Γράφει ο Βασίλης Χασιώτης
Συναντήθηκαν λέει χτες οι Ζοζέ Μπαρόζο – Λουκάς Παπαδήμος, όπως μεταδίδουν τα ρεπορτάζ, και η συνομιλία τους γύρω πάντα από το ελληνικό πρόβλημα, έδωσε «έμφαση την ανάπτυξη»…
Ένα σύντομο σχόλιό μου :
Η ανάπτυξη θέλει αποτελεσματικούς αναπτυξιακούς νόμους, κλίμα και ψυχολογία…
Το Μνημόνιο είναι ο κέρβερος που καταβροχθίζει ΚΑΘΕ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ, διότι ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΕΙΝΑΙ ΥΦΕΣΙΑΚΟ, ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΙΘΑΛΟΜΙΧΛΗ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΦΕΙ ΚΑΘΕ ΚΑΛΟ ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΩΣ ΚΕΡΒΕΡΟΣ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΤΡΟΜΑΖΕΙ : με άλλα λόγια, ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΝΤΙΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ…
Ό,τι ακολουθείται ως οικονομική στη χώρα μα τα τελευταία δύο χρόνια, ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΚΑΝ ΤΗ ΨΕΥΔΗ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ενός στοιχειώδους αναπτυξιακού αρώματος…
Τα Μνημόνια και όλες οι λοιπές εφαρμοστικές πολιτικές στα πλαίσια αυτών των Μνημονίων, είναι απλά αναπτυξιοθραυστικά εργαλεία, και πολύ, μα πάρα πολύ αποτελεσματικά στο ανατυξιοθραυστικό τους έργο…
Στη χώρα μας, το ζήτημα της οικονομικής ανάπτυξης, ποτέ μα ποτέ δεν είχε πρόβλημα με ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ –ΠΟΜΠΩΔΕΙΣ ΕΝΙΟΤΕ- ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ…
Αλλού ήταν το πρόβλημά μας.
Ήταν, ας πούμε, στο ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Ό,τι αφήνεται δεν επιλύεται…
Η σημασία της διάρκειας και της ολοκληρωμένης προσπάθειας. Ιστορικά, στη χώρα μας, αποτελεί το χώρο όπου οι όποιες παρεμβάσεις ποτέ δεν ήταν ολοκληρωμένες σ’ ένα συνολικό επίπεδο. Εκπληκτική η εμμονή μας στην αναγωγή του μερικού σε συνολικό. Προσπαθούσαμε να «αναπτύξουμε» επί μέρους τομείς, αλλά ποτέ δεν υπήρξε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. Κάπου εδώ «αναπτυξιακές τομές» σε τούτο το θέμα, κάπου εκεί αντίστοιχες «τομές» στο άλλο θέμα, κάπου παραπέρα «τομές» στον πιστωτικό τομέα, ακόμα παραπέρα οι αμέτρητες «τομές» στο δημόσιο τομέα, στον αγροτικό τομέα και πάει λέγοντας. Κοινό χαρακτηριστικό, η έλλειψη συνολικής θεώρησης και συντονισμού των παρεμβάσεων. Λες και κάθε τομέας λειτουργούσε αυτόνομα και ασυσχέτιστα με όλους τους άλλους.
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Η ανάπτυξη δεν είναι μια – Μια είναι η μονοδιάστατη αντίληψη…
Συνήθως, όταν μιλάμε για «ανάπτυξη» το μυαλό μας πάει στην «οικονομική ανάπτυξη». Όμως, η ανάπτυξη δεν είναι μόνο η οικονομική ανάπτυξη, είναι ευρύτερα η κοινωνική ανάπτυξη, χωρίς την οποία η «οικονομική ανάπτυξη» θα παραμείνει στο ράφι των ανεκπλήρωτων προσδοκιών μας. Όμως, όταν βλέπουμε χώρες ήδη «συνολικά» αναπτυγμένες και τις οποίες πασχίζουμε να φτάσουμε, να είναι άραγε μόνο οι διαφορές στα «κατά κεφαλήν εισοδήματα», τα «αυτοκίνητα ανά άτομο», οι «γιατροί ανά άτομο», οι «δάσκαλοι ανά άτομο» και πάει λέγοντας; Πέρα απ’ αυτά δεν αναφερόμαστε άραγε στην «ποιότητα της εκπαίδευσης», στην «ποιότητα του συστήματος υγείας τους», στην «νοοτροπία» των εργαζομένων, στην «οργάνωση» των επιχειρήσεών τους, στην «οργάνωση» της δημόσιας διοίκησής τους κι ένα σωρό άλλα τέτοια χαρακτηριστικά, που μάλλον σπάνια μπορεί κανείς να ανεύρει «δεικτοποιημένα»;
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι δεν είναι πάντα απτοί…
Πράγματι, όταν αναφερόμαστε στην ανάπτυξη, δεν κάνουμε μόνο το λάθος να εστιάζουμε κυρίως στα πεπατημένα μετρήσιμα χαρακτηριστικά, αλλά, κάνουμε μερικές φορές κι ένα ακόμα. Θέστε το ερώτημα : «Ποιοι είναι οι πλουτοπαραγωγικοί μας πόροι»; Το πιο πιθανό είναι ν’ αρχίσουμε ν’ απαριθμούμε αυτό που κλασικά αυτή η έννοια σημαίνει. Τόσα εκατομμύρια καλλιεργούμενων εδαφών, τόσα πετρώματα και μέταλλα, τόσα νερά από τα οποία παράγουμε τόση ηλεκτρική ενέργεια, τόσα αποθέματα πετρελαίου, κ.λπ. Αυτοί είναι οι απτοί πλουτοπαραγωγικοί μας πόροι. Όμως, αν αυτοί οι απτοί πόροι ήταν και ο καθοριστικός παράγων ανάπτυξης, τότε, η μεν αναπτυγμένη Δύση, που σε γενικές γραμμές καταναλώνει το 80% των παγκόσμιων πλουτοπαραγωγικών πόρων, ενώ κατέχει το 20% αυτών, δεν θα μπορούσε να «δικαιολογήσει» την ανάπτυξή της με βάση αυτό το κριτήριο, οι δε αναπτυσσόμενες χώρες στις οποίες η παραπάνω αναλογία είναι εντελώς αντεστραμμένη, δεν μπορούν να «δικαιολογήσουν» τη δική τους υπανάπτυξη. Υπάρχει επομένως «κάτι» που βρίσκεται πέρα απ’ αυτή την προσέγγιση κι αυτό το «κάτι» είναι η «ποιότητα» του «εσωτερικού εθνικού περιβάλλοντος», δηλαδή, ο ανθρώπινος παράγοντας, που με τη σειρά του προσδιορίζει όλες τις άλλες παραμέτρους του περιβάλλοντος αυτού και την αποτελεσματικότητά του. Αυτός ο παράγων, δεν θα ενεργοποιήσει μόνο τους απτούς πόρους, αλλά θα εγκαθιδρύσει και τους πολύ σημαντικότερους μη απτούς, που είναι μια νοοτροπία και μια αντίληψη καθολικής και ισόρροπης ανάπτυξης, μια διαρκής προσπάθεια για ανατροφοδοτούμενη αναπτυξιακή διαδικασία.
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Δεν υπάρχουν ΜΟΝΟ αναπτυξιακές ιδεολογίες – Υπάρχει ΕΠΙΣΗΣ θέληση, σοβαρότητα της προσπάθειας, δέσμευση σ’ αυτή και συνέπεια
Η ανάπτυξη δεν είναι κτήμα μιας ΜΟΝΟ ιδεολογίας. Πέρα απ’ αυτές τις αδρές στις μέρες μας ιδεολογικές διαφορές, η ανάπτυξη φαίνεται να βασίζεται όλο και περισσότερο σε αναπτυξιακές νοοτροπίες και όχι ΜΟΝΟ σε ιδεολογικά «πρότυπα». Όπου υπάρχει η θέληση, η σοβαρότητα της προσπάθειας, η δέσμευση σ’ αυτή και η συνέπεια, τόσο περισσότερο ενεργοποιείται όλο και πιο αποτελεσματικά η όλη διαδικασία. Πίσω από κάθε υστέρηση, πάντοτε θα βρείτε να λείπει κάτι απ’ αυτά τα στοιχεία. Και αν κάποιος κάπου θέλει να εστιάσει την προσοχή του, θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματικό να την εστιάσει σε παρόμοια ζητήματα.
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Η ανάπτυξη χρειάζεται ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ συναίνεση
Το τι συμβαίνει στην κορυφή των πολιτικών ηγεσιών που καθορίζουν τις αναπτυξιακές πολιτικές, είναι σημαντικό, όμως, όχι το καθοριστικό. Είτε «εκεί πάνω» συναινέσουν είτε όχι, από κάτω υπάρχει μια θάλασσα, η κοινωνία. Σημασία έχει αυτή σε τι συναινεί και σε τι όχι πάνω το θέμα της ανάπτυξης. Κριτήριο εδώ, είναι η δημιουργούμενη αίσθηση δικαίου, είναι η δημιουργούμενη αίσθηση για το τι πραγματικά οι συναινούντες «εκεί πάνω» πιστεύουν ή δεν πιστεύουν. Αυτό που εδώ, σ’ αυτή τη θάλασσα θα επικρατήσει ως δική της αντίληψη, θα προσδιορίσει και το δικό της βαθμό συμμετοχής, το δικό της βαθμό προσπάθειας, το δικό της βαθμό αποτελεσματικότητας. Θα προσπαθήσει μόνο αν αισθανθεί ότι μετέχει σε κάτι που είναι άξιο λόγου και ταυτόχρονα, θα την απομακρύνει από τον τοίχο στον οποίο η πλάτη της είναι κολλημένη.
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Η ανάπτυξη στηρίζεται στην αρχή 20:80 – Το 80:20 είναι σπατάλη
Αυτό σημαίνει, μην σπαταλάτε ενέργεια και πόρους για «επιτυχή» αποτελέσματα, όταν προηγούμενα δεν έχετε αναλώσει τις προσπάθειές σας στα ουσιαστικά αίτια που παράγουν επιθυμητά αποτελέσματα και δρομολογούν την ανάπτυξη. Δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσουμε «ποιότητα πολιτικού λόγου και πράξης», αν στοχεύουμε απ’ ευθείας σ’ αυτό. Διότι πρέπει πρώτα να αποκτήσουμε «ποιότητα πολιτικών». Δεν πρόκειται ποτέ ν’ αποκτήσουμε «αποτελεσματική εργασία», αν προηγούμενα δεν δούμε πώς θα αποκτήσουμε «αποτελεσματικούς εργαζόμενους». Δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσουμε «αναπτυξιακό κλίμα», αν προηγούμενα δεν το εγκαθιδρύσουμε –και στην προκειμένη περίπτωση να διευκρινίσουμε τι εννοούμε μ’ αυτό. Δεν πρόκειται ποτέ ν’ αποκτήσουμε «αναπτυξιακή νοοτροπία», αν προηγούμενα δεν συμβάλλουμε στο να εμποτιστούν τα άτομα με μια ανάλογη νοοτροπία.
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Η ανάπτυξη δεν χρειάζεται τον οποιοδήποτε ιδιωτικό ή δημόσιο τομέα – Όχι στην πανάκεια των σταθερών αναλογιών
Η ανάπτυξη δεν είναι θέμα σταθερών αναλογιών μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Στη χώρα μας δοκιμάσαμε και τα δύο. Όμως, η ανάπτυξη ήταν το ζητούμενο και τότε και τώρα. Και οι δύο τομείς χρειάζονται. Αν προσωπικά πιστεύω ότι ο δημόσιος τομέας πρέπει να μειωθεί είναι επειδή δεν μπορώ να δικαιολογήσω το μέγεθός του σε σχέση μ’ αυτό που παράγει –από πλευράς ποσότητας και κυρίως ποιότητας υπηρεσιών. Σε αντίθετη περίπτωση, θα πίστευα ίσως κάτι άλλο. Όμως το ζητούμενο, για την πορεία ανάπτυξης, δεν είναι τόσο η «αναλογία», όσο η ουσιαστική τους συμβολή σ’ αυτή, κι αυτό είναι κάτι που υπερβαίνει το στοιχείο αυτό. Στα πλαίσια της αναπτυξιακής πορείας, αν το αυτονόητο είναι ότι χρειαζόμαστε έναν πολύ καλύτερο και πιο εκλογικευμένο δημόσιο τομέα, εν τούτοις, φαίνεται να ξεχνάμε ότι και ο ιδιωτικός τομέας, ως έχει, δεν είναι διόλου βέβαιο ότι δεν χρειάζεται σοβαρές προσπάθειες από τον ίδιο για να καταστεί όχι μόνο διεθνώς ανταγωνιστικός, αλλά η ανταγωνιστικότητα αυτή να έχει και προοπτική.
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Η ανάπτυξη στηρίζεται στη σταδιακή αξιοποίηση λίγων κρίσιμων ιεραρχημένων στόχων – Μη μου λες πολλά, πες μου ποιο πρόβλημα έλυσες σήμερα
Θα πρέπει να φύγουμε από την παγίδα των πολλαπλών στοχεύσεων, χωρίς εστίαση στους πράγματι σημαντικούς στόχους και με την αναγκαία ιεράρχησή τους. Αυτή η τάση, όταν δεν συνιστά λάθος αντίληψη, συνιστά και υπεκφυγή, ώστε να έχουμε πάντα ένα καλό λόγο να «δικαιολογήσουμε» αργότερα το «βάρος» της προσπάθειας ή να κρυφτούμε πίσω από τις αναπόφευκτες αλληλεπιδράσεις των στόχων, ώστε να αρκεί η κατάρρευση ενός απ’ αυτούς για να μπορέσουμε να δικαιολογήσουμε και την κατάρρευση των υπολοίπων. Ποιοι είναι οι στρατηγικοί βιομηχανικοί κλάδοι και πώς προσαρμοζόμαστε σ’ αυτούς; Ποιες είναι οι στρατηγικές τεχνολογίες και πώς τις επιδιώκουμε; Ποιες είναι οι στρατηγικές μας επιλογές στην εκπαίδευση και ποια εκπαίδευση θέλουμε και γιατί; Ποια είναι η στρατηγική επιλογή σε ό,τι αφορά το ρόλο του κράτους και των δημοσίων υπηρεσιών; Πώς αυτά και πολλά άλλα ακόμα, συντονίζονται και συσχετίζονται μεταξύ τους;
Άλλο πρόβλημα; Ότι η αναπτυξιακή προσπάθεια στη χώρα ποτέ δεν είχε πάρει στα σοβαρά την αρχή : Η ανάπτυξη αρχίζει με μια δήλωση της αποστολής – Πες μου ποιος είσαι και πού θέλεις να πας
Πολλές φορές ακούμε για ανάπτυξη. Συνήθως αυτό που λείπει, είναι η συγκεκριμένη κατεύθυνση που επιδιώκουμε. Μιλάμε γενικά για ανάπτυξη, ως εάν από του σημείου αυτού και έπειτα μπορούμε να οδεύουμε προς κάθε σημείο του ορίζοντα. Λείπει η δήλωση της αποστολής. Όχι απλά τι θέλω, αλλά, και κυρίως αυτό, γιατί επιλέγω την όποια κατεύθυνση, πώς και πότε θα φτάσω εκεί. Για παράδειγμα, ο στόχος να «συγκλίνω» ορισμένα μεγέθη μου στα πλαίσια της Συμφωνίας του Μάαστριχ, (για να πάμε σ’ ένα πολύ κρίσιμο σημείο του παρελθόντος που το πληρώνουμε σήμερα), αυτή η δήλωση, δεν μου λέει τίποτα. Δεν κινητοποιεί κανένα αναπτυξιακό πόρο, ούτε κινητοποιεί τον παραγωγικό ιστό της κοινωνίας και οικονομίας, ο οποίος αδυνατεί να αντιληφθεί, τι σημαίνει γι’ αυτόν αυτή η πορεία, διότι εδώ έχουμε και εξής πολύ ενδιαφέρον στοιχείο : ενώ μας λέγουν σε ποιες συγκεκριμένες θυσίες πρέπει να υποβληθούμε, ουδείς μας είπε ποτέ, τι το συγκεκριμένο θα πετύχουμε στο τέλος μ’ όλη αυτή την προσπάθεια, δηλαδή, τι θα αποφέρουν οι σημερινές θυσίες.
Ένα πρώτο συμπέρασμα;
Ότι ΤΙΠΟΤΑ, ΜΑ ΤΙΠΟΤΑ δεν φαίνεται να αποτελεί μέριμνα μιας ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, που να επιλύει ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΤΡΕΒΛΩΣΕΙΣ, σαν αυτές που ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ αναφέρονται παραπάνω…
Επομένως, ό,τι συζητούν οι κύριοι Μπαρόζο και Παπαδήμος, και γενικότερα, όλες οι παρόμοιες συζητήσεις, του παρελθόντος, του παρόντος και όσες επαναληφθούν στο μέλλον, δεν θα είναι παρά έπεα πτερόεντα….
(Αρκετά τμήματα του παραπάνω κειμένου, έχουν αντληθεί από το άρθρο μου : Η ανάπτυξη είναι μια διαδικασία χωρίς τέλος, που είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, σε δύο συνέχειες, στις 18 και 20/12/1997, δηλαδή 15 χρόνια πριν)
