Η ιστορία των Ελλήνων μισθοφόρων μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο αποκαλύπτει τη μετατροπή τους σε ελίτ στρατιωτική δύναμη και την επική τους πορεία υπό τον Κύρο τον Νεότερο.
Το Τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου
Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.), η Ελλάδα βρέθηκε σε κρίση. Οι Αθήνα και Σπάρτη είχαν ενισχύσει τα στρατεύματά τους με μισθοφόρους από φτωχότερες περιοχές. Η Σπάρτη νίκησε με τη βοήθεια περσικών επιδοτήσεων και του Αλκιβιάδη, αλλά η ειρήνη άφησε χιλιάδες επαγγελματίες στρατιώτες άνεργους. Πολλοί Αθηναίοι, Αρκάδες, Αχαιοί και Αιτωλοί δεν ήθελαν να επιστρέψουν στην αγροτική ζωή, αναζητώντας νέες ευκαιρίες στον πόλεμο.
Η Εκστρατεία του Κύρου του Νεότερου
Ο Κύρος ο Νεότερος, σατράπης της Λυδίας, εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση, στρατολογώντας Έλληνες μισθοφόρους για μια μυστική εκστρατεία κατά του αδελφού του, Αρταξέρξη Β΄, με σκοπό να καταλάβει τον περσικό θρόνο. Υπό το πρόσχημα της σύγκρουσης με τον σατράπη Τισσαφέρνη, ο Κύρος συγκέντρωσε στρατό στις Σάρδεις το 402 π.Χ., με πυρήνα 14.000 Έλληνες οπλίτες και πελταστές.
Η Στρατολόγηση των Μισθοφόρων
Η στρατολόγηση οργανώθηκε από Έλληνες αξιωματικούς, όπως ο Θηβαίος Πρόξενος (1.500 οπλίτες, 500 πελταστές) και ο Θεσσαλιώτης Μένων (1.000 οπλίτες, 500 πελταστές). Ο Σπαρτιάτης Κλέαρχος, εξόριστος και έμπιστος του Κύρου, διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο. Οι μισθοφόροι, κυρίως Αχαιοί και Αρκάδες, προσελκύστηκαν από υποσχέσεις για πλούσιες αποδοχές και λεηλασίες, όπως περιγράφει ο Ξενοφών.
Η Πορεία προς τη Βαβυλώνα
Η εκστρατεία ξεκίνησε το 401 π.Χ. με πορεία προς τον Ευφράτη. Οι Έλληνες, αν και αρχικά παραπλανήθηκαν για τον σκοπό της, συνέχισαν λόγω των υψηλών μισθών. Στα Κούναξα, κοντά στη Βαγδάτη, αντιμετώπισαν τον περσικό στρατό. Οι Έλληνες οπλίτες υπό τον Κλέαρχο νίκησαν στο δεξιό κέρας, αλλά ο Κύρος σκοτώθηκε, αφήνοντας τους μισθοφόρους χωρίς ηγέτη και σκοπό.
Η Κάθοδος των Μυρίων
Μετά τη μάχη, οι Μύριοι (περίπου 10.400 οπλίτες, 2.500 πελταστές) βρέθηκαν απομονωμένοι στην Περσική Αυτοκρατορία. Ο Τισσαφέρνης δολοφόνησε τους ηγέτες τους, συμπεριλαμβανομένου του Κλεάρχου. Ο Ξενοφών, μαθητής του Σωκράτη, ανέλαβε την ηγεσία, οδηγώντας τους προς τον Εύξεινο Πόντο. Αντιμετώπισαν Καρδούχους, πείνα, κρύο και επιθέσεις, αλλά οι πελταστές και οι Ρόδιοι σφενδονιστές αποδείχθηκαν κρίσιμοι για την επιβίωσή τους.
Η Επιστροφή και το «Θάλαττα, Θάλαττα»
Φτάνοντας στην Τραπεζούντα, οι Έλληνες φώναξαν το περίφημο «Θάλαττα, Θάλαττα», βλέποντας τη θάλασσα. Ωστόσο, οι διαμάχες συνεχίστηκαν, με τους Αρκάδες και Αχαιούς να αποσχίζονται, μόνο για να κινδυνεύσουν από επιθέσεις. Ο Ξενοφών έσωσε την κατάσταση, αλλά ο στρατός διασπάστηκε. Τελικά, οι επιζώντες (περίπου 8.000) προσλήφθηκαν από τον Σπαρτιάτη Θίβρωνα για εκστρατεία κατά του Τισσαφέρνη το 400/399 π.Χ..
Η Κληρονομιά της Εκστρατείας
Η εκστρατεία των Μυρίων, όπως καταγράφηκε από τον Ξενοφώντα, φανέρωσε τη στρατιωτική υπεροχή των Ελλήνων οπλιτών, αλλά και την ευαλωτότητά τους χωρίς υποστήριξη. Η εμπειρία τους ενέπνευσε τον Αλέξανδρο τον Μέγα δύο γενιές αργότερα, επηρεάζοντας τις κατακτήσεις του (334-323 π.Χ.).