Παρά την πολιτική στάση των τελευταίων 12 μηνών, κάτι που μοιάζει με ομαλότητα επέστρεψε στην Καταλονία. Η Μαδρίτη ήρε την άμεση κυριαρχία της επί της περιοχής μετά τις εκλογές του Δεκεμβρίου, ο τουρισμός επέστρεψε και η φυγή των επιχειρήσεων επιβραδύνθηκε.
Ήταν τον Οκτώβριο πριν από ένα χρόνο που οι Καταλανοί ψήφισαν για να ανεξαρτητοποιηθούν από την Ισπανία και να δημιουργήσουν την Δημοκρατία της Καταλονίας. Παρόλο που το 90% του καταλανικού λαού υποστήριξε την ανεξαρτησία, μόνο η κυβέρνηση της Καταλονίας και εκείνοι που ψήφισαν υπέρ της έλαβαν τα αποτελέσματα στα σοβαρά. Η Μαδρίτη κήρυξε το δημοψήφισμα παράνομο, βάσει απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση και η υπόλοιπη διεθνής κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, αγνόησαν τα αποτελέσματα.
Το πιο σημαντικό, ίσως, οι περισσότεροι από εκείνους που αντιτίθενται στην καταλανική ανεξαρτησία μποϊκοτάρισαν την ψηφοφορία, αποστερώντας ουσιαστικά οποιαδήποτε νομιμοποίηση από το δημοψήφισμα. Αυτά τα προβλήματα δεν αποθάρρυναν τους Καταλανούς αυτονομιστές από το να δηλώσουν την ανεξαρτησία τους λίγες εβδομάδες μετά την ψηφοφορία, στις 28 Οκτωβρίου, κάνοντας τη Μαδρίτη να ανακαλέσει το καθεστώς της αυτονομίας της Καταλονίας, να διώξει [ποινικά] εκείνους που ενέκριναν το δημοψήφισμα και να διατάξει νέες εκλογές στην περιοχή.
Παρά την έλευση της νέας πολιτικής ηγεσίας στην Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη, η Καταλονία παρέμεινε πολιτικά σε αδιέξοδο από την εποχή της αποτυχημένης προσπάθειας ανεξαρτησίας. Ο αυτονομιστικός συνασπισμός των κομμάτων κατάφερε να παραμείνει στην εξουσία στις περιφερειακές εκλογές του περασμένου Δεκεμβρίου, όμως έλαβε μόνο το 47% των ψήφων. Πράγματι, το κόμμα που έλαβε τις περισσότερες ψήφους ήταν το Ciudadanos, ή οι «Πολίτες», ένας ένθερμος αντίπαλος της καταλανικής ανεξαρτησίας.
Τον Ιούνιο, ένας νέος Ισπανός πρωθυπουργός, ο αρχηγός του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (PSOE), Pedro Sánchez, ορκίστηκε και υποσχέθηκε να βρει μια διέξοδο από το σημερινό αδιέξοδο στην Καταλονία. Αλλά είναι σταθερός στην αντίθεσή του στην ανεξαρτησία, όπως ήταν κι ο συντηρητικός προκάτοχός του, ο Μαριάνο Ραχόι, του Λαϊκού Κόμματος (PP). Η μοναδική παραχώρηση του Sánchez στους αυτονομιστές ήταν να επιτρέψει σε φυλακές στην Καταλονία τη μεταφορά 12 Καταλανών αξιωματούχων που διώκονται για εξέγερση.
Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν καθόλου συνέπειες στην Καταλονία μετά το δημοψήφισμα. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές. Και παρόλο που πολλές από τις παρεπόμενες εξελίξεις καταδεικνύουν το γιατί η καταλανική ανεξαρτησία παραμένει ένας δονκιχοτικός αγώνας, υπάρχουν επίσης ελπίδες για την επίλυση της κρίσης.
ΚΑΜΙΑ ΔΙΕΞΟΔΟΣ
Το μεγαλύτερο εμπόδιο για τους Καταλανούς αυτονομιστές υπήρξε και παραμένει η απουσία μιας βιώσιμης πορείας προς την ανεξαρτησία. Κανείς δεν θέλει να δει μια επανάληψη του παράνομου δημοψηφίσματος του περασμένου έτους, που έφερε βία στους δρόμους της Βαρκελώνης και άλλων πόλεων της Καταλονίας, αφού ο Ραχόι ανέπτυξε την Guardia Civil [αστυνομία] για να εμποδίσει τους ανθρώπους να ψηφίσουν, και πυροδότησε μια μαζική φυγή καταλανικών επιχειρήσεων σε άλλες περιοχές της Ισπανίας. Ένα σχέδιο του νέου πρωθυπουργού της Καταλονίας, Quim Torra, για να πείσει την κυβέρνηση Sánchez να εξουσιοδοτήσει ένα κρατικό δημοψήφισμα κάποια στιγμή αυτό το φθινόπωρο δεν προχωρά καθόλου γρήγορα.
Εν τω μεταξύ, η αδύναμη λαβή του Sánchez στην εξουσία εμποδίζει την ικανότητά του να ψηφίζει νομοθεσίες. Για να εξαφανίσει τον Rajoy, μέσω μιας κίνησης [ψήφου] μη-εμπιστοσύνης, ο Sánchez κατάφερε να συνδυάσει υποστήριξη από το αριστερό λαϊκιστικό κόμμα Podemos («Μπορούμε») και τα αυτονομιστικά εθνικιστικά κόμματα από την Καταλονία και την Χώρα των Βάσκων με ισχνή πλειοψηφία: 180 από τις 350 κοινοβουλευτικές έδρες. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Sánchez παλεύει για να πάρει το οτιδήποτε μέσω του κοινοβουλίου.
Μέχρι σήμερα, το σημαντικότερο νομοθετικό του επίτευγμα είναι μια ψηφοφορία για την ανασκαφή και την απομάκρυνση των υπολειμμάτων του στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο από το El Valle de Los Caídos ή την Κοιλάδα των Πεσόντων, το μονόπλευρο μνημείο για τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Αλλά αυτή ήταν μια δημοφιλής ψηφοφορία για το κοινό, και το κοινοβούλιο είχε ήδη εγκρίνει την εκταφή πέρυσι με ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα.
Συμπληρωματικά ζητήματα είναι ότι ο λαός της Καταλονίας παραμένει πολύ διχασμένος σχετικά με το ζήτημα της ανεξαρτησίας. Μια δημοσκόπηση που παραγγέλθηκε από την κυβέρνηση της Καταλονίας τον περασμένο Ιούλιο έδειξε ότι το 46,7% των Καταλανών ήθελε την ανεξαρτησία, έναντι του 44,9% που επιθυμούσε να παραμείνει στην Ισπανία. Ο διχασμός αυτός αποτελεί σημαντική πρόκληση για τον συνασπισμό υπέρ της ανεξαρτησίας.
Αν και ορισμένοι, όπως ο [Quim] Torra, πιστεύουν ότι η κυβέρνηση της Καταλονίας πρέπει να συνεχίσει να πιέζει μονομερώς για την ανεξαρτησία, άλλοι είναι ξεκάθαρα λιγότερο σίγουροι, πιστεύοντας στην ανάγκη να διευρυνθεί η δημόσια υποστήριξη για ανεξαρτησία. «Αν ένας αυτονομιστής είναι τόσο αφελής ή ηλίθιος για να πιστέψει ότι μπορεί να επιβάλει την ανεξαρτησία στο 50% των Καταλανών που δεν είναι αυτονομιστές, είναι σαφές ότι κάνει λάθος», δήλωσε ο Joan Tardà, μέλος του ισπανικού κοινοβουλίου από την Ρεπουμπλικανική Αριστερά της Καταλονίας ή ERC, ένα από τα κόμματα της αυτονομιστικής κυβέρνησης του Torra.
Η απουσία βιώσιμης πορείας προς την ανεξαρτησία και οι διχασμοί στο εσωτερικό του αυτονομιστικού συνασπισμού εμφανίστηκαν έντονα στις 11 Σεπτεμβρίου, όταν οι Καταλανοί γιόρτασαν την La Diada, την εθνική εορτή της Καταλονίας, η οποία σηματοδοτεί την πτώση της Βαρκελώνης στον ισπανικό πόλεμο διαδοχής 1714. Εν αναμονή του εορτασμού, οι αυτονομιστές ηγέτες εξέδωσαν δημόσιες δηλώσεις που ήταν σαφώς αντιφατικές. Ο Torra ανέλαβε ξανά την υποχρέωση να υλοποιήσει τη μονομερή ανεξαρτησία που διακήρυξε ο πρωθυπουργός της Καταλονίας Carles Puigdemont τον περασμένο Οκτώβριο, υποστηρίζοντας ότι «έχουμε μια κοινωνική πλειοψηφία υπέρ της ανεξαρτησίας». Αυτή η δήλωση έρχεται σε έντονη αντίθεση με την επιφυλακτική δήλωση του ηγέτη του ERC, Oriol Junqueras, ενός από τους αυτονομιστές ηγέτες που βρίσκονται σήμερα στην φυλακή. Σημείωσε σε καταλανικό τηλεοπτικό σταθμό ότι «Δεν υπάρχει συντόμευση για την ανεξαρτησία˙ αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μέσω δημοψηφίσματος που θα συμφωνηθεί από το ισπανικό κράτος».
Το ίδιο ορατές ήταν οι βαθιές πολιτικές διαιρέσεις στην Καταλονία. Παραδοσιακά, η Diada προσελκύει όλες τις μείζονες πολιτικές ομάδες της Καταλονίας στην Βαρκελώνη για να γιορτάσουν την καταλανική ταυτότητα. Φέτος, ωστόσο, εμφανίστηκαν μόνο τα κόμματα υπέρ της ανεξαρτησίας, με επικεφαλής το «Μαζί για την Καταλονία», κάνοντας πορεία «για να πραγματοποιηθεί η Καταλανική Δημοκρατία», στην Avenida Diagonal, μια οδό που διασχίζει την Βαρκελώνη. Τα ενωτικά κόμματα -το Καταλανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, οι Ciudadanos και το PΡ – όλα μποϊκοτάρισαν την πορεία. Στις δικές τους εκδηλώσεις για την Diada, οι ενωτικοί ηγέτες επέκριναν τους αυτονομιστές για την εκμετάλλευση μιας εορτής που συνδέεται με την τοπική υπερηφάνεια για να διαιρέσουν τον λαό της Καταλανίας.
ΑΧΤΙΔΕΣ ΕΛΠΙΔΑΣ;
Μέσα στο αδιέξοδο, ωστόσο, υπάρχουν αχτίδες ελπίδας. Παρά την πολιτική στάση των τελευταίων 12 μηνών, κάτι που μοιάζει με ομαλότητα επέστρεψε στην Καταλονία. Η Μαδρίτη ήρε την άμεση κυριαρχία της επί της περιοχής μετά τις εκλογές του Δεκεμβρίου, ο τουρισμός επέστρεψε και η φυγή των επιχειρήσεων επιβραδύνθηκε. Πολλά από αυτά πιστώνονται στις βελτιωμένες σχέσεις μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης. Η σχέση μεταξύ Rajoy και Puigdemont, την οποία χαρακτήρισα πέρυσι ως σύγκρουση μεταξύ ενός Ισπανού αυταρχικού και ενός Καταλανού μάρτυρα, ήταν απόλυτα τοξική. Επί μήνες, αμφότεροι οι ηγέτες έλεγαν άλλα αντί άλλων, επιλέγοντας αντ’ αυτού να παίξουν με τις πολιτικές τους βάσεις: Ισπανοί εθνικιστές για τον Rajoy και Καταλανοί αυτονομιστές για τον Puigdemont. Αυτό έκανε εκείνο που άρχισε ως μια διαμάχη για την επιθυμία της Καταλονίας για περισσότερη αυτονομία από τη Μαδρίτη να καταλήξει στη μεγαλύτερη συνταγματική κρίση της Ισπανίας στην εποχή μετά τον Φράνκο. Αντίθετα, ο Torra και ο Sánchez φαίνεται να προχωρούν τονίζοντας την σημασία του διαλόγου.
Πιο σημαντικό, μια πολιτική λύση φαίνεται να είναι στον ορίζοντα. Ο Sánchez πρότεινε δημοψήφισμα για ένα νέο καθεστώς αυτονομίας από τη Μαδρίτη, το οποίο, αν εγκριθεί από τους Καταλανούς και το ισπανικό κοινοβούλιο, θα αναβαθμίσει την ικανότητα της Καταλονίας να αυτοκυβερνάται. «Είναι δημοψήφισμα για αυτονομία, όχι για αυτοδιάθεση», δήλωσε ο Sánchez.
Παρόλο που οι λεπτομέρειες του νέου καθεστώτος δεν είναι ακόμη γνωστές, αναμένεται να συμπεριλάβει μεγαλύτερο έλεγχο της Καταλονίας στα οικονομικά της. Εάν ο Sánchez καταφέρει αυτό το δημοψήφισμα, σίγουρα τοποθετήσει πολύ καλά τον εαυτό του για τις επόμενες γενικές εκλογές, που αναμένονται κάποια στιγμή πριν από το 2020. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά εμπόδια, γι’ αυτό και οι δύο πλευρές προσεγγίζουν την πρόταση με μεγάλη προσοχή.
Για τον Sánchez, οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν τον ανταγωνισμό έναντι του PP και των Cuidadanos, οι οποίοι αντιτίθενται σε μεγαλύτερη αυτονομία για την Καταλονία. Θα μπορούσε επίσης να αναστατώσει άλλες επαναστατικές κοινότητες στην Ισπανία, όπως οι Βάσκοι, οι οποίες θα μπορούσαν λογικά να συμπεράνουν ότι οι Καταλανοί ανταμείβονται για την κακή συμπεριφορά τους. Τελικά, αυτό θα μπορούσε να αναγκάσει μια συζήτηση για την τροποποίηση του ισπανικού συντάγματος ώστε να επιτραπεί ένα ομοσπονδιακό σύστημα στο οποίο όλες οι περιφέρειες θα έχουν το ίδιο επίπεδο αυτονομίας από την κεντρική διοίκηση.
Ένα άλλο εμπόδιο είναι η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου του 2010 ότι ένα προηγούμενο δημοψήφισμα για την καταλανική αυτονομία, το οποίο εγκρίθηκε το 2006 από το 73% των Καταλανών ψηφοφόρων, παραβίασε το ισπανικό Σύνταγμα μεταξύ άλλων αναφέροντας την Καταλονία ως «έθνος». Υποθετικά, η κυβέρνηση Σάντσεθ θα εξασφαλίσει ότι κάθε μελλοντικό δημοψήφισμα για την καταλανική αυτονομία θα περάσει από συνταγματική επιθεώρηση, πριν το θέσει στους ψηφοφόρους.
Ο Torra αντιμετωπίζει ακόμη υψηλότερους κινδύνους, γι’ αυτό και έχει απορρίψει την πρόταση. Ένα νέο καθεστώς αυτονομίας θα μπορούσε να είναι το τελευταίο καρφί στο φέρετρο για το όνειρο της καταλανικής ανεξαρτησίας. Η στήριξη της ανεξαρτησίας μειώνεται σημαντικά μεταξύ των ψηφοφόρων της Καταλονίας, όταν οι δημοσκοπήσεις περιλαμβάνουν την επιλογή μεγαλύτερης αυτονομίας από τη Μαδρίτη.
μη τι άλλο, η προοπτική δημοψηφίσματος για την αυτονομία ενίσχυσε την αποφασιστικότητα του Torra να εξασφαλίσει ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία. Την περασμένη εβδομάδα, ο Torra εξέδωσε ένα τελεσίγραφο προς την κυβέρνηση του Sánchez: Αν ο πρωθυπουργός δεν εγκρίνει ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, οι Καταλανοί αυτονομιστές θα αποσύρουν την υποστήριξή τους στο εθνικό κοινοβούλιο. Αυτό θα μπορούσε, θεωρητικά, να ρίξει την κυβέρνηση Sánchez. Αλλά η πιο μετριοπαθής πτέρυγα του αυτονομιστικού κινήματος, με επικεφαλής το ERC, κατέστησε σαφές ότι δεν ήταν διατεθειμένη να παίξει σύμφωνα με τις τακτικές του Torra. Αυτό έχει αφήσει τον συνασπισμό του Torra να ταλαντεύεται προς την κατάρρευση, με κάθε πλευρά να προσπαθεί να αποφύγει την ευθύνη για το ναυάγιο της ανεξαρτησίας.
Το εάν ο Sánchez και ο Torra, δύο πολύ αδύναμοι πολιτικοί που ηγούνται πολύ κατακερματισμένων κυβερνητικών συνασπισμών, καταφέρουν να δουν πέρα από τους πολιτικούς κινδύνους και να κάνουν κάτι που θα μπορούσε να τερματίσει το σημερινό αδιέξοδο στην Καταλονία αμφισβητείται πάρα πολύ.
Ωστόσο, ένα χρόνο μετά την έκρηξη της κρίσης, φαίνεται ότι υπάρχει, τουλάχιστον από την πλευρά της Μαδρίτης, μια νεοαποκτηθείσα προθυμία να προβεί σε εποικοδομητικές και συμβιβαστικές χειρονομίες. Αυτό από μόνο του έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις μεγαλαυχίες που έχουμε συνηθίσει και από τις δύο πλευρές και θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για ένα σημαντικό άλμα προς τα εμπρός.
Ο OMAR G. ENCARNATION είναι καθηγητής Πολιτικών Σπουδών στο Bard College. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Democracy without Justice in Spain: The Politics of Forgetting