Ο Γιάννης Σκαρίμπας (Αγία Ευθυμία Φωκίδος, 28 Σεπτεμβρίου 1893 – Χαλκίδα, 21 Ιανουαρίου 1984) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, κριτικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος. Το έργο του, εντυπωσιακό σε έκταση και ποικιλία, σημαδεύτηκε από την έντονη αντιδικία του με τις καθιερωμένες αξίες της ζωής και του αστικού πολιτισμού. Εισήγαγε επίσης υπερρεαλιστικά στοιχεία στην ελληνική πεζογραφία.
Θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής λογοτεχνίας.
Ο Γιάννης Σκαρίμπας ήταν γόνος ιστορικής οικογένειας από την Αγία Ευθυμία της Φωκίδας, αφού ο πατέρας του, Ευθύμιος Σκαρίμπας, ήταν απόγονος αγωνιστών της Επανάστασης του 1821. Ξεκίνησε τις εγκύκλιες σπουδές του στο σχολαρχείο του Αιγίου και τις ολοκλήρωσε στην Πάτρα στο Α’ Γυμνάσιο Πατρών.
Υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό, την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο μακεδονικό μέτωπο, ως ανθυπασπιστής στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, όπου διακρίθηκε, τραυματίστηκε στο σβέρκο και παρασημοφορήθηκε. Διορίστηκε τελωνοσταθμάρχης στην Ερέτρια (πρώην Νέα Ψαρά) και το 1915 εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα, για να εργαστεί εκεί ως εκτελωνιστής, ενώ παράλληλα γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τότε παντρεύτηκε με την Ελένη Κεφαλινίτη και απέκτησαν πέντε παιδιά. Μετά το γάμο του και μέχρι το 1922 αποσπάστηκε στο τελωνείο της Ερέτριας.
Στα γράμματα εμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1910 με ποιήματα και πεζά που δημοσίευσε σε διάφορα περιοδικά της Αθήνας και στις εφημερίδες Εύριπος και Εύβοια της Χαλκίδας, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Κάλλις Εσπερινός. Η πρώτη του επίσημη εμφάνιση με το πραγματικό του όνομα έγινε το 1929, όταν έλαβε το Α΄ βραβείο διηγήματος για το πεζό Ο καπετάν Σουρμελής ο Στουραΐτης, το οποίο δημοσίευσε στο περιοδικό Ελληνικά Γράμματα του Κωστή Μπαστιά.
Ο Γιάννης Σκαρίμπας ήταν ό σημαντικότερος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα γιατί τόσο το εικονοκλαστικό του ύφος όσο και ή ιδιόρρυθμη γλώσσα πού χρησιμοποίησε στα έργα του,προκάλεσε αίσθηση για την εποχή εκείνη. Βραβεύθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο λογοτεχνίας το 1976 για το αντιπολεμικό μυθιστόρημά του του, Φυγή προς τα εμπρός.
Ο μπαρμπα-Γιάννης Σκαρίμπας, όπως ήταν γνωστός στους φίλους του, έζησε όλη του τη ζωή στη Χαλκίδα και ταξίδεψε ελάχιστα. Κείμενά του υπάρχουν δημοσιευμένα και σε περιοδικά ενώ αρκετοί στίχοι του έχουν μελοποιηθεί. Τα πιό γνωστά μελοποιημένα ποιήματά του είναι Σπασμένο καράβι, Ουλαλούμ και Εαυτούληδες για τα οποία που έγραψαν μουσική αντίστοιχα οι συνθέτες Γιάννης Σπανός, Νικόλας Άσιμος και Διονύσης Τσακνής. Πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1984 και τάφηκε δημόσια δαπάνη στο κάστρο του Καράμπαμπα.
Το 1998 το σπίτι του όπου γεννήθηκε στην Αγία Ευθυμία ο Γιάννης Σκαρίμπας ανακηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί “χρειάζεται κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469/1950, το κτίριο που γεννήθηκε ο Γιάννης Σκαρίμπας στην κοινότητα Αγ. Ευθυμίας Ν. Φωκίδας, ιδιοκτησίας της Κοινότητας, επειδή συνδέεται με έναν από τους αξιολογότερους Έλληνες λογοτέχνες του 20ού αιώνα”.
Η αυτοβιογραφία του
Ο Γιάννης Σκαρίμπας αυτοσυστηνόταν, με το προσωπικό ύφος που τον χαρακτήριζε, ως:
… συνταξιούχος τελωνειακός, διασαφιστής και τάχα λογοτέχνης αλλά και
Ανάξιος απόγονος ορεσίβιων προγόνων αναφερόμενος στην καταγωγή του από την Φωκίδα.
Σε ιδιόγραφο βιογραφικό σημείωμά του γράφει:
Γεννήθηκα το 1893 στο χωριό Αγια-Θυμιά της Παρνασσίδος – πρώην Δήμου Μυωνίας. Το δημοτικό μου σκολειό το πέρασα στην Ιτέα των Σαλώνων. Το Σχολαρχείο στο Αίγιο και το Γυμνάσιο στην Πάτρα. Εδώ (στη Χαλκίδα) ελθόντας για στρατιώτης (κληρωτός) το 1914 παντρεύτηκα (… εξ’ έρωτος). Έκτοτε, σχεδόν δεν ‘‘το κούνησα’’ από την πόλη ετούτη = τη Χαλκίδα. Έκανα οικογένεια (παιδιά, νύφες κι εγγόνια) και μνέσκω ακόμα, γράφοντας Λογοτεχνία και Ιστορία. Αλλά και Ποίηση και Θέατρο.
Τώρα υπέρ τα 84 μου χρόνια γεγονώς, εφησυχάζω (σχεδόν μόνος) στο σπιτάκι μου, ζων ‘‘αεί -μη- διδασκόμενος’’, εν αναμονή του ‘‘εσχάτου-μου-μαθήματος’’, ευχαριστώντας εκείνο που ονομάζουμε Θεό, ‘‘για τα βουνά και για τα δάση που είδα…’’ (του Ζαχ. Παπαντωνίου).
Και για το ακριβές των παραπάνω αυτών μου ασημάντων, υπογράφομαι,
ο ταπεινότατος
Γιάννης Σκαρίμπας
Εργογραφία
Ό Καπετάν Σουρμελής ό Στουραίτης[μυθιστόρημα], διηγήματα (1930)
Τράτα κουλουριώτικη, διηγήματα (1930).
Καϋμοί στο Γριπονήσι[μυθιστόρημα], διηγήματα (1930)
Στις πετροκολώνες το λιμάνι, διηγήματα (1931).
ό διάβολος στην κάβιανη, διηγήματα (1932).
Το θείο τραγί, διηγήματα (1933)
Σκλάβος στην χαλκίδα, διηγήματα (1934).
Μαριάμπας, μυθιστόρημα (1935)
Ουλαλούμ, ποιήματα (1936)
Φαντασία, ποιήματα (1937)
Χαλκίδα, ποιήματα ιστορικά (1938)
Το σόλο του Φίγκαρω, μυθιστόρημα (1939)
Το μοντέλο, ποιήματα (1941)
Ταμάρα, ποιήματα (1944)
Εαυτούληδες, ποιήματα (1952)
Ο ήχος του κώδωνος, θέατρο (1951)
Το Βατερλώ δύο γελοίων, μυθιστόρημα (1959)
Η μαθητευομένη των τακουνιών, τρεις νουβέλες (1961)
Στον πάνω μαχαλά στα μαρουχλέικα, διηγήματα (1962).
Πάπια του γυαλού, διηγήματα (1963).
Ούλοι μαζί κι ό έρωτας, διηγήματα (1964).
Μι μάχη που δεν πάρθηκε, διηγήματα (1965).
Ό βοιδάγγελος. διηγήματα (1966).
Ό καπετάν Γκρής, διηγήματα (1967).
Βοϊδάγγελοι, ποιήματα (1968)
Άπαντες στίχοι, ποιήματα (1970)
Το ’21 και η αλήθεια, Η τράπουλα και Οι γαλατάδες, ιστορικά δοκίμια (1971–1977)
Το ’21 καί ή αριστοκρατία του, ιστορικό δοκίμιο (1978)
Ο σεβαλιέ σερβάν της Κυρίας, θέατρο (1971)
Η περίπολος Ζ΄, διήγημα,χρονικό από τον Α΄ Παγκ. Πόλεμο (1972)
Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα, διηγήματα (1973)
Το ξάφνιασμα, ποιήματα (1974)
Ή κυρά μου ή τρέλα, ποιήματα (1975)
Φυγή προς τα εμπρός, μυθιστόρημα (1976)
Ή Τράπουλα, δοκίμιο (1975)
Τρεις άδειες καρέκλες, διηγήματα (1976)
Αντι-Καραγκιόζης ο Μέγας, θέατρο (1977)
Το βαπόρι, ποιήματα (1978)
Τα πουλιά με το λάστιχο, μυθιστόρημα,χρονογραφήματα (1978)
Τα καγκουρώ, θέατρο (1979)
Στάδιον δόξης, ποιήματα (1979).
Σπαζοκεφαλιές στον ουρανό, αντιδιηγήματα (1979)
Η κυρία του τραίνου, θέατρο (1980)
Ο πάτερ Συνέσιος, θέατρο (1980)
– Αφιέρωμα από το Αρχείο της ΕΡΤ στον Γιάννη Σκαρίμπα