Αρματολοί και Κλέφτες
Ο αρματολός, ο κλέφτης, ο ναυτίλος, ο κληρικός, ο διδάσκαλος, ο λόγιος, ο έμπορος, η ηρωική μητέρα και ο βασανισμένος ραγιάς, όλοι συνετέλεσαν να διατηρηθεί άσβεστη η ελληνική συνείδηση που οδήγησε στον ξεσηκωμό του 21.
Γράφει:Ο Γιώργος Γκορέζης*
Ο αγώνας της παλιγγενεσίας δεν άρχισε το 1821, όπως συνηθίζεται να λέγεται, αλλά ευθύς αμέσως, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.
Αν είναι αξιοθαύμαστος, ο επί του πεδίου της μάχης αγώνας, δεν ειναι μικρότερου θαυμασμού, ο κρυφός αλλά επίσης ηρωικός αγώνας, τον οποίο διεξήγαγε το έθνος από το 1453 μέχρι το 1821και την τελική απελευθέρωση.
Ο αρματολός, ο κλέφτης, ο ναυτίλος, ο κληρικός, ο διδάσκαλος, ο λόγιος, ο έμπορος, η ηρωική μητέρα και ο βασανισμένος ραγιάς, όλοι συνετέλεσαν να διατηρηθεί άσβεστη η ελληνική συνείδηση που οδήγησε στον ξεσηκωμό του 21.
Αλλά και οι πόθοι της φυλής, θα ήταν κτήμα λίγων εκατοντάδων διανοουμένων, εάν δεν υπήρχαν σ’ όλες σχεδόν τις ελληνικές επαρχίες πολεμικοί πυρήνες, οργανωμένοι και εκπαιδευμένοι, οι αρματολοί και οι κλέφτες. Είχαν πολεμική πείρα και ηρωικές παραδόσεις, εκτίμηση και εμπιστοσύνη ολοκλήρου του λαού της επαρχίας τους. Η λιτότητα και η σεμνότητα βίου, η γνώση του εδάφους και η άσκηση στις πορείες και στη βολή, προετοίμαζε με τον καλύτερο τρόπο τους αυριανούς μαχητές της εθνικής μας ανεξαρτησίας. Αγύμναστοι και απόλεμοι οι ραγιάδες, πλην των Μανιατών, των Σουλιωτών και των αρματολών της Βορείου Ελλάδος, διδάσκονταν τότε, από το παράδειγμα όλων αυτών, αρματολών και κλεφτών, Σουλιωτών και Μανιατών, και εξεγέρθηκαν υπέρ της ελευθερίας, του ιστορικού δικαίου και της πατρικής κληρονομιάς, πουείχε αφαιρεθεί από τον κατακτητή, δια της βίας.
Στον αγώνα της Ανεξαρτησίας, μεγαλόπρεπα παρουσιάζεται η πλούσια ανάδειξη ηγητόρων, αυτών που αποτελούν τα κεφαλαία γράμματα της ιστορίας. Άφθονες ηγετικές φυσιογνωμίες αναπηδούν από κάθε γωνιά της ελληνικής γης, για να προσφέρουν στον αγώνα, επισκόπους, στρατηγούς, ναυάρχους, υπουργούς, παιδαγωγούς, ιστορικούς, δημοσιογράφους, ποιητές. Ξύπνησε ο ελληνισμός, και υπό το πρόσταγμα « Δεύτε παίδες ελλήνων, η πατρίς σας καλεί », ανέλαβε το ηράκλειο έργο της εθνικής του αποκαταστάσεως.
Ποίος ύμνος έχει την δύναμη να εξάρει τους θεούς, με τους οποίους γέμισε η ελληνική γη, και τους μεγάλους στρατηγούς και ναυάρχους, που αυτοδίδακτοι ξεπήδησαν από αυτή;
Τίνος η φαντασία μπορεί να υμνήσει τους στρατούς, οι οποίοι ξεπηδούσαν αυτοφυείς, αήττητοι, από κάθε ελληνική χαράδρα και βουνοκορφή;
Το κίνημα των ενόπλων ανταρτών κατά της τουρκικής εξουσίας, έχει στα υπόδουλα Βαλκάνια ένα χαρακτήρα ενιαίο. Η μορφή αυτή του αγώνα στην Ελλάδα παίρνει γρήγορα μεγάλες διαστάσεις, για να ολοκληρωθεί στο τέλος του 18ου αιώνα – αρχές 19ου. Στους κλέφτες στηρίχθηκαν τα σχέδια του Ρήγα και αυτοί αποτέλεσαν τους πολεμικούς πυρήνες της επανάστασης. Το όνομα «κλέφτης», λέει ο Κολοκοτρώνης, βγήκε από την τότε εξουσία, με συκοφαντικό χαρακτήρα. «Μας ονομάζουν οι άρχοντες και το γουναρικό (οι κοτζαμπάσηδες ), κλέφτες». Ωστόσο, ήταν τόσο λαοφιλές το κίνημα, ώστε και ο χαρακτηρισμός έχασε την αρχική του σημασία στη γλώσσα του λαού και άρχισε πια να σημαίνει «αγωνιστές αντάρτες» κατά του εχθρού. Η δράση τους είναι πυκνή και οι επιχειρήσεις τους διακρίνονται από μια ιδιότυπη στρατηγική, που αλλάζει τακτική, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες. Έτσι άλλοτε δρουν κατά μεγάλες ομάδες και άλλοτε χωρίζονται σε μικρές, που με αδιάκοπες επιθέσεις φθείρουν τον εχθρό και τιμωρούν τους καταπιεστές των πληθυσμών της υπαίθρου. Η ζωή μέσα στην κλέφτικη ομάδα ήταν αναμφισβήτητα σκληρή και γεμάτη κινδύνους. Η μετακίνηση τους ήταν αδιάκοπη και η καταδίωξη τους από τους Οθωμανούς και Τουρκαλβανούς δυνάστες, επίσης σκληρή. Εναντίον τους επιστρατεύονταν όλα τα απάνθρωπα μέσα, όπως το παλούκωμα, το σπάσιμο των οστών, οι κρεμάλες, οι αποκεφαλισμοί και άλλοι πολλοί βάρβαροι τρόποι θανατικών εκτελέσεων. Ο ηρωϊκός επαναστάτης-επίσκοπος Τρίκκης, Διονύσιος ο Φιλόσοφος, κατά τους οθωμανικούς χλευασμούς, «σκυλόσοφος» και τα παλικάρια του, που ξεσηκώθηκαν από τα περίχωρα της Παραμυθιάς στην εξέγερση του 1611, γδάρθηκαν ζωντανοί, με πρώτο τον επίσκοπο Διονύσιο.
Η εσωτερική ζωή των κλέφτικων ομάδων, στηριζόταν σε ένα καθεστώς στρατιωτικής πειθαρχίας. Υπήρχε ο αρχηγός ( καπετάνιος ), τα πρωτοπαλίκαρα και τα παλικάρια. Δίπλα στους ενόπλους κλέφτες, ζούσε μια μικρή κοινωνία ανθρώπων, που είχαν σαν καθήκον να βοηθούν στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας μέσα στην ομάδα, όπως οι τουφεξήδες, οι τεχνικοί των αρμάτων, οι τσαρουχάδες, οι ραφτάδες κ.ά. Ακόμα, μέσα στην ομάδα υπήρχε ο στιχουργός και τραγουδιστής, ο άνθρωπος που είχε προορισμό να φτιάχνει και να τραγουδάει τα κλέφτικα τραγούδια, δημιουργήματα της λαϊκής μούσας, που απαθανάτιζαν τους πολεμικούς άθλους της κλεφτουριάς και ανέβαζαν το ηθικό.
Ο συντονισμός της κλέφτικης δράσης, γινόταν με συνελεύσεις των αρχηγών, που συγκαλούνταν στα βουνά όταν προέκυπτε η ανάγκη. Οι κλέφτες ενισχύονταν με όπλα από τις μυστικές οργανώσεις του παροικιακού ελληνισμού, αλλά και από τα ευρωπαϊκά επαναστατικά καθεστώτα και από Ρωσία και Γαλλία. Οι Γάλλοι π.χ. ενίσχυσαν σε όπλα τους Σουλιώτες, η Μ. Αικατερίνη τον Κατσώνη, το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» του Παρισιού, τους κλέφτες κ.λ.π.
Γενικά το κίνημα των κλεφτών στράφηκε κατά του κατακτητή με σφοδρότητα, τόνωσε το εθνικό φρόνημα του ραγιά, και βοήθησε την ενότητα του λαού.
Ο αρματολός είναι μια διαφορετική περίπτωση ένοπλης παρουσίας, στο σκλαβωμένο ελληνικό χώρο. Για να αντιμετωπίσουν την ολοένα αυξανόμενη δύναμη κλεφτουριάς, οι Οθωμανοί κατακτητές, κατέφυγαν σε ένα θεσμό, γνωστό στα καθεστώτα της Ανατολής, από την εποχή των Βυζαντινών ακριτών, που διαμορφώθηκε κατάλληλα στις τοπικές συνθήκες της Ελλάδος, από τους Βενετσιάνους κατακτητές : Όπλιζαν, δηλαδή, ντόπια στρατιωτικά σώματα, στα οποία ανέθεταν την ευθύνη της τάξεως σε μια περιοχή, έναντι γενναίων οικονομικών ανταλλαγμάτων. Ο θεσμός αυτός είναι το γνωστό «αρματολίκι».
Οι Τούρκοι, ή Αλβανοί πασάδες, συνήθως, παραχωρούσαν μια περιοχή σ’ έναν πρώην κλέφτη, με τον οποίο είχαν συνεννοηθεί προηγουμένως και του είχαν δώσει αμνηστία. Ο αρματολός, ή καπιτάνος, με κληρονομικό δικαίωμα στο αρματολίκι, αναλάβαινε να εμπεδώσει την τάξη στη περιοχή και να εισπράξει τους φόρους για τον κατακτητή, διατηρώντας σώμα οπλοφόρων, που η συντήρηση του εξασφαλιζόταν από την άμεση φορολογία των αγροτών, για τη πληρωμή του μισθού τους, του λεγόμενου «λουφέ». Μέσα στα καθήκοντα των αρματολών ήταν και να εξοντώνουν τους κλέφτες. Πολύ συχνά όμως, οι αρματολοί, που για τον ένα ή τον άλλο λόγο, ερχόταν σε αντίθεση με την οθωμανική εξουσία, μεταπηδούσαν ευκολότατα στην τάξη των κλεφτών.
Με την πάροδο του χρόνου, αρματολοί και κλέφτες συνδέθηκαν περισσότερο μεταξύ τους και ένωσαν τις προσπάθειες τους εναντίον των Οθωμανών. Στην αποσύνθεση του αρματολικιού, συντέλεσε αποφασιστικά το φούντωμα του κλέφτικου, οπότε άρχισαν να σημειώνονται απανωτές ανταρσίες αρματολών, να εγκαταλείπονται τα αρματολίκια και τα σώματα αυτών των ενόπλων, να περνούν στις γραμμές της κλεφτουριάς. Από τα αρματολίκια πέρασαν πολλοί από τους σημαντικότερους του ένοπλου αγώνα του 21 και μαζί με την κλεφτουριά, ο θεσμός στάθηκε ένα αληθινό σχολείο πολέμου για τους υπόδουλουςΈλληνες και ο στρατός που έφερε την νίκη κατά την Επανάσταση του 1821και έβαλε τα θεμέλια της συνολικής απελευθέρωση του ελληνισμού, από τον Οθωμανό και σημερινό Τούρκο κατακτητή.
*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α. , αρθρογράφος, συγγραφέας.
e-mail:[email protected]
web ggore.wordpress.com