μίλητο. Οι δωρεές αυτές σχετίζονταν με υψηλές χρηματικές προσφορές για την κατασκευή βιβλιοθηκών, μουσείων, γυμνασίων, αγορών, ναών κτλ., καθώς και με προσφορές αγαλμάτων από πολύτιμα μέταλλα.11
Ο ίδιος ο αυτοκράτορας δε στάθηκε αδιάφορος στα δεινά που υπέστησαν περιοχές της Μικράς Ασίας από καταστροφικούς σεισμούς ή λιμούς. Για παράδειγμα, πρόσφερε σημαντική βοήθεια στην Αντιόχεια Πισιδίας όταν σοβαρός λιμός χτύπησε την περιοχή λόγω έλλειψης σιτηρών.12
Λατρεία Δομιτιανού στη Μικρά Ασία
Αν και ο λιγότερο ευνοημένος από τους Φλάβιους στις φιλολογικές πηγές, ο Δομιτιανός άφησε τα ίχνη του στη Μικρά Ασία, ένδειξη ότι εκτιμήθηκε από τους πολίτες των περιοχών αυτών.13 Στην Έφεσο σώζονται τα ερείπια ναού προς τιμήν του, ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ. Σε μια σειρά από αναθηματικές επιγραφές το κτήριο αναφέρεται ως «ο ναός ο εν Εφέσω των Σεβαστών κοινός της Ασίας».
Το άγαλμα του Δομιτιανού, κολοσσιαίων διαστάσεων, είχε αναρτηθεί κοντά σε ένα βωμό, διακοσμημένο με παραστάσεις θυσιών. Ένα νυμφαίο, που κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 4-14 μ.Χ. και βρισκόταν στο χώρο του ναού, επεκτάθηκε από τους υπαλλήλους του Δομιτιανού και αφιερώθηκε σε αυτόν.14 Πολλές μικρές πόλεις συμμετείχαν στη λατρεία του στην Έφεσο, πιθανότατα με χρηματικές συνδρομές που γίνονταν απευθείας στο ναό.
Μετά τη δολοφονία του και την απόφαση της συγκλήτου να επιβληθεί damnatio memoriae, ο ναός αφιερώθηκε στο Βεσπασιανό –πρώτη νεωκορία τέτοιου είδους–, ενώ το λατρευτικό άγαλμα που μέχρι τότε απεικόνιζε τη μορφή του παρέμεινε στο ναό για πολλά χρόνια, θεωρούνταν όμως ότι απεικόνιζε πλέον τον πατέρα του.15 Στη βορινή πλευρά της Βόρειας Αγοράς της Μιλήτου βρισκόταν μια βάση αγάλματος των Ελληνιστικών χρόνων, που χρησιμοποιήθηκε από οικογένεια ιδιωτών ως βωμός αφιερωμένος στο Δομιτιανό.16 Στην Πριήνη, σε ένα ιερό στο Άνω Γυμνάσιο, βρέθηκε βάση αγάλματος αφιερωμένου σε αυτόν.16 Στη Λαοδίκεια της Φρυγίας σώζεται αυτοκρατορικός ναός αφιερωμένος κατά σειρά στο Δομιτιανό, στον Τραϊανό και στον Καρακάλλα. Αναθηματικές επιγραφές από το ναό αυτό αποκαλούν το Δομιτιανό «επινείκιο», γεγονός που συμβαδίζει με την απεικόνισή του ως τροπαιοφόρου σε νομίσματα της παραπάνω πόλης.17 Ναός αφιερωμένος σε αυτόν υπήρχε επίσης στην Ανάζαρβο της Κιλικίας.18
Παραπομπές
1. Pleket, H.W., “Domitian, the Senate and the Provinces”, Mnemosyne 14 (1961), σελ. 310-311.
2. Heichelheim, F.M., History of Roman People (New Jersey 1984), σελ. 350.
3. Tac., Agr. 42.
4. Δίων Κ. 67.1.
5. Πλίνιος ο νεότερος, Epistulae I, II.
6. Heichelheim, F.M., History of Roman People (New Jersey 1984), σελ. 349.
7. Heichelheim, F.M., History of Roman People (New Jersey 1984), σελ. 351.
8. Vermeule, C.C., Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (Cambridge – Mass. 1968), σελ. 238-239.
9. Levick, B., “Domitian and the Provinces”, Latomus 41 (1982), σελ. 62-63· Magie, D., Roman Rule in Asia Minor I (Princeton 1950), σελ. 577-580, και II, σελ. 1441, αρ. 32, σελ. 1441-1443, αρ. 33, 34 και 35.
10. Magie, D., Roman Rule in Asia Minor I (Princeton 1950), σελ. 570 και II, σελ. 1429, αρ. 12· Vermeule, C.C., Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (Cambridge – Mass. 1968), σελ. 237.
11. Magie, D., Roman Rule in Asia Minor I (Princeton 1950), σελ. 583-585 και ΙΙ, σελ. 1446, αρ. 50.
12. Levick, B., “Domitian and the Provinces”, Latomus 41 (1982), σελ. 57-58 και αρ. 21, 68· Pleket, H.W., “Domitian, the Senate and the Provinces”, Mnemosyne 14 (1961), σελ. 307-308 και αρ. 1· Magie, D., Roman Rule in Asia Minor I (Princeton 1950), σελ. 581 και II σελ. 1443-1444, αρ. 38, 39.
13. Vermeule, C.C., Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (Cambridge – Mass. 1968), σελ. 236-242.
14. Vermeule, C.C., Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (Cambridge – Mass. 1968), σελ. 238.
15. Price, S.R.F., Rituals and Power3 (Cambridge 1987), σελ. 178, 255, αρ. 31· Magie, D., Roman Rule in Asia Minor II (Princeton 1950), σελ. 1432-1434, αρ. 18.
16. Price, S.R.F., Rituals and Power3 (Cambridge 1987), σελ. 272, αρ. 144.
17. Price, S.R.F., Rituals and Power3 (Cambridge 1987), σελ. 272, αρ. 144.
18. Price, S.R.F., Rituals and Power3 (Cambridge 1987), σελ. 272, αρ. 144.
http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaId=4129