γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης από το istorikathemata.com
Το Πολιτειακό και οι εκκλήσεις προς τον αυτοεξόριστο Βενιζέλο να επιστρέψει (17 – 27 Δεκεμβρίου 1923).
Μετά τις εκλογές της 17ης Δεκεμβρίου 1923 και τον εξαναγκασμό του Βασιλιά Γεώργιου Β΄ σε φυγή από τον στρατιωτικό παράγοντα, υπήρχε ένα σοβαρό πολιτικό κενό στη Χώρα. Τυπικά οι Φιλελεύθεροι είχαν ως προσωρινό αρχηγό τον Παναγιώτη Δαγκλή, αλλά ουσιαστικά ήταν ακέφαλοι καθώς ο γηραιός στρατηγός δεν διέθετε την πυγμή, την καλή υγεία αλλά και το σφρίγος για να τιθασεύσει τις προσωπικές φιλοδοξίες των ισχυρών βενιζελικών πολιτευτών (Καφαντάρης, Μιχαλακόπουλος, Σοφούλης). Η οφθαλμοφανής λύση ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος που αν και αυτοεξόριστος στο Παρίσι, είχε πάρει μέρος στις εκλογές παρά την θέλησή του και είχε πρωτεύσει σε ψήφους σε όσες εκλογικές περιφέρειες εκτέθηκε η υποψηφιότητά του από τους υποστηρικτές του.1
Ήδη από τις αρχές Δεκεμβρίου είχαν διεξαχθεί εργώδεις προσπάθειες από εξέχοντες παράγοντες των βενιζελικών για να επιστρέψει ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ στέλνονταν συνεχώς από την Ελλάδα στο Παρίσι ικετευτικές επιστολές ιδιωτών και συλλόγων που τον παρακαλούσαν να επανέλθει για να τους σώσει. Στις προσπάθειες αυτές είναι αξιοσημείωτο ότι συμμετείχαν και μετριοπαθείς αντιβενιζελικοί παράγοντες όπως ο ιστορικός Παύλος Καρολίδης.
Στις 24 Δεκεμβρίου ο Βενιζέλος δήλωσε για πρώτη φορά ότι θα επανερχόταν στην Ελλάδα ως μεσολαβητής αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα αναλάμβανε την εξουσία, ενώ ζήτησε από τους ιθύνοντες του κόμματος των Φιλελευθέρων και τον Δαγκλή να εκλέξουν μόνιμο νέο αρχηγό και να μην οργανώσουν υποδοχή κατά την έλευσή του στην Αθήνα.
Ο Βενιζέλος είχε βασική προτεραιότητα μια συναινετική λύση της πολιτειακής εκκρεμότητας, αν και διατηρούσε αμφιβολίες κατά πόσο τελικά θα κατάφερνε να επιβάλει τις θέσεις του στους αξιωματικούς του στρατού. Το σχέδιό του προέβλεπε τον σχηματισμό μιας ισχυρής κυβέρνησης Φιλελευθέρων, την εξουδετέρωση των στρατιωτικών πιέσεων, την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής, τον κατευνασμό των βασιλοφρόνων και τη διενέργεια αδιάβλητου δημοψηφίσματος, το αποτέλεσμα του οποίου θα γινόταν αποδεκτό από όλους.
Η επιστροφή Βενιζέλου που οριστικοποιήθηκε μετά τα Χριστούγεννα του 1923 απασχολούσε τις στήλες των εφημερίδων σε όλη την περίοδο των γιορτών, ενώ σημαντικοί πολιτικοί παράγοντες της Γαλλίας και της Αγγλίας έκαναν δηλώσεις υπέρ της επιστροφής του, ως αρχή μιας ελληνικής ανάκαμψης. Επίσης υπέρ της επιστροφής Βενιζέλου τασσόταν και ο Διεθνής Τύπος, ως προϋπόθεση αποκατάστασης των σχέσεων της Ελλάδας με τις Μεγάλες Δυνάμεις που είχαν διακοπεί λόγω της Εκτέλεσης των Έξι.
Ήδη όμως οι οπαδοί της αβασίλευτης έριχναν τις πρώτες προειδοποιητικές τους βολές, ζητώντας από τον Βενιζέλο να λάβει σαφέστερες δεσμεύσεις υπέρ της αβασίλευτης.2
Το περιπετειώδες ταξίδι επιστροφής του Βενιζέλου (31 Δεκεμβρίου – 3 Ιανουαρίου 1924).
Στις 29 Δεκεμβρίου 1923 ο Βενιζέλος ξεκίνησε το ταξίδι του από το Παρίσι έχοντας ως ενδιάμεσο προορισμό την Μασσαλία, ενώ συνεχώς έκανε δηλώσεις σε δημοσιογράφους με ενωτικό και συμφιλιωτικό περιεχόμενο. Στην Μασσαλία τον περίμενε ελληνική αντιπροσωπεία από την Ελλάδα που του επέδωσε λαϊκό ψήφισμα υπέρ της επιστροφής του, ενώ του έγινε αποθεωτική υποδοχή από την εκεί ελληνική κοινότητα. Στις 30 Δεκεμβρίου ο Βενιζέλος επιβιβάστηκε στο ατμόπλοιο της γραμμής Άνδρος έχοντας ως τελικό προορισμό τον Πειραιά.
Ο χειμώνας του 1924 ήταν ο βαρύτερος των τελευταίων τριών δεκαετιών. Ενδεικτικά, στις 27 Ιανουαρίου η θερμοκρασία στην ύπαιθρο έπεσε στους -16o C με αποτέλεσμα να πεθάνουν από το κρύο 150 Τούρκοι ανταλλάξιμοι στη Θεσσαλονίκη, 2 στρατιώτες σκοποί των φυλακών και 5 άστεγοι στον Πειραιά. Οι πρόσφυγες που στην συντριπτική τους πλειοψηφία παρέμεναν άστεγοι δοκιμάστηκαν ιδιαίτερα από την κακοκαιρία, τα αστικά κέντρα έμειναν χωρίς φωταέριο, ενώ προκλήθηκαν μεγάλες ζημιές στις καλλιέργειες σε όλη την Ελλάδα.3
Έτσι, το θαλάσσιο ταξίδι του Βενιζέλου υπήρξε περιπετειώδες λόγω των κακών καιρικών συνθηκών στη δυτική Μεσόγειο, που είχαν δυσκολέψει τις θαλάσσιες επικοινωνίες. Εκείνες τις ημέρες, πολλά εμπορικά πλοία κινδύνεψαν να ναυαγήσουν στα δρομολόγια τους στην Δυτική Μεσόγειο ενώ πολλά εξ αυτών διέκοψαν τα ταξίδια τους και χρειάστηκαν επισκευές. Ακόμη χειρότερα, στις βόρειες ευρωπαϊκές θάλασσες, το εμπόριο διακόπηκε εντελώς, καθώς πολλά εμπορικά πλοία ναυάγησαν στις αγγλικές ακτές.4
Λόγω των κακών καιρικών συνθηκών το Άνδρος καθυστέρησε να αποπλεύσει από την Μασσαλία, ενώ στην Αθήνα η Κυβέρνηση Γονατά και η κοινή γνώμη βρίσκονταν σε μεγάλη αγωνία καθώς δεν υπήρχαν σαφείς ειδήσεις για το ταξίδι, ούτε είχε ληφθεί απάντηση από το Άνδρος στα επίμονα τηλεγραφήματα που του είχαν σταλεί.5 Το ατμόπλοιο έδωσε στίγμα στο υπουργείο Ναυτικών μόλις τα ξημερώματα της 4ης Ιανουαρίου 1924 καθησυχάζοντας τους φόβους της κυβέρνησης, ενώ το πλοίο έπλεε πλέον σε ελληνικά χωρικά ύδατα έχοντας ταχύτητα 9,5 ναυτικών κόμβων, δίνοντας στίγμα της πορείας του κάθε τέσσερις ώρες.
Η αποθεωτική υποδοχή (5 Ιανουαρίου 1924).
Έπειτα από ένα πενθήμερο πάλης με τα κύματα, το ατμόπλοιο έφερε τον κρητικό πολιτικό στην Αθήνα ακριβώς 38 μήνες μετά την περιπετειώδη φυγή του την επομένη της οδυνηρής εκλογικής του ήττας το 1920. Ο Βενιζέλος έφτασε τα ξημερώματα της 5ης Ιανουαρίου 1924 και ο Νικόλαος Πλαστήρας έσπευσε να τον υποδεχθεί ανοιχτά της Αίγινας, επιβαίνων στο αντιτορπιλικό Τένεδος. Φαίνεται όμως ότι το Άνδρος είχε υποστεί μικρές ζημιές από τις τρικυμίες που αντιμετώπισε στο ταξίδι του και μείωσε την ταχύτητά του προσεγγίζοντας την Ύδρα, έτσι τα δύο πλοία τελικά δεν συναντήθηκαν.6
Ο Βενιζέλος μέσω του ασυρμάτου του πλοίου ζήτησε να ακυρωθεί κάθε υποδοχή, αλλά στις 03.30 όταν πατούσε το πόδι του στο Φάληρο εν μέσω κακοκαιρίας και βροχής, ο Πλαστήρας βρισκόταν εκεί με τους υπασπιστές του για να τον υποδεχθεί. Οι δημοσιογράφοι συνωστίζονταν στο σημείο αποβίβασης του κρητικού πολιτικού για να απαθανατίσουν την σκηνή και πάρουν τις πρώτες δηλώσεις, ενώ παρά το νυχτερινό της ώρας υπήρχαν εκατοντάδες πολίτες στην αποβάθρα. Ο Βενιζέλος ήταν πολύ συγκινημένος αλλά και κατάκοπος από το δύσκολο ταξίδι, για αυτό και μετά από λίγες συγκρατημένες δηλώσεις, κατέλυσε για να ξεκουραστεί. στην οικία του εφοπλιστή Ρούσσου επί της οδού Πανεπιστημίου.
Η έλευση του Βενιζέλου στην Αθήνα δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες στην ευρύτερη κοινή γνώμη για την αποκατάσταση της πολυπόθητης πολιτικής σταθερότητας, ενώ σύσσωμος ο αθηναϊκός λαός συμμετείχε σε ογκώδες συλλαλητήριο στο κέντρο των Αθηνών για την υποδοχή του, παρά τις κακές καιρικές συνθήκες εκείνων των ημερών. Την ίδια μέρα άφιξης του Βενιζέλου σημειώθηκε σημαντική άνοδος της συναλλακτικής αξίας της δραχμής, ενώ ο Βενιζέλος προέβη σε συναντήσεις με τον Αντιβασιλέα Παύλο Κουντουριώτη και άλλες σημαίνουσες πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Καφαντάρης και ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος για την ρύθμιση της πολιτικής κατάστασης.
Η αισιοδοξία αυτή δεν έμελλε να διατηρηθεί για πολύ….
Σημειώσεις
1 Οι Εκλογικοί Νόμοι του Μεσοπολέμου επέτρεπαν την υποβολή υποψηφιότητας μετά από πρόταση ομάδας πολιτών. Με τον ίδιο τρόπο εκτέθηκε εκ νέου υποψήφιος ο Μεταξάς και εκλέχθηκε βουλευτής Κραναίας το 1932.
2 Εμπρος, 27.12.1923. Άρθρο: Ευπρόσδεκτος ο Βενιζέλος, αλλά να προσαρμοσθή προς την δημοκρατίαν!
6 ΕΜΠΡΟΣ, 4.1.1924. Η άφιξις του κ. Βενιζέλου, η προϋπάντησις του κ. Πλαστήρα εις Αίγιναν.