Επιμέλεια αναδημοσιεύσεων από Α. Αντωνά.
Ο Δήμος Αγίας Νάπας τίμησε ένα γεγονός για το οποίο πολλοί είχαμε άγνοια … Παρ΄ όλα αυτά επειδή αναφέρεται ότι ήταν η «μοναδική» νικηφόρα μάχη, θα ήθελα να προσθέσω ότι πολλές μάχες και εξεγέρσεις έγιναν στην Κύπρο κατά την Τουρκοκρατία, οι οποίες μπορεί να μην ήταν νικηφόρες, αλλά στην συνείδηση του Κυπριακού Ελληνισμού παρέμεινα δοξασμένες, όπως η μάχη των Θερμοπυλών όπου οι 300 δεν ηττήθηκαν αλλά προδόθηκαν.
Κάτι παρόμοιο επικό γεγονός με τη εισβολή των μυρίων βαρβάρων στην Ελληνική Κύπρο το 1974, όπου το ακριτικό ηρωϊκό νησί δεν ηττήθηκε αλλά προδόθηκε και εγκαταλείφθηκε…. ΕΜΕΙΣ ΚΥΡΙΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, ΔΕΝ ΗΤΤΗΘΗΚΑΜΕ, ΠΡΟΔΟΘΗΚΑΜΕ. Στρατηγός Παναγιώτης Σταυρουλόπουλος ΕΛΔΥΚ.
Μερικά ενδεικτικά γεγονότα πιο κάτω…..
Αγία Νάπα: Διήμεροι Εορτασμοί για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνική Επανάστασης 1821 και της Μοναδικής Μάχης Αγίας Νάπας στις 17 Μαρτίου 1826
Η μοναδική ιστορική Μάχη που έγινε στην Αγία Νάπα στις 17 Μαρτίου 1826 μεταξύ διακοσίων περίπου Ελλήνων Επαναστατών οι οποίοι αποβιβάσθηκαν από Ελληνικά πλοία και ενεπλάκησαν σε μάχη εναντίον των Τούρκων Φρουρών της Αγίας Νάπας και της Τουρκικής Φρουράς της Αμμοχώστου.
Η Μάχη, σύμφωνα με γραπτές αναφορές του Ολλανδού Προξένου στην Κύπρο Marco-Antonio Sant προς την Κυβέρνηση της χώρας του την τότε χρονική περίοδο, έληξε νικηφόρα υπέρ των Ελλήνων Επαναστατών και το ιστορικό αυτό γεγονός τεκμηριώνεται από τον καθηγητή και ιστορικό κ. Βασίλη Σφυρόερα και τον επίσης καθηγητή και ιστορικό κ. Γιώργο Γεωργή.
Σημειώνω ότι δεν πρόσθεσα τίποτα δικό μου και αναμεταδίδω μόνο ενδεικτικά δημοσιευθέντα αυτονόητα ιστορικά άρθρα. Τι άλλο να γράψω ουκ ημπορώ, τι άλλο να λαλώ ουκ οίδα …
1821: Η Κύπρος στην παλιγγενεσία
Απόσπασμα από Γιάννη Σπανό. Filenenews
Η ιχνηλασία της αλήθειας είναι έργο του ιστορικού. Όχι του γυρολόγου αντιγραφέα αλλά του επιστήμονα ερευνητή. Που καλείται από τη συνείδηση του χρέους να φωτίσει τα γεγονότα και τον κόσμο. Και πολλές φορές να αντικρούσει την προπαγάνδα του ψεύδους, να ανατρέψει τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας και να εκθέσει τον ανατροπέα στην Κοινή Γνώμη. Όπως έγινε με τον Φαλμεράιερ (19ος αι.) όργανο του μισέλληνα Μέττερνιχ, που ανέλαβε να ισχυρισθεί πως οι νεοέλληνες δεν έχουν σχέση με τους αρχαίους προγόνους. Και τον κονιορτοποίησε ο Γεώργιος Χατζηδάκης. Όπως επιχείρησαν ο Μάλκομ Στήβενσον, ο Ρ. Πάλμερ, στην εικοσαετία του μεσοπολέμου και οι «Τάιμς» (άρθρο 28ης Φεβρουαρίου 1928), που τους διέψευσαν οικτρά οι Έλληνες της Κύπρου με τα Οκτωβριανά του 1931, και την επαναστατική εξέγερση για την Ένωση με την Ελλάδα. Και, βέβαια, όπως τους αντίκρουσαν τα γεγονότα δέκα αιώνων. Η εξέγερση εναντίον των Ναϊτών (1092), όταν ο ποταμός που διέσχιζε τη Λευκωσία κοκκίνισε από τη σφαγή των Ελλήνων, οι επαναστατικές εξεγέρσεις του Ρε Αλέξη (1427) εναντίον των Φράγκων, του Ιακώβου Κρήτα (1546), του Ιακώβου Διασσωρινού (1563), η αντίσταση των ετών 1570-71 στους Τούρκους επιδρομείς, ειδικά η αντίσταση 11 μηνών των Αμμοχωστιανών, οι αθρόες προσελεύσεις στην Επανάσταση του 1821, οι επαναστάσεις του Καλογήρου και του Νικολάου Θησέα (Ιούλιο 1833), οι 7 εξεγέρσεις διαρκούσης της 1ης τουρκοκρατίας (1570-1878), οι συμμετοχές στην ελληνική επανάσταση του 1821 και στις εθνικές εξορμήσεις του 19ου και του 20ού αιώνα (1854, 1866, 1897, 1912-13, Α΄ και Β΄ παγκοσμίων πολέμων (1917-1940), οι 32 διεκδικήσεις στην αγγλοκρατία και, βέβαια, ο αγώνας της ΕΟΚΑ (1955-59). Εξειδικεύω όμως το θέμα στην Ελληνική Επανάσταση.
Η Κύπρος συμμετείχε στην προετοιμασία της Επανάστασης της Φιλικής Εταιρείας (Ξάνθος, Σκουφάς, Τσακάλωφ 1814, Οδησσός), με τη μύηση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού από το 1818, (Δοκίμιο Φιλήμονος Α53-54), ενώ 20 χρόνια πριν, ο Λευκωσιάτης φοιτητής στη Βιέννη Ιωάννης Καρατζάς, ήταν εντεταγμένος στην ομάδα του Ρήγα του Βελεστινλή που οι Τούρκοι δολοφόνησαν στον παραπόταμο του Δούναβη, τον Ίστρο, στην περιοχή του τουρκοκρατούμενου Βελιγραδίου. Εξάλλου Κύπριοι έσπευσαν στην εκστρατεία του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Φεβρουάριο 1821 και πολέμησαν με τον Ιερό Λόχο στο Δραγατσάνι. Αναφέρονται τα ονόματα των αδελφών Άγγελου και Ζήνωνος, ο Αγγελής Μιχαήλ Κύπριος ή Κυπραίος, που πολέμησαν στο Δραγατσάνι και στη Μονή Σέκου με τον Γεωργάκη Ολύμπιο και στη συνέχεια στον Μωριά! (Γ. Σπανός «Οι Κύπριοι εθελοντές»)…
Στην Επανάσταση ήταν μυημένα τα ανήψια του Κυπριανού, παιδιά του απαγχονισθέντος Χατζησάββα (+12 Ιουλίου 1821), Νικόλαος, άριστα εγκατεστημένος στη Μασσαλία, Θεοφύλακτος, Αρχιμανδρίτης, και Κυπριανός. Ο πρώτος πρωτοστάτησε στη στράτευση Φιλελλήνων που κατέβαλλε τα έξοδά τους και τη μεταφορά τους στον Μωριά. Πολέμησε μαζί τους με τον Δημήτριο Υψηλάντη, ο Θεοφύλακτος έχασε το χέρι του στο Μεσολόγγι, κι ο Κυπριανός, πατέρας δύο θυγατέρων. Τον Θεοφύλακτο βρίσκουμε στο έπος του Βασίλη Μιχαηλίδη «9η Ιουλίου 1821». Κατήλθε στην Κύπρο (1821) και μοίραζε προκηρύξεις. Τα τρία αδέλφια εκποίησαν τις περιουσίες τους στο Στρόβολο, πήραν τα χρήματα στην Ελλάδα όπου χρηματοδοτούσαν επαναστάτες, έλαβαν μέρος σε μάχες. Στην ΑΧΕΒ Αθηνών εντόπισα επιστολή της κόρης του Κυπριανού στην οποία γράφει ότι τα τρία αδέλφια «απέθανον επί της ψάθης», υπό πείνης κατατρυχόμενοι και ζητά βοήθεια για να μπορέσει να παντρευτεί η ίδια και η αδελφή της. Κι ο ακρωτηριασμένος Θεοφύλακτος, ανακηρυγμένος αντιστράτηγος (ΑΧΕΒ σελ.114), με επιστολή του ζητούσε να τον αφήσουν να εγκατασταθεί σε έρημο μοναστήρι στον Μωριά, να καλλιεργεί πλησίον χωραφάκι και με τα λίγα που θα παρήγε να εξασφαλίζει τα προς το ζην.
Οι Κύπριοι υπολογίζονται περί τους χίλιους αγωνιστές και πήραν μέρος σε μάχες στην Τριπολιτσά, στο Ναύπλιο, στην Κόρινθο, στο Μεσολόγγι, στα Δερβενάκια, στο Φάληρο, στα νησιά και όπου διεξάχθηκαν συγκρούσεις. Ο Μακρυγιάννης υμνεί τον Μιχάλη τον Κυπραίο, τον μόνο εθελοντή που κολυμπώντας και πυροβολούμενος μετέδωσε το μήνυμα του στρατηγού και ακολούθησε τον Μακρυγιάννη στους Μύλους όπου σκοτώθηκε στη μάχη. Ο Κανάρης δοξάζει τον Κωνσταντίνο Κυπριώτη που έπεσε μαχόμενος στο Αιγαίο και στον γιο του, που ακολούθησε τον πατέρα του στον θάνατο. Ο Αγγελής Μιχαήλ (ΑΧΕΒ. ΑΜ. 11465), επικεφαλής 50 αγωνιστών ήταν συμπολεμιστής του Υψηλάντη, του Χατζηχρίστου, του Σαχίνη, του Μαυρομιχάλη, του Μακρυγιάννη, του Τζαβέλλα, του Σονιέρου, του Καλλέργη κ.ά. Πολέμησε στο Ναύπλιο, στο Νεόκαστρο, στο Χαϊδάρι, στη Χίο, στην Κάρυστο, στο Πέτα, στην Κρήτη. Ο Σταυριανός από τη Λόφου πολέμησε με τον Καραϊσκάκη και ήταν μάρτυρας στη δολοφονία του. Άλλοι πολέμησαν με τον Κολοκοτρώνη, τον Σταματελόπουλο, τον Γρίβα και άλλους οπλαρχηγούς. (Στοιχεία στο έργο Γ. Σπανού «Οι Κύπριοι εθελοντές στους εθνικούς αγώνες» από 80 χειρόγραφα που επεσήμανα στην ΑΧΕΒ Αθηνών. Έγγραφα για τους Κυπρίους υπογράφουν ο Κολοκοτρώνης (σελ.110, 117), ο Πετρόμπεης, ο Νικηταράς, ο Κανάρης και άλλοι (Φωτογραφίες χειρογράφων στο προαναφερόμενο έργο).
Κύπριοι μαρτυρούνται σε παράλληλες σημαντικές πολιτικές δραστηριότητες, Μάλης, Θησεύς, Φιλίππου, Φραγκούδης, (Βλπ. καταλόγους καρατομηθέντων, απαγχονισθέντων, και κατάλογο του Προξενείου Ελλάδος με εθελοντές επαναστάτες (σελ.93-183). Η συμμετοχή έως θανάτου στην Επανάσταση είναι η κυπριακή μαρτυρία στην παλιγγενεσία.
Τουρκοκρατία. Polygnosi.
Γεγονότα της περιόδου της Τουρκοκρατία
FacebookTwitterE-mailΠερισσότερΜετά την παράδοση και της Αμμοχώστου, στις 5 Αυγούστου του 1571, στον Λαλά Μουσταφά, αρχηγό των τουρκικών δυνάμεων που είχαν εισβάλει στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1570, ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους. Φεύγοντας από την Κύπρο ο Λαλά Μουσταφά άφησε πίσω του στο νησί μια μικρή δύναμη στρατιωτών του, κοντά δε σ’ αυτούς προσετέθη και, σχετικά μικρός, αριθμός εποίκων που ήλθαν από τη Μικρά Ασία (και που λίγοι μόνο απ’ αυτούς ήταν Μουσουλμάνοι). Σχηματίστηκε έτσι ο πρώτος πυρήνας που αργότερα θα εξελισσόταν σε «τουρκοκυπριακή κοινότητα» (όπως τη ξέρουμε σήμερα) και που, εν πάση περιπτώσει, πολλά από τα μέλη της δεν έχουν τουρκική καταγωγή (βλέπε λήμμα Τουρκοκύπριοι). Ωστόσο αυτή η πρώτη παρουσία Τούρκων στην Κύπρο (στρατιωτών, διοικητικών αξιωματούχων και εποίκων) επηρέασε σοβαρά τη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού του νησιού, λαμβανομένου υπόψιν και του γεγονότος ότι αρκετοί κάτοικοι είχαν σκοτωθεί ενώ πολλοί άλλοι διέφυγαν στο εξωτερικό. Εκδιώχθηκαν επίσης οι ξένοι.
Οι Κύπριοι (Έλληνες۠ δεν μπορεί να γίνεται από τότε λόγος για Τούρκους Κυπρίους) υπό τους Φράγκους, κι αργότερα υπό τους Βενετούς, δεν ήταν παρά δούλοι με τη χείριστη σημασία του όρου και χωρίς ούτε τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες.
Οι φρούδες ελπίδες των Κυπρίων λόγω των ανεκπλήρωτων υποσχέσεων των νέων κατατακτητών, για μια ίσως καλύτερη ζωή σύντομα διαψεύστηκαν και από το νέο καθεστώς. Και σύντομα απεδείχθη ότι τα πράγματα δεν ήταν καθόλου ευχάριστα για όλους όσοι έγιναν τώρα ραγιάδες, δηλαδή υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας υποχρεωμένοι σε εργασία και καταβολή υψηλών φόρων.
Στο μεταξύ το νέο καθεστώς ανησυχούσε ζωηρά για τυχόν προσπάθεια των Βενετών ή και άλλων Ευρωπαίων να ανακαταλάβουν την Κύπρο, παρά το ότι το 1573 υπογράφτηκε βενετοτουρκική συνθήκη ειρήνης. Και πράγματι, με την υποκίνηση των Βενετών, σημειώθηκε μια πρώτη σοβαρή εξέγερση στην Κύπρο το 1578, για την οποία όμως δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες. Η πρώτη εξέγερση, πάντως, φαίνεται ότι δεν ήταν καλά οργανωμένη, αλλ’ ασυντόνιστη υποκίνηση του λαού, που εύκολα πνίγηκε στο αίμα. Σοβαρότερη ήταν η προσπάθεια υπό τον Βίκτωρα Ζεμπετό* κατά το 1606 κ.ε., επί αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου*, που έγινε σε συνεννόηση ή με γνώση του δούκα της Σαβοΐας και που κι αυτή κατεστάλη. Ο ηγέτης της εξέγερσης Βίκτωρ Ζεμπετός διέφυγε στην Ευρώπη, αλλά τα μέτρα που πάρθηκαν κατά των Κυπρίων ήταν σκληρά και περιελάμβαναν παιδομαζώματα۠ αρκετοί Κύπριοι εξισλαμίσθηκαν προκειμένου να σωθούν.
Στη συνέχεια έχουμε μια σειρά από εκκλήσεις των Κυπρίων ηγετών προς τον Οίκο της Σαβοΐας* για βοήθειά τους προς αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι Κύπριοι, στρεφόμενοι προς τη χριστιανική Ευρώπη για βοήθεια, από τούδε και στο εξής δεν αποτείνονται προς τη Βενετία αλλά προς τη Σαβοΐα κυρίως, και κατά δεύτερο λόγο προς την Ισπανία. Τον εκάστοτε δούκα της Σαβοΐας θεωρούν ως τον νόμιμο διεκδικητή της Κύπρου (από τότε που η Λουζινιανή βασίλισσα της Κύπρου Καρλόττα είχε σχετιστεί με γάμο της με τον Οίκο της Σαβοΐας και τελικά, αν και έκπτωτη, είχε εκχωρήσει τα δικαιώματά της στον Οίκο αυτό). Έγιναν επίσης νέες προσπάθειες για οργάνωση επαναστατικής δράσης στην Κύπρο και συνεννοήσεις του Οίκου της Σαβοΐας με τους Κυπρίους, ιδίως κατά το 1600, με τη δραστηριότητα του Φραγκίσκου Ακκίδα*, ειδικού απεσταλμένου του δούκα της Σαβοΐας Καρόλου Εμμανουήλ. Τέτοιες συνεννοήσεις όμως δεν κατέληξαν πουθενά και στο εξής, και σχεδόν καθ’ όλο τον 17ο αιώνα, οι Κύπριοι περιορίστηκαν σε εκκλήσεις και επιστολές προς τον Οίκο της Σαβοΐας και τον βασιλιά της Ισπανίας, χωρίς να επιτύχουν ο,τιδήποτε. Στις αρχές του 17ου αιώνα εκδηλώθηκε προσπάθεια του Φερδινάνδου Α’ των Μεδίκων, δούκα της Τοσκάνης, να καταλάβει την Κύπρο. Αν και μικρός στόλος με 2.200 στρατιώτες έφθασε μέχρι το νησί, δεν κατόρθωσε τίποτε (1607).
Στο μεταξύ η Κύπρος επλήττετο τακτικά από θεομηνίες (άλλοτε σεισμούς, άλλοτε ανομβρίες), από επιδρομές τεραστίων σμηνών ακρίδων που προξενούσαν τρομερές καταστροφές στη γεωργική παραγωγή και από επιδημίες (πανούκλα κ.α.) που προκαλούσαν μαζικούς θανάτους και αποδεκατισμό του πληθυσμού. Τα κακά αυτά, σε συνδυασμό προς την ανικανότητα της διοίκησης στη διακυβέρνηση του νησιού και την αδιαφορία της στην επιτέλεση έργων κοινής ωφελείας, όπως και προς τις ποικίλες αυθαιρεσίες, αδικίες, υπερβολικές φορολογίες και διωγμούς, οδήγησαν το νησί σε κατάσταση πλήρους παρακμής, μέχρι βαθμού εξαθλιώσεως. Οι εκκλήσεις προς τη χριστιανική Ευρώπη σταμάτησαν από τα τέλη του 17ου αιώνα, ενώ πολλαπλασιάστηκαν οι αποστολές αρχιεπισκόπων και επισκόπων στην Κωνσταντινούπολη για εξασφάλιση βοήθειας από την Πύλη. Τούτο φανερώνει πως οι Έλληνες της Κύπρου είχαν πλέον απελπισθεί ότι θα είχαν οποιαδήποτε βοήθεια από τις χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης κι απέθεταν πλέον τις ελπίδες τους στη μεγαλοψυχία της Πύλης και στη μεσολάβηση προς αυτήν και υπέρ αυτών του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως.
Μερικοί Τούρκοι κυβερνήτες της Κύπρου, εναντίον των οποίων η Κυπριακή Εκκλησία διεξήγαγε σκληρούς αγώνες. ..Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τις περιπτώσεις των κυβερνητών: Τζηλ Οσμάν, που το 1764 κι αφού καταλήστεψε τους Κυπρίους, προσπάθησε να δολοφονήσει τον τότε αρχιεπίσκοπο Κύπρου Παΐσιο* κι άλλους Έλληνες και Τούρκους ηγέτες για να καλύψει τις αυθαιρεσίες του, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί ο λαός της Λευκωσίας και να σκοτώσει τον ίδιο ۠ Χατζημπακκή (ή Στραομπακκή ή απλώς Μπακκή) αγά, που καταδυνάστευσε τους Κυπρίους κατά τη 10ετία του 1780 και που η Εκκλησία αγωνίστηκε και κινδύνευσε μέχρι να επιτύχει την απαλλαγή της Κύπρου από την παρουσία του ۠ Κουτσιούκ Μεχμέτ, που οργάνωσε κι εκτέλεσε τις φοβερές σφαγές τον Ιούλιο του 1821. (ΣΗΜ: Βλέπε ανάλογα λήμματα για τους κυβερνήτες αυτούς). Από τους υπόλοιπους (των οποίων κατάλογος δημοσιεύεται στο λήμμα κυβερνήτης) ελάχιστοι ήταν οι έντιμοι κι ακόμη πιο λίγοι ενδιαφέρθηκαν να κάνουν κάποια έργα ανάπτυξης. Οι περισσότεροι είτε ήταν ανίκανοι να διοικήσουν, είτε ήταν μέθυσοι κι αδιάφοροι, όλοι δε προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν όσο το δυνατό περισσότερο κέρδος κατά το σύντομο διάστημα της θητείας τους στην Κύπρο. Έτσι, αρκετά συχνά σημειώνονταν στάσεις κι εξεγέρσεις κατά της διοίκησης, άλλοτε Τούρκων αγάδων, άλλοτε και με συμμετοχή λινοβαμβάκων, άλλοτε και με συμμετοχή Χριστιανών.
Κυριότερες από τις εξεγέρσεις αυτές ήταν εκείνη του Μεχμέτ αγά Βογιατζίογλου, γύρω στα 1683, που κράτησε 7 περίπου χρόνια και κατεστάλη μετά από αποστολές στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία, κι εκείνη του Χαλήλ αγά, σχεδόν ένα αιώνα αργότερα (και για τις δυο αυτές εξεγέρσεις βλέπε στα ανάλογα λήμματα για τους δυο αγάδες).
Εξεγέρσεις έγιναν κι αρκετές άλλες, κοινωνικού περισσότερο παρά εθνικοαπελευθερωτικού χαρακτήρα, και στρέφονταν τόσο ενάντια στις τουρκικές αρχές, όσο κι ενάντια στην ηγεσία των Ελλήνων της Κύπρου, ιδίως όταν η ηγεσία αυτή κατόρθωσε να αποκτήσει μεγάλη δύναμη. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά την εξέγερση του 1804 στη Λευκωσία, επί αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου*, που στρεφόταν κυρίως κατά του δραγομάνου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Η εξέγερση αυτή κράτησε μήνες, με τους στασιαστές να έχουν υπό τον έλεγχό τους τη Λευκωσία και τα στρατεύματα που ήλθαν από τη Μικρά Ασία να πολιορκούν την πρωτεύουσα. Η Λευκωσία σώθηκε χάρις στους επιδέξιους χειρισμούς και τη διπλωματικότητα του Κυπριανού*, του μετέπειτα αρχιεπισκόπου και εθνομάρτυρα. Για την εξέγερση αυτή βλέπε ιδίως στο λήμμα Κορνέσιος Χατζηγεωργάκης.
Ο θεσμός του δραγομάνου ήταν σημαντικός κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, γι’ αυτόν δε γίνεται ειδική αναφορά στο χωριστό λήμμα δραγομάνος. Μεταξύ του 1670 και του 1676 περίπου έχουμε τη γνωστή έριδα των δραγομάνων Μαρκουλλή* και Γεωργή* που αναστάτωσε την Κύπρο.
Δραματική ήταν η περίοδος εκείνη της Τουρκοκρατίας που ακολούθησε την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης του 1821. Η ηγεσία των Ελλήνων της Κύπρου, αν και είχε από νωρίς επαφές με τη Φιλική Εταιρεία, και φαίνεται ότι είχε συνεισφέρει εκατοντάδες εθελοντές και χρηματικά ποσά για την επανάσταση, δεν μπόρεσε (για διάφορους λόγους) να ακολουθήσει τον υπόλοιπο Ελληνισμό και να ξεσηκώσει και την Κύπρο. Ωστόσο, παρά το ότι η Κύπρος δεν επαναστάτησε, δεν μπόρεσε ν’ αποφύγει τα δεινά. Τον Ιούλιο του 1821 εκτεταμένες σφαγές και λεηλασίες έγιναν εκ μέρους των Τούρκων, και μεταξύ των εκατοντάδων εκτελεσθέντων ήταν ο τότε αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, οι τρεις επίσκοποι (Πάφου Χρύσανθος, Κιτίου Μελέτιος και Κυρηνείας Λαυρέντιος), αρκετοί άλλοι κληρικοί και πολλοί προύχοντες και δημογέροντες. Αν και δεν μπόρεσε να επαναστάτησει η Κύπρος, έδωσε όμως τη συνεισφορά της στον αγώνα με τη συμμετοχή σ’ αυτόν εκατοντάδων εθελοντών αγωνιστών που πήγαν στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπου, μάλιστα, αρκετοί απ’ αυτούς διακρίθηκαν σε μεγάλες κι αποφασιστικές μάχες, υπό τις διαταγές γνωστών ηρώων όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Καραϊσκάκης, ο Μακρυγιάννης, ο Κανάρης κλπ. Γνωρίζουμε τα ονόματα αρκετών απ’ αυτούς, ιδίως αγωνιστών που μετά το τέλος της επανάστασης παρέμειναν στην ελεύθερη Ελλάδα όπου και δημιούργησαν οικογένειες· τελικά, πένητες ρακένδυτοι οι πιο πολλοί, υπέβαλαν στο κράτος τα πιστοποιητικά και τους τίτλους ανδρείας που είχαν αποκτήσει, αιτούμενοι κάποια σύνταξη, κι από τα σωζόμενα αυτά έγγραφα μάς είναι γνωστή η δράση τους. Στο πλαίσιο της ελληνικής επανάστασης ανελήφθη το 1826 και προσπάθεια απελευθέρωσης της Κύπρου, με αποστολή από την Ελλάδα δύναμης από 2.000 άνδρες και 14 καράβια. Η όλη επιχείρηση, που σχετιζόταν και με προσπάθεια υποδαύλισης εξέγερσης στον Λίβανο, απέτυχε και κατέληξε σε ληστρική επιδρομή. (Για όλα τα πιο πάνω γεγονότα, τις σφαγές του Ιουλίου του 1821, τις σχέσεις Κυπρίων με τη Φιλική Εταιρεία, τη συμμετοχή της Κύπρου στην επανάσταση του 1821 -περιλαμβανομένου και καταλόγου Κυπρίων εθελοντών- και τις προσπάθειες για απελευθέρωση της Κύπρου, βλέπε στο λήμμα ελληνική επανάσταση και Κύπρος).
Μετά την ελληνική επανάσταση και τη δημιουργία ελεύθερου ελληνικού κράτους, άρχισε να προβάλλεται για πρώτη φορά και το αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση του νησιού με την Ελλάδα κι άρχισε να επανέρχεται ο πόθος για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και για απελευθέρωση του νησιού. Το 1833 εκδηλώνονται τρία κινήματα: ένα υπό τον καλόγερο Ιωαννίκιο* στην Καρπασία, με προσανατολισμούς απελευθερωτικούς, ένα υπό τον στρατηγό Νικόλαο Θησέα* της γνωστής οικογένειας Κυπρίων αγωνιστών, με χαρακτήρα κοινωνικό αλλά και προοπτική εξέλιξης του αγώνα σε απελευθερωτικό, και με επίκεντρο την περιοχή Λάρνακας – Σταυροβουνίου, το δε τρίτο υπό τον Γκιαούρ* Ιμάμη στην επαρχία Πάφου, μάλλον κίνημα λινοβαμβάκων και με υποκίνηση του Μωχάμεντ Άλι*, τυράννου της Αιγύπτου.
Ο Μωχάμεντ Άλι εποφθαλμιούσε την Κύπρο, όπως και την Κρήτη κι άλλες περιοχές, μάλιστα είχε θέσει κι επίσημα τις αξιώσεις του το 1832, ύστερα από στρατιωτικές επιτυχίες του κατά του Οθωμανού σουλτάνου. Αλλά κι ο καλόγερος Ιωαννίκιος, και πιθανότατα κι ο Νικόλαος Θησεύς, είχαν υποκινηθεί από τους Ευρωπαίους, σε μια εποχή κατά την οποία είχαν εκδηλωθεί και γερμανικό αλλά, κυρίως, γαλλικό ενδιαφέρον για την Κύπρο. Η Πύλη, προκειμένου ν’ αποφύγει τέτοιες αξιώσεις, και ιδίως τις απαιτήσεις του Μωχάμεντ Άλι, είχε τότε με διπλωματικότητα προσφέρει την Κύπρο στη Μεγάλη Βρετανία, όμως η τελευταία είχε απορρίψει τότε την προσφορά (την οποία επανέφερε και πέτυχε μισό περίπου αιώνα αργότερα, οπότε το 1878 η Κύπρος προσφέρθηκε στην Αγγλία από την οποία και καταλήφθηκε).
Τα τρία κινήματα του 1833 ήταν τα τελευταία μιας αρκετά μεγάλης σειράς κινημάτων κι εξεγέρσεων κατά τους τρεις περίπου αιώνες της Τουρκοκρατίας. Και τα τρία κατεστάλησαν σχετικά εύκολα από στρατεύματα που, για μια ακόμη φορά, εστάλησαν στην Κύπρο από την κοντινή Μικρά Ασία. Θα πρέπει να τονισθεί ότι κάθε φορά που έρχονταν στην Κύπρο τέτοια στρατεύματα ο λαός της Κύπρου υπέφερε ιδιαίτερα. Οι λεηλασίες δεν αποφεύγονταν, ούτε οι σκοτωμοί και οι εκτελέσεις, ενώ ο λαός του νησιού επωμιζόταν και τις σχετικές οικονομικές δαπάνες που προσετίθεντο στην ήδη υψηλή φορολογία και στις λοιπές αρπαγές των αρχών και των διαφόρων διοικητικών οργάνων που ένα των κυρίων χαρακτηριστικών τους ήταν η απληστία και το πάθος του κέρδους.
Καθ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας σημαντικό ρόλο στη ζωή των υπόδουλων Ελλήνων της Κύπρου διαδραμάτισε η Κυπριακή Εκκλησία,
Ο Σωφρόνιος Γ’ (Φοινιεύς) ήταν ο τελευταίος αρχιεπίσκοπος της περιόδου της Τουρκοκρατίας (που τερματίστηκε το 1878) και ο πρώτος αρχιεπίσκοπος της περιόδου της Αγγλοκρατίας. Όλοι οι πιο πάνω αρχιεπίσκοποι περιλαμβάνονται ως αυτοτελή λήμματα στη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, όπου και παραπέμπεται ο αναγνώστης για περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από γεγονότα της περιόδου της Τουρκοκρατίας.
Τουρκοκρατία, Κύπρος…..
20η Απριλίου 1833…..
ΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΛΥΡΙΚΟ – ΕΠΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ….. Του Αντώνη Αντωνά.
Μια φορά και σε χαλεπούς καιρούς στη Κύπρο την Τουρκοκρατούμενη, ζούσε ο Ιερέας – Μοναχός Ιωαννίκιος. Ήταν ένα φλογερός αγωνιστής, που συμμετείχε και στην Επανάσταση των αδελφών του Ελλήνων, κατά των βαρβάρων κατακτητών Τούρκων…. Ο πάτερ λειτουργούσε στην εκκλησία του Άη Ηλία και παρά την βάναυση τουρκική απαγόρευση, παράνομα κτυπούσε καθημερινά την μικρή καμπάνα του χωριού του…. είτε χαρμόσυνα, είτε θλιμμένα…
Ο Τούρκος Πασάς της περιοχής, φιρμάνι του ΄στειλε, πριν το Πάσχα, να μην χτυπήσει την καμπάνα για την Ανάσταση… Το Πασχαλιάτικο χαρμόσυνο μήνυμα, δεν θα το άκουγαν τα γύρω χωριά… Ο πάτερ Ιωαννίκιος σε θλίψη περιέπεσε …. Πήγε εις την εκκλησιά του, του Άη΄Λια, προσευχήθηκε με λυγμούς και ζήτησε την βοήθεια του Εσταυρωμένου …. Τελειώνοντας άκουσε νοερά, ήχους καμπάνων να κτυπούν χαρμόσυνα στα αυτιά του…. Ήταν το μήνυμα, ότι η καμπάνα του Άη Λιά…. έπρεπε να κτυπήσει….
Αφού ξεκίνησε η Αναστάσιμη Λειτουργία και οι ευλαβείς συγχωριανοί του, περίμεναν το Αναστάσιμο χαρμόσυνο μήνυμα …. ο Ιωαννίκιος βγαίνει έξω και αφού με βροντερή φωνή ψάλλει το Χριστός Ανέστη…, προχωρά ταυτόχρονα προς το σχοινί της καμπάνας και αρχίζει τις κωδονοκρουσίες…. Ο Πασάς, που έμενε στο χωριό ακούει την καμπάνα… Τα άρματα ζώνετε και καβάλλα στ΄άλογο, φτάνει σε λίγο στην αυλή της εκκλησιάς… Ο Ιωαννίκιος απτόητος συνέχιζει να την χτυπά… Με υψωμένη την χαντζάρα του, ο πασάς, προχωρά απειλητικά προς τον Ιωαννίκιο…. (Ο Ιωαννίκιος ακριβώς δίπλα στο καμπαναριό, μάζευε ξύλα για το τζάκι και είχε και το τσεκούρι του…). Όταν ο πασάς αγριεμένος φτάνει κοντά του …, ο σβέλτος αντάρτης παπάς αρματωλός και κλέφτης, αρπάζει το τσεκούρι του και προτού προλάβει ο πασάς να κατεβάσει την μεγάλη του χατζάρα, του καταφέρνει ένα κτύπημα στο κεφάλι… Όπως το εξιστόρησαν οι τότε λαογράφοι γυρολόγοι Κυπραίοι ποιητάρηδες…. «Φακκά του μια με την κουνιά, πάνω στην τζιεφαλή του (του Πασά) τζιαί όπως μου ιστορίσασιν εζάβωσε το δει του…..» – Τον κτυπά μια φορά, με το τσεκούρι πάνω στο κεφάλι και όπως μου εξιστόρησαν, στράβωσε το βλέμμα του….. (Τα μάτια του.)
Καταφεύγει κυνηγημένος στην Καντάρα, στον Πενταδάκτυλο και μαζί με άλλους αντάρτες επαναστάτες κτυπούν αλύπητα τους Τούρκους….
Στις 20 Απριλίου του 1833, μαζί με τους συντρόφους του, από την ηρωική Καρπασία στρατοπεδεύουν στο ηρωϊκό χωριό Τρίκωμο (Γενέτειρα του Στρατηγού Γρίβα – Διγενή ), για να επιτεθούν σε ασκέρι Τούρκων, που κατέφθασε από Τουρκία…. Ήταν όλοι έτοιμοι να θυσιαστούν, για την σκλαβωμένη τους πατρίδα Κύπρο…. και περίμεναν ενισχύσεις και πολεμοφόδια από την Λευκωσία για να επιτεθούν….Δυστυχώς οι ενισχύσεις δεν έφτασαν ποτέ…. Οι Τούρκοι μετά από προδοσία, ανέκοψαν τους εθελοντές, που πήγαιναν να βοηθήσουν τον επαναστάτη Ιωαννίκιο και τους άνδρες του… Ήταν υπέρτεροι οι Τούρκοι…. και αφού κατέσφαξαν τους λιγοστούς επαναστάτες προχώρησαν προς το στρατόπεδο του Ιωαννίκιου …Ήταν χιλιάδες Τούρκοι….. και οι επαναστάτες μια νηπιακή φούχτα.
Μετά από άνιση μάχη και ηρωϊκή αντίσταση, σχεδόν όλοι έπεσαν μαχόμενοι…. Ο Ιωαννίκιος βαριά λαβωμένος συλλαμβάνεται…. Βασανίζεται βάναυσα…., ακρωτηριάζεται αλλά δεν προσκυνά …. Παλουκωμένος με ένα σταυρό στο χέρι αφήνει την τελευταία του πνοή ψέλνοντας… Το ιερό του αίμα σμίγει με τα αχνίζοντα αίματα των ηρωικών του συντρόφων και ποτίζουν το ιερό δέντρο της Ελευθερίας και τα άγια χώματα της Ουρανία Καρπασίας… Η τελευταία του φράση… ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ….. ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ…..
Ενδεικτικά πληροφοριακά αποσπάσματα.
Τη χρονιά 1833 σημάδεψαν τρεις εξεγέρσεις: αυτή του Νικόλαου Θησέα στη Λάρνακα, του καλόγερου Ιωαννίκιου στην Καρπασία και του Γκιαούρ Ιμάμ στην Πάφο. Αρχική αφορμή ήταν η επιβολή ενός έκτακτου φόρου, ο οποίος θεωρήθηκε δυσβάσταχτος τόσο από τον μουσουλμανικό, όσο και τον χριστιανικό αγροτικό πληθυσμό.
..Η δεύτερη εξέγερση πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 1833. Ο καλόγερος Ιωαννίκιος, ξεκινώντας με καράβι από τη Λάρνακα, αποβιβάστηκε στο Μπογάζι, προχώρησε στο χωριό καταγωγής του (τον Άγιο Ηλία) και άρχισε να ξεσηκώνει τους χωρικούς εναντίον της οθωμανικής διοίκησης. Εγκατέστησε το αρχηγείο της εξέγερσής του στο Τρίκωμο.
Στην Εθνική Βιβλιοθήκη υπάρχει ο κατάλογος των αγωνιστών, όπου φαίνονται τα ονόματα 580 Κυπρίων που πολέμησαν στην Ελλάδα μεταξύ 1821 και 1829. Μερικοί από αυτούς ήταν: ο Αντώνιος Ιακώβου Λοΐζου από τη Λάρνακα (παππούς του Χριστόδουλου Σώζου), o Κυπριανός Γεωργιάδης από τη Λευκωσία, ο Χαράλαμπος Γεωργίου Φράγκος από την Καλαβασό, ο Φραγκίσκος Αντωνίου από την Αθηένου, ο Φυλακτής Ιωάννου και ο Λοΐζος Παπαχρήστου από τη Μαραθάσσα, ο Χρίστος Παπανικολάου Λειβαδιώτης από το Κοιλάνι, ο Θεοχάρης Τρίψιμος από τη Λάρνακα, ο Κυριάκος Χρίστου από τη Βαβατσινιά, ο Μάρκος Ιερώνυμος από το Όμοδος, ο Σολομών Μάρκου, ο Γεώργιος Δ. Οικονομίδης, ο Αντώνιος Χατζηχρίστου, ο Γιάγκος Φραγκούδη, ο Γιάννης Πασαπόρτης από την Κοίλη Πάφου, ο Χατζηχριστόδουλος Μακρής από την Τσάδα Πάφου, ο Γιωργάκης Πετρακίδης από την Κυθραία, ο Χριστοφής Αυξέντης από τα Πέρα Ορεινής, ο Κωσταντίνος Κυπριώτης Ψαριανός και ο μοναχός Ιωαννίκιος από το Τρίκωμο.
«Η 9η Ιουλίου 1821, εν Λευκωσία Κύπρου….»
Τιμητικό αφιέρωμα για μια εξέγερση που πνίγηκε στο αίμα προτού ξεκινήσει,,,, Επιμέλεια από Α. Αντωνά.
Ο Αρχιμανδρίτης Θεοφύλακτος Θησεύς διένειμε προκηρύξεις στη Λάρνακα, με σκοπό να ξεσηκώσει σε αγώνα τους Έλληνες της Κύπρου – κάτι που έχει καταγγελθεί από τον Τούρκο κυβερνήτη στην Υψηλή Πύλη. Ο σουλτάνος επέτρεψε στον Κιουτσούκ να συλλάβει, να δημεύσει την περιουσία και να εκτελέσει αυτούς που συμμετείχαν σ’ αυτό το κίνημα.[
Σύντομο αποσπασματικό τιμητικό αφιέρωμα, στους χιλιάδες εθνομάρτυρες ΕΛΛΗΝΕΣ – ΚΥΠΡΙΟΥΣ, που σφαγιάστηκαν λόγω της συμμετοχής τους, στην Ελληνική Επανάσταση,, από τους βαρβάρους Οθωμανούς Τούρκους κατακτητές, γενοκτόνους, ολετήρες του ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ.
ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΝΗΜΗ.
Πιο κάτω αποσπάσματα από το επικό και λυρικό ποίημα του Εθνικού μας ποιητή *Βασίλη Μιχαηλίδη, που αποτυπώνει γλαφυρά τα βάσανα και τις θυσίες του Κυπριακού Ελληνισμού.
Το ποίημα “Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία Κύπρου” θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα της Κυπριακής ποίησης και λογοτεχνίας και το οποίο ανήκει στον Κύπριο ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη.
Το ποίημα έχει ως κύριο θέμα τον απαγχονισμό του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού και των υπολοίπων Ιεραρχών, προυχόντων και αμάχων, που έγινε την 9η Ιουλίου του 1821 από τους Τούρκους.
Το ποίημα διδάσκεται ευρέως στα σχολεία της Κύπρου. Πρόκειται για ένα άρτια δομημένο λογοτεχνικό δημιούργημα, γραμμένο στην τοπολαλιά του νησιού. Το ποίημα χωρίζεται σε 24 ραψωδίες και έχει 560 δεκαπεντασύλλαβους στίχους.
Πιο κάτω, κάποια παραθέματα, από το “Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία Κύπρου” τα οποία θα μπορούσαν αντικειμενικά να χαρακτηριστούν από τα σημαντικότερα της Κυπριακής Λαογραφικής ποίησης.
“Αντάν αρτζιέψαν οι κρυφοί ανέμοι τζι εφυσούσαν
τζι αρκίνησεν εις την Τουρτζιάν να κρυφοσυνεφκιάζη
τζιαι που τες τέσσερεις μερκές τα νέφη εκουβαλούσαν,
ώστι να κάμουν τον τζιαιρόν ν’ αρτζιεύκη να στοιβάζη,
είσιεν σγιαν είχαν ούλοι τους τζι η Τζιύπρου το κρυφόν της
μεσ’ στους ανέμους τους κρυφούς είσιεν το μερτικόν της.
τζι αντάν εφάνην η στραπή εις του Μοριά τα μέρη
τζι εξάπλωσεν τζι ακούστηκεν παντού η πουμπουρκά της,
τζι ούλλα ξηλαμπρατζιήσασιν τζιαι θάλασσα τζιαι ξέρη
είσιεν σγιαν είχαν ούλοι τους τζι η Τζιύπρου τα κακά της.
.
Η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνότζιαιρη του κόσμου,
κανένας δεν εβρέθηκεν για να την ι-ξηλείψη,
κανένας, γιατί σιέπει την που τα ‘ψη ο Θεός μου.
Η Ρωμιοσύνη εν να χαθή, όντας ο κόσμος λείψει!
Σφάξε μας ούλους κι ας γενεί το γαίμαν μας αυλάκιν,
κάμε τον κόσμον μακελλειόν και τους Ρωμιούς τραούλλια,
αμμά ξερε πως ίλαντρον όντας κοπεί καβάκιν
τριγύρου του πετάσσουνται τρακόσια παραπούλια.
Το ’νιν αντάν να τρώ’ την γην, τρώει την γην θαρκέται,
μα πάντα κείνον τρώεται και κείνον καταλυέται.
Μεν μάχεσαι την θάλασσαν να την-ι ’ξηντιλήσεις·
άδικα λόγια μεν χάννεις κι αρκείς εις την δουλειάν σου.
Τον ήλιον με φύσημαν μπορείς να τον-ι σβήσεις;
Σκοτώστε όσους θέλετε, αμμ’ αν να σας-ι βλάψει·
το γαίμαν που χονώννετε ’που μας τους δεσποτάες
έν λάιν εις την λαμπρακιάν π’ αφταίννει να σας κάψει.
Που την πελλάραν τους τραβούν και τούτοι κ’ η φυλή τους
κι ακόμα έν’ να πάθουσιν με τούν’ τον νουν περίτου.
Κανέναν φόοον δεν έχω από τους Κυπριώτες.
Θωρούν εις την Καραμανιάν πως η Τουρκιά ’ν λιμπούριν,
τέλεια κοντά π’ ακούουνται κ’ οι σκύλλ’ αντάν να ’λάξουν·
με μιαν σφυρκάν πετάσσουνται ’ποδώθθ’ έναν λιγγούριν
κι ούλους μέσα σε μιαν ώραν μπορούν να τους-ι σφάξουν.
Απού την άλλην έχουσιν κοντά τους το Μισίριν.
Αν πεις καράβκια; δεν έχουν, έν’ του αλέτρ’ αθρώποι.
Δα κάτω τούτοι έν’ πολλά, πολλά ξωμακρισμένοι,
περνούν μηνάδες κ’ εν έχουν χαπάριν ’που τα ξένα
και θέμι έν’ ’που την Τουρκιάν στενά τριυρκασμένοι.
Δα κάτω τούτ’ έν’ σαν τ’ αρνιά πών’ χώρκα μαντρισμένα.
«Θεέ, που νάκραν δεν έχεις ποττέ στην καλωσύνην,
λυπήθου μας και δώσε πκιον χαράν στην Ρωμιοσύνην …….»
ΙΔΕ:
«Η ΘΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ, ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ. ΚΥΠΡΟΣ.» 9η ΙΟΥΛΙΟΥ 1821.
«ΟΙ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.»
Σημεα Ελληνηκι – Πατρης – Κηπρου – olympia
https://www.olympia.gr › apopsi › si…
Αξιόλογη και πολυσχιδης η προσφορά των Ελλήνων … – olympia
https://www.olympia.gr › apopsi › ax… Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις